મારી પહેલી મુસાફરી

       આમ તો મારા બાપુજી રેલ્વેમાં નોકરી કરતા, એટલે ફર્સ્ટ ક્લાસનો પાસ તેમને મળતો. આથી તેમણે અમને ઘણી બધી મુસાફરીઓ કરાવેલી, પણ તે બધી તો બાદશાહી. મારા બાપુજી જુના જમાનાના અને ઘણા ચીવટવાળા, એટલે ઘેરથી નીકળીએ ત્યારથી જ પાછા આવવાનું રીઝર્વેશન થઈ ગયેલું હોય.આખી મુસાફરી નીર્વીઘ્ને અને તેમની છત્રછાયામાં પસાર થાય.
       પણ આજે વાત કરવાની છે તે મારા જીવનમાં, મેં પોતે કરેલ પહેલી મુસાફરીની…

———————————————–

        મે મહીનાની આનંદભરી બપોર હતી. ભણતરના છેલ્લા વર્ષની પરીક્ષા હમણાં જ પતી હતી. લાયબ્રેરીમાંથી સવારે લાવેલી ચોપડી વંચાતી હતી. ત્યાંજ બોંબધડાકા જેવો એ તાર( ટેલીગ્રામ) આવ્યો. મોટાભાઈ ( પીયુશભાઈ) મને રાજામુન્દ્રી ( આન્ધ્રપ્રદેશ )  બોલાવતા હતા. તે ત્યાંની પેપર મીલમાં ચીફ એન્જીનીયર હતા અને નોકરીનું નક્કી થઈ જશે, તેવી હૈયાધારણ આપી હતી. અત્યારના યુવાનો જેવી કેરીયરની કોઈ કલ્પના કે ચીંતા ન હતી. મસ્તીમાં જ ભણાઈ ગયું હતું. કોઈ અરજીઓ પણ હજુ કરી ન હતી. આ તો સામે ચાલીને લાડુ મોંમાં આવી ગયો હતો.

          બાપુજી તરત સ્ટેશને જઈ મારી ટીકીટ કઢાવી આવ્યા. બહેને ( અમારી બાને અમે બહેન કહેતાં. ) થોડો નાસ્તો બનાવી આપ્યો અને ત્રણેક કલાકમાં તો બંદા ઉપડ્યા. છેલ્લી ઘડીએ ખરીદેલ ટીકીટમાં રીઝર્વેશન તો ક્યાંથી હોય? પણ બાપુજી અમદાવાદ સ્ટેશને કામ કરે એટલે, તેમની લાગવગથી કુલીએ બારી પાસેની સારી સીટ પર જગ્યા કરી આપી. સુરત ઉતર્યો.  ત્યાંથી જ ઉપડતી ટાપ્ટી લાઇનની ગાડી હજુ મુકાઈ ન હતી. એટલે જેવી ગાડી મુકાઈ કે તરત ચઢી ગયો, અને સારી જગ્યા મળી ગઇ. ભુસાવળ સુધીની તો શાંતી થઈ.

       બંદા રાજાપાઠમાં!

        ભુસાવળ રાત્રે બે વાગે આવે. સ્ટેશન જતું રહેશે તો શું; તેના ઉચાટમાં જાગતો જ રહ્યો. ચીક્કાર ગીરદીમાંથી માંડ રસ્તો કરી ભુસાવળ સ્ટેશને ઉતર્યો. રાત્રે ત્રણ વાગે મુંબાઇ–હાવરા વચ્ચેની કો’ક મેલ ગાડી પકડવાની હતી. ગાડી આવી. ચીક્કાર ડબ્બો. માંડ માંડ અંદર ચઢ્યો. ઉભા રહેવાની જગ્યા માંડ મળી.

         બીજા દીવસે બપોરે બાર વાગે વર્ધા. મારી હાલત તો પીધો હોય તેવી. દાતણ પણ કરેલ નહીં અને ઉતરતાં પેટીનું હેન્ડલ તુટ્યું. ઉતરીને દોરી બાંધી. પાછી અઢી વાગે ચોથી ગાડી પકડવાની હતી, અને તે પણ કઇ? ગ્રાન્ડ ટ્રન્ક એક્સપ્રેસ, દીલ્હી–મદ્રાસ મેન લાઈન પર! આ વખતે તો નક્કી કર્યું કે, રીઝર્વેશનવાળા ડબામાં જ ચઢવું છે. ઇશ્વરકૃપા કે, ટી.ટી.ઈ. ના હૃદયમાં રામ વસ્યા, અને મને  બેસવાની એક સીટ આપી. રાજસીંહાસન મળ્યું હોય તેવો આનંદ થયો. પણ ત્રીજા દીવસની આગળની મુસાફરીનો કાલ્પનીક ઓથાર માથા પર સવાર હતો, એટલે મુસાફરીમાં કાંઈ જામ્યું નહીં! ઉચાટથી બેઠો રહ્યો.

