પહેલો ગોવાળીયો : પ્રસ્તાવના – કેપ્ટન નરેન્દ્ર ફણસે

પહેલો ગોવાળીયો” વાંચવા લીધી ત્યારે તેના પહેલા પ્રકરણના શીર્ષક ‘પહેલો નાવીક’ અને ‘ઇ.સ. ૧૦,૦૦૦ વર્ષ પહેલાં’ વાંચીને મનમાં એક ઉત્સુકતા તથા અચરજની ભાવના ઉદ્ભવી. ભલા, પ્રાગૈતીહાસીક સમયમાં, વનમાં વીચરતી જનજાતીઓ – ફળ-ફૂલ ભેગાં કરીને કે પાષાણનાં હથિયારો વડે શીકાર કરી જીવનારા લોકોના જીવનમાં ખાસ કહેવા જેવું શું હોઇ શકે? તે યુગનાં લોકોના મનમાં સ્વરક્ષણ, ભૂખ અને દૈહીક જરૂરિયાતો પૂરી પાડવાની અને જીવનનો પ્રવાહ ચાલુ રાખવા ઉપરાંત બીજી કઇ ભાવના હોય? તેમના જીવન પર નવલકથા કેવી રીતે રચી શકાય?

પહેલું પાનું વાંચતાં જ લેખકની પ્રવાહી શૈલી, તેમાંથી ઉભરતી પ્રભાવશાળી વ્યક્તીઓનું ઉંડાણપૂર્વક આલેખાયેલ ચીત્રરેખન અને પ્રસંગોની ગતીમાં ખોવાતો ગયો. જીવ-વીજ્ઞાનીઓએ મનુષ્યને બુદ્ધીશાળી પ્રાણી કહ્યા છે, પણ તેમની હૃદયની ભાવનાઓ, સંવેદનાઓ તેમના અસ્તીત્વ સાથે, અત્યારે જેટલી ઘનીષ્ટતાથી જોડાયેલી છે, તે પાષાણયુગમાં પણ એટલી જ તેમના વ્યક્તીત્વનું અવીભાજ્ય અંગ હતી; તે આ કથામાં સ્પષ્ટ થાય છે.  માનવ જીવનના પ્રારંભથી જ તેના DNA -જીવ કોષમાં આ ઉદાત્ત અને ઉદાત્ત ન કહી શકાય તેવી ભાવનાઓ અને વૃત્તીઓ પણ સંકળાયેલી હોય છે. તેની અભીવ્યક્તી કોઇ ને કોઇ રીતે થતી જ હોય છે. નીસર્ગે માનવને વૃત્તીઓના તમસની પેલે પાર જવાની શક્તી આપી છે તે લેખકે સુંદર રીતે વર્ણવ્યું છે.

પુસ્તકની શરૂઆતમાં આપણી મુલાકાત થાય છે પહેલા ગોવાળીયા સાથે, પહેલા તરવૈયા સાથે, પહેલા નાવીક સાથે, અને સૌથી વધુ અગત્ય કહી શકાય તેવા પ્રથમ લોકનાયક સાથે. પોતાની અંગત સુરક્ષા અને લાભનો ખ્યાલ રાખ્યા વગર  અજાણી ધરતીમાં જઇ સમગ્ર કબીલાના ઉત્કર્ષનો ખ્યાલ એક નાયક જ કરી શકે. આવા નાયકના જીવનની યાત્રામાં સમાયેલ છે : આ નવલકથાનું હાર્દ. જેમ જેમ કથા આગળ વધતી જાય છે; તેમ તેમ વાચક આ કથાનું પાત્ર બની, કથાનાયક ગોવામાં એકરૂપ થઇ જાય છે. “ હું જો ગોવો હોઉં તો શું કરૂં? ” – એવો વિચાર કરતો થઇ જાય છે. ગોવો, પાંચો, રૂપલી  આપણા પરીવારના સદસ્ય બની જાય છે. તેમણે લીધેલાં પગલાં, કટોકટીના સમયે તર્ક પર આધારીત તેમણે કરેલ આવિષ્કાર એટલા સહજ લાગે છે કે  તેમાં અશક્ય એવું કશું લાગતું નથી.

એક તરફ આપણે પાષાણયુગમાંથી બહાર નીકળી પશુપાલન યુગમાં સહજતાથી આગળ વધીએ; ત્યાં  આપણો સામનો થાય છે આક્રમણકાર સાથે. યુદ્ધ, સંચાર વ્યવસ્થા, યાતાયાતના નવા રસ્તાઓની શોધ, દુશ્મનની હીલચાલ પર નજર રાખવાનો ઉપક્રમ અને અંતે યુદ્ધ – આ બધાંનું વર્ણન વાંચતા ક્યાંયે અતીશયોક્તી લાગતી નથી. પાંચ હજાર વર્ષ પહેલાં યુદ્ધકલા કેવી વીકસી હતી; તે આપણે જાણીએ છીએ. આ કલા રાતોરાત ઉપજી નહોતી, અને તે કથાનાયકના નેતૃત્વમાં trial and error પદ્ધતીથી દસ હજાર વર્ષ પહેલાં કેવી રીતે જન્મી તે આ નવલમાં જોવા મળે છે.

