એય! સાંભળને – ગઝલાવલોકન

બધાં ગઝલાવલોકન અહીં ….

આ બે વિડિયો જુઓ –
૧) એય! સાંભળને… નામ તારું દેશે? ૨) મહેતાબ સમ મધુરો, દિલકશ દિદાર તારો

      પહેલી ગઝલ છે પંદરેક વર્ષ જૂની અને બીજી છે – કમ સે  કમ ૮૦ વર્ષ જૂની. બન્નેના શબ્દો મારી પાસે નથી અને આ અવલોકન માટે એ જરૂરી પણ નથી. માત્ર બન્ને વિડિયો મુક્ત મનથી માણો અને પછી આ અવલોકનને.

      અહીં વાત એના શબ્દોની નથી કરવાની. વાત સાવ અલગ જ છે. આ બે ગઝલોની mp3 ફાઈલો જ મારી પાસે છે. એની મૂળ કેસેટ અને સીડી અતીતમાં ખોવાઈ ગયાં છે – કદાચ આ ગીતોની જેમ. બન્નેના શબ્દો ઈન્ટરનેટ પર ગોત્યા પણ ન મળ્યા, એટલે આ બે વિડિયો એ ફાઈલો વાપરીને ખાસ આ અવલોકન માટે બનાવ્યા.

     પહેલાં ‘મહેતાબ’ની વાત. મહેતાબ એટલે ફારસી ભાષામાં ચન્દ્ર. કદાચ પારસી રંગભૂમિનું એ ગીત છે. કદાચ ગુજરાતી ફિલ્મ ઉદ્યોગ શરૂ થયો એ વખતનું. એમાં સંગીત પણ એ વખતના પારસી કર્ણોને ગમી જાય એવું છે. ગુજરાતીમાં ગઝલ લખવાની શરૂઆત થઈ, તે વખતે ગઝલના શેરોમાં ભારોભાર ફારસી શબ્દો ઠાંસી ઠાંસીને ભરવાનો રિવાજ હતો. એ પારસી મિજાજને આ ગઝલ અભિવ્યક્ત કરે છે.

   બીજી ગઝલ કે ગીત સાવ આધુનિક છે.  એકવીસમી સદીની પેઢીના મિજાજને એ બરાબર ઊજાગર કરે છે. એમાં ખાસ કવિતા જેવું પણ કદાચ આપણને ન લાગે. પ્રેમિકાનો એ સીધો સાદો સંવાદ છે. એના સંગીતમાં પણ પ્રેમિકાના દિલની જેમ પોપ મ્યુઝિક નાચે છે!

   સમયના ખાસા મોટા ફલકને આવરી લેતી આ બે ગઝલોની વચ્ચે ગુજરાતી કવિતા અને સુગમ સંગીતનો આખો વર્ણપટ ( spectrum ) આવી જાય છે. છેલ્લા બે દિવસમાં સ્માર્ટ ફોન(!)  પર સાંભળેલી આ બે ગઝલોએ આ અવલોકનને જન્મ આપ્યો છે. બન્નેના સંગીતમાં પણ પાશ્ચાત્ય તત્વ વધારે છે.  બન્નેના પોતમાં આભ જમીનનો ફરક હોવા છતાં વાસ્તવમાં મૂળ તત્વ એક જ છે – ‘પ્રેમ’.

      પ્રેમની વાત આવે ત્યારે –  માળખુ ગમે તે હોય;  એનો પ્રાણ તો માનવજીવન જ નહીં – સમગ્ર સજીવ સૃષ્ટિનું પાયાનું તત્વ હોય છે. અહીં પણ એ તત્વ અલગ અલગ મિજાજમાં વિલસે છે.  એ વિશે એટલું બધું લખાયું છે કે, એમાં વધારો કરવાની જરૂર જ નથી.

      બીજી વાત – એ પારસી રંગભૂમિ કેમ સાવ અદૃશ્ય થઈ ગઈ? ગુજરાતમાં જેમ નર્મદને  ગદ્ય સાહિત્યના પ્રણેતા ગણવામાં આવે છે; તેમ તજજ્ઞોના કહેવા મુજબ દાદાભાઈ નવરોજીના ઉત્તેજનથી ગુજરાતી રંગભૂમિની શરૂઆત પારસીઓએ કરેલી. એ પહેલાં ભવાઈ જ એકમાત્ર નાટ્ય તત્વ ગુજરાતી જીવનમાં પ્રચલિત હતું. હવે કેમ પારસી નાટ્ય સર્જનો સાવ ગાયબ થઈ ગયાં છે?

      ત્રીજી વાત- પાશ્ચાત્ય સંગીતની સામે આપણામાંના ઘણા – ખાસ કરીને આ લખનારની ઉમરના – મોં મચકોડશે . પણ એના જોમ અને ઊત્સાહ યુવાનોમાં છલકતાં જ રહ્યાં છે, એમને નાચતા અને કૂદતા રાખ્યાં છે -સદાકાળ રહેશે. એને આવકારીને આ અવલોકનનું સમાપન કરીએ. કહેતાં રહીએ-

એય! સાંભળને !