        ત્રીજા દીવસની વહેલી સવાર! પાંચ વાગે વીજયવાડા સ્ટેશન પર ઉતર્યો. ‘ગુડ ગુડ’ ભાષા(તેલુગુ) માં જ બધા બોલે!  આપણને ઉચાટવાળી મુસાફરીમાં ઊંઘ તો શી રીતે  આવી હોય? કડવી વખ જેવી અને સમ ખાવા માત્ર જ દુધ નાંખેલી કોફી પીધી, પણ તે તો અમૃત જેવી લાગી ! ઘેરાયેલી આંખો, વીખરાયેલા વાળ, અને ત્રણ દીવસથી નહીં નહાયેલા શરીરમાંથી પ્રસરતી, મહેનતના પસીનાની સોડમ!  કાળા સીસમ જેવા લોકો, આ પરદેશી જેવા લાગતા ગોરાવાનના છોકરા સામે જોયા જ કરે. મારા મનમાં તો બોસ! શંકા-કુશંકાઓનાં વાવાઝોડાં ધસી આવે. સાયક્લોનો જ સાયક્લોનો ! મારી ઉમ્મર આમ તો બાવીસ વર્ષની, પણ એકવડીયા બાંધાને કારણે સાવ નાનો લાગતો. મનમાં તો હું ખરેખર ધ્રુજું. આ રાક્ષસ જેવા દેખાતા લોકોના દેશમાં ક્યારે ભાઈ-ભાભીને મળું; એ જ તે ક્ષણનું એક માત્ર જીવનલક્ષ્ય હતું! દ્રૌપદી સ્વયંવરમાં અર્જુને કરેલા મત્સ્યવેધ જેવું ! પણ મારી દ્રૌપદી ક્યાં?! અને જો મારી ઈવડી-ઈએ મને એ વખતે જોયો હોત તો ? આપણો સંસાર આંધ્રમાં જ કોઈ શ્યામ-સુંદરી સાથે જોડાયો હોત !

          છ કે સાડા છ વાગે ગાડી આવી – કઇ? મદ્રાસ – હાવરા મેલ. ચીક્કાર ગીરદી. રીઝર્વેશનનો ડબ્બો ઘણો દુર હતો. ત્યાં સુધી જવાની માનસીક હીમ્મત અને  શારીરીક તાકાત હોય; તો ત્યાં સુધી જઉં ને? મારામાં એ અભુતપુર્વ સામર્થ્ય ક્યાંથી આવ્યું; એ એક મોટું રહસ્ય છે; જેનો ઉકેલ હજુ સુધી મને મળ્યો નથી.  હીમ્મત કરી, વીર નર્મદને યાદ કરી, યાહોમ કરીને ઝંપલાવ્યું. માંડ ડબ્બામાં પેંઠો. પેટી મુકવાની જગા તો હોય જ ક્યાંથી? પેટી ખભે ઝાલીને કલાકેક સુધી માત્ર એક જ પગ પર કઈ રીતે ઉભો રહ્યો હોઈશ, તે કલ્પી જોજો.  થોડી વારે કોઈના દીલમાં રામ વસ્યા, અને મને ઉપરની બર્થ પર પેટી મુકવાની જગા કરી આપી. ધીરે ધીરે બે પગ મુકવાની જગા પણ થઈ ગઈ !

         ઈશ્વર કેટલો દયાળુ હોય છે, તેની સાક્ષાત પ્રતીતી થઈ ગઈ!

          બપોરના બારેક વાગ્યાના સુમારે રાજામુન્દ્રી સ્ટેશન આવશે, તેના સુહાના દીવાસ્વપ્નો જોતાં સમય પસાર થતો ગયો. ખુલ્લા બારણામાંથી કૃષ્ણા–ગોદાવરી વચ્ચેના ફળદ્રુપ પ્રદેશના હૃદયંગમ દૃશ્યોય મનને કોઇ શાતા આપતા ન હતા. ગોદાવરી નદીના મહાન અને અતીશય લાંબા પુલ પરથી ગાડી પસાર થઈ રહી હતી; ત્યાં જ ઝબકારો થયો! મોટાભાઈ  જ્યારે છેલ્લી વાર અમદાવાદ આવેલા, ત્યારે એમ કહેતા હતા કે; તે ‘ગોદાવરી’ સ્ટેશને ઉતરે છે. ગાડી ગોદાવરી સ્ટેશનનો  સીગ્નલ વટાવી પ્લેટફોર્મ પર ઉભી રહેવાની તૈયારી કરી રહી હતી, ત્યારે જ આ કેવળ-જ્ઞાન લાધ્યું ! 

        અભુતપુર્વ સામર્થ્ય દાખવી, આગળવાળાને હડસેલી, બંદાએ ખરેખર યાહોમ કરીને બારણાં તરફ મરણીયો પ્રયાસ કરીને ઝંપલાવ્યું ! એક છલાંગ અને અડબડીયું ખાતાં બચીને , ગોદાવરી સ્ટેશન પર મારું પ્રત્યક્ષ અવતરણ થયું!

        ભાઈ હાજર હતા. તેમણે મારા દીદાર જોઇને એક જ પ્રશ્ન કર્યો : ‘કેમ તને કોઇએ માર્યો હતો?” તમે નહીં માનો – હું રીતસર રડી પડ્યો. ભાઈએ આશ્વાસન આપ્યું, કે

       ‘ એ તો એમ જ હોય! –  પોતાના પગ પર ઉભા રહીએ ત્યારે આમ પણ બને, એવું પણ બને! ‘

       અમે ઘર તરફ પ્રયાણ આદર્યું. ત્યાં ગરમા-ગરમ પાણીથી નહાવાની જે મજા આવી છે. ભાભીએ બનાવેલી ગુજરાતી મસાલાવાળી ચાની સાથે ગરમા ગરમ વઘારેલી ઈડલી આરોગવાની  જે લીજ્જત આવી હતી, તે પછી ફાઇવસ્ટાર હોટલમાં પણ કોઈ દીવસ આવી નથી!

        કાલે શું ખાધું હતું, તેય મને યાદ રહેતું નથી. પણ મે – 1965 માં કરેલી આ મુસાફરી,  ગઈકાલે જ જાણે બની હોય, તેવી યાદ છે. ત્યાર બાદ તો ઘણી બધી મુસાફરીઓ કરી – જાત જાતના વાહનોમાં –  પણ આનો તો રંગ જ ન્યારો હતો!

         વો ભુલી દાસ્તાં ફીર યાદ આ ગયી……