પ્રવાસિની

‘ નૂતન ભારત’ શ્રેણીની બધી વાર્તાઓ માટે અહીં ‘ક્લિક’ કરો.

    ભાગ્યે જ કોઈ ગુજરાતી સાહિત્ય રસિક વ્યક્તિ  અમદાવાદની છોરી, ચિર-પ્રવાસિની,  પ્રીતિ સેનગુપ્તા વિશે નહીં જાણતી હોય. જે ન જાણતાં હોય તેમની જાણ સારૂ,  એમનો ટૂંક પરિચય આ રહ્યો –

https://sureshbjani.wordpress.com/2007/05/29/preeti_sengupta/

   પણ આ વાત એ  પ્રીતિબેનની  નથી. જો કે, જેમની વાત કરવાની છે – તે મહેર બેન પારસી છે – એટલે એવણ પણ ગુજરાતી જ ને?! લગભગ પ્રીતિબેનની જ ઉમરનાં મહેરબેને  પ્રીતિબેનની ઘણાં પહેલાં એન્ટાર્કટિકાની ધરતી પર પગ મુકેલો!

        મુંબાઈમાં ૧૯૪૫માં જન્મેલી મહેર સુખી પણ મધ્યમ વર્ગના, પારસી કુટુમ્બનું એક માત્ર સંતાન છે. પંચગીનીના મનોરમ્ય અને આહ્લાદક વાતાવરણમાં આવેલ સેન્ટ જોસેફ કોન્વેન્ટમાં તેનો શાળા કાળ ગયો છે. મુંબાઈની સોફિયા કોલેજમાંથી તેણે બી.એ. કરેલું છે, અને મુંબાઈની સરકારી લો કોલેજમાંથી એલ.એલ.બી.

    પણ આ અલગારી રખડપટ્ટીના રસિયા જીવને ચીલાચાલુ કારકિર્દી થોડી જ પસંદ આવે?  ઊડવા મળે માટે તેને એર ઇન્ડિયામાં એર હોસ્ટેસ બનવાનું વધારે પસંદ પડ્યું! ૧૯૬૫ ના એ જમાનામાં સૌને આ અજાયબી જેવું લાગતું. મુક્ત મનના એમનાં માવતરના આશિર્વાદ અને શુભેચ્છા વગર આ શક્ય ન જ બન્યું હોત. નૈરોબી, જાપાન, ન્યુયોર્કના રૂટ પર મહેરબેન સાત  વર્ષ  ઊડતાં રહ્યાં.

    મહેરબેનનું આખું નામ છે – મહેર  હેરોઇસ મુસ. પણ એમના અંતરંગ વર્તુળમાં સૌ એમને ‘મેગેલન’ મહેર ના હુલામણા નામે બોલાવે છે. આ ઉપનામ પણ એકદમ  વ્યાજબી જ છે. ૭૨ વર્ષના આયખામાં મહેરે ૧૮૦ દેશો સર કરી લીધા છે ! એમના ભરચક ભરાઈ ગયેલા  ૧૮ પાસપોર્ટોની આ થોકડી આનો સજ્જડ પુરાવો છે –

     ૧૯૭૨ માં એમની બદલી એર ઇન્ડિયાના ગ્રાઉન્ડ સ્ટાફ તરીકે થઈ. પણ તેમની ચિત્તવૃત્તિને એ અનુકૂળ ન હતું. આથી તેમણે એર લાઈન્સના પ્રવાસન વિભાગમાં (tourism deptt.) જોડાવાનું વધારે પસંદ કર્યું. બૌદ્ધ ધર્મના પ્રવાસીઓને આકર્ષવાના પ્રોજેક્ટ હેઠળ તેમની પહેલી નિમણુંક ગૌતમ બુદ્ધના જન્મ સ્થળ લુમ્બિની( નેપાળ)  ખાતે થઈ હતી!

     પણ આમાં એર હોસ્ટેસની જેમ ઊડવાની તક તો ક્યાંથી મળે? મધ્યમ વર્ગની મહેરે એના ઊડવાના અને જગતની અવનવી જગ્યાઓની મુલાકાત લેવાના અભરખા પૂરા કરવા વેકેશનની રજાઓ અને ખર્ચ બચાવવાનું શીખી લીધું. અલબત્ત એર ઇન્ડિયામાં નોકરીના સબબે તેને બહુ ઓછા ભાવમાં એર ટિકિટો મળી જતી, અને Frequent flier discount પણ. હોટલોમાં રહેવા માટે પણ ચિર પ્રવાસી તરીકેની તેની તવારીખ કામમાં લાગતી. કદીક આવા પ્રવાસ માટે કોઈ સ્પોન્સર પણ મળી જતા.

    મહેરે મુલાકાત લીધેલી જગ્યાઓનું લિસ્ટ વાંચીએ તો આપણને ચક્કર જ આવી જાય. યુરોપ, એશિયા અને અમેરિકાની ધરતી પરની, પ્રવાસીઓના સ્વર્ગ જેવી જગ્યાઓ તો ખરી જ. પણ એમેઝોનના ગીચ જંગલો, સિનાઈના રણમાં આથડતા બેદૂઈન ભરવાડો, પેરૂની ઈન્કા જાતિનું પવિત્ર સ્થળ મચુ પિચ્છુ, વનુટા ટાપુ પરનો ભભૂકતો જ્વાળામુખી અને કેરિબિયન ટાપુઓની મોહક સૃષ્ટિ પણ આમાંથી બાકાત નથી. કોન્ગોના જંગલોમાં પિગ્મીઓ સાથે કે, કોઈક જ  જતું હોય તેવી પેસિફિક મહાસાગરની ઈસ્ટર આઈલેન્ડની ભુલાયેલી  સંસ્કૃતિના અવશેષ સમાન જંગલી લોકો  સાથે અથવા પપુઆ ન્યુગિનીની સેપિક નદીના કાંઠે માનવભક્ષી આદિવાસીઓ સાથે પણ મહેરે વાતચીત કરી છે. આ એવી જગ્યાઓ છે, જેના વિશે આપણને નેશનલ જ્યોગ્રાફિક કે ડીસ્કવરી ચેનલમાં જ માહિતી મળી શકે.

    ૧3  મી સદીના મહાન યુરોપિયન મુસાફર માર્કો પોલોએ પ્રવાસ કર્યો હતો તે રૂટ પર પાંચ મહિનાની સફરમાં આ મહાન ગુજરાતી મુસાફરણે સમરકંદ, બુખારા,  ઉઝબેકિસ્તાન,  ગોબીનું રણ, મોન્ગોલિયા અને ચીનના બાઈજિંગની મુલાકાત પણ લીધી છે.  આખું તો શું? – અડધું લિસ્ટ પણ અહીં મુકવામાં આવે,તો બે લેખ જેટલી જગ્યા એ લિસ્ટ જ રોકી લે !

    પ્રવાસ ઉપરાંત મહેરે ઘણા સામાયિકોમાં પોતાના પ્રવાસ વર્ણનના લેખ પણ લખ્યા છે. એટલું જ નહીં, અનેક ફોટાઓ અને વિડિયો સાથે પ્રવાસોની માહિતી આપતાં પ્રવચનો પણ મહેર આપી ચુકી છે. યુ–ટ્યુબ પર ઘણા બધા વિડિયો આપણને જોવા મળી જાય તેમ છે. આ જૈફ ઉમરે બાળકોને પ્રવાસ વિશે જ્ઞાન આપતાં પુસ્તકો લખવા માટે  મહેર કટિબદ્ધ છે.

 પ્રવાસના આ ગાંડા શોખ જેવો જ એનો બીજો શોખ છે – રસોઈ અને ખટસવાદિયાપણું.  ફરવા હરવાની સાથે સાથે ખાવા/ ખવડાવવાની શોખિન આ મહિલા ૧૮૦ દેશોની વાનગીઓ પણ ચાખી ચુકી છે. એમાં એમેઝોનના જંગલના ઝાડ પરથી વિણેલાં જીવડાંઓમાંથી બનાવેલ વાનગી પણ સામેલ છે ! આ લખનારને ન ગમે તેવી વાત એ છે કે, મહેરને મીઠાઈઓ નથી ભાવતી!

     જો કે, એની સૌથી વધારે યાદગાર સફર તો ૧૯૭૬ માં એન્ટાર્કટિકાની  જ રહી છે. ત્યાં પહોંચ્યા સુધીની અનેક વિટંબણાઓથી ભરેલી, દિલ ધડકાવી દે તેવી કહાણી આપણે વાંચીએ તો મહેરને સલામ કરવી જ પડે. વિસા ન મળવાના કારણે અને તેના પ્લેનમાં યાંત્રિક ખરાબી થવાના કારણે, તે  માડાગાસ્કરમાં સ્ટીમર પકડી ન શકી. પણ  કેપટાઉનમાં એ સ્ટીમર પર પહોચીને જ જંપી અને એન્ટાર્કટિકા પર ભારતનો તિરંગો પહેલી વાર ફરક્યો!

     મહેરને અફસોસ એ વાતનો છે કે, હજી ૨૫ દેશો બાકી છે, પણ એની આંખે હવે ઝાંખ વળે છે, કાન થોડાક ગીરે મુકેલા છે, અને કરોડ રજ્જુ ચૈઇડ ચૈડ કરે છે!

      મહેરના શબ્દોમાં જ સમાપન…

    “My ideology has always been to go where nobody has ever been, do what nobody has ever done and never be afraid to ask,”

સંદર્ભ –

http://www.thebetterindia.com/86322/meher-moos-mumbai-first-indian-woman-antarctica-travel/

http://www.cntraveller.in/story/how-did-meher-moos-get-her-18-passports/

https://yourstory.com/2016/04/meher-moos/