પહેલા ગોવાળીયાની કથાનું વૈશિષ્ઠ્ય તો તે યુગના લોકનાયકના ચરીત્રદર્શનમાં છે. પહેલા ગોપાલક અને પહેલા નાવીકની ઉત્ક્રાંતી પહેલા દૃષ્ટામાં કેવી રીતે થઇ તેનું આલેખન હૃદયસ્પર્શી લાગ્યા વગર ન રહે. કેદમાં રહીને પણ કથાનો નાયક કેવી રીતે આત્મદર્શન કરી શક્યો, સામાન્ય પંચેદ્રીય પ્રેરીત ભાવોદ્રેકતા પર તેણે સ્વત્વના સાક્ષાત્કારથી કેવી રીતે વીજય પ્રાપ્ત કર્યો તેમાં આ કથાની પરીપૂર્ણતા સમાઇ છે. અંતરમાં ડુબકી લેવાની આ પ્રક્રીયા, નાયકનું મનોમંથન અને પરમ સત્યની પ્રાપ્તી માટે સમગ્ર રાત્રીભર ચાલી રહેલા માર સાથેના બુદ્ધના વૈચારીક યુદ્ધ જેવી પ્રક્રીયા કદાચ અધુરી લાગે! જો કે તેનું કારણ જાણી શકાય.

લેખકના ‘ગદ્યસુર” બ્લૉગમાં આ નવલકથા ક્રમવાર પ્રસીદ્ધ થતી હતી; ત્યારે તેમાં વાચકોના પ્રતિભાવ પરથી સ્પષ્ટ થતું હતું કે, નવલકથાના વાચકોનું બૌદ્ધીક સ્તર ઘણું ઉંચું છે. તેમણે ભગવાન બુદ્ધ તથા તીર્થંકર મહાવીરના ચરીત્રો વાંચ્યા હતા; તેથી તેમને આ પ્રક્રીયાનો ખ્યાલ હતો. જો કે બ્લૉગ-જગતની બહારના વાચકોના લાભાર્થે નવલકથાની બીજી આવૃત્તીમાં લોકનાયકના આધીભૌતીક સ્તર પરથી થતા ઉર્ધ્વીકરણનું વર્ણન વધુ વિશદ થાય તો પુસ્તકના મૂળ ઉદ્દેશ – માનવીની આધ્યાત્મીક યાત્રા – પર વધુ ઓપ ચઢશે.

નવલકથાની પૃષ્ઠભુમી જગતનો કોઇ પણ ભાગ હોઇ શકે છે! લેખકે તેને નામ ન આપીને એક મોટા વિવાદને ટાળ્યો છે. આર્યો ભારતમાં આક્રમણકાર થઇને આવ્યા અને ભારતમાં વસતા મૂળ ભારતીયોની કતલ કરી એવી મૅક્સમુલર જેવા પાશ્ચાત્ય વિદ્વાનોએ રૂઢ કરેલી માન્યતાનો આધુનીક પુરાવાઓના આધારે તીવ્ર વીરોધ થયો છે. આર્યો મૂળ ભારતના જ રહેવાસી હતા અને ખૈબરઘાટના માર્ગે ઇરાન, રશિયા, મધ્યપૂર્વના અન્ય દેશોમાં ગયા અને સંસ્કૃત તથા સંસ્કૃતીનો વીસ્તાર કર્યો તેના પુરાવા પણ આપ્યા છે.

“પહેલા ગોવાળીયા”માં જે સ્થળનો આવીષ્કાર કરાયો છે, આક્રમણકાર ખાન ક્યા પ્રદેશમાંથી ગોવાના દેશમાં પોતાનું સામ્રાજ્ય સ્થાપવા આવ્યો હતો તેને નામ ન આપીને કથાને સૌંદર્યપૂર્ણ નાવીન્ય આપ્યું છે. આ જગતનો કોઇ પણ ભાગ હોઇ શકે છે. માનવતાવાદી ગોવો પોતાની અને આસમંતની ધરાને વસુધૈવ કુટુમ્બકમ્ માને છે, જ્યારે અશ્વ પર કાબુ કરનાર, દૂરક્ષેપી હથિયારનો આવિષ્કાર કરનાર ખાન વીશ્વવીજય પર નીકળ્યો છે. એક વીજેતા પોતાના પ્રતીસ્પર્ધીને કેદ કરી, તે પોતે જ પોતાની મહત્વાકાંક્ષાનો બંદી બની ગયો છે. નવલકથાના અંત સુધી પહોંચતાં વાચકના મનમાં કેટલાય પ્રશ્નો નીર્માણ થશે, કેટલાક પાત્રો કુતુહલ નીર્માણ કરશે – આ છે નવલકથાની ખુબી!

આપણા સાહિત્યમાં પ્રાગૈતીહાસીક પૃષ્ઠભુમી પર હજી સુધી કોઇ નવલકથા લખાઇ નથી. શ્રી. સુરેશભાઇ જાનીએ આ કમીને અત્યંત સુંદર શૈલી અને આધારભૂત સંશોધનને આધારે દૂર કરી છે.

–  કેપ્ટન નરેન્દ્ર ફણસે
એલીસો વીહો, કેલીફોર્નીયા

લગાન અને સ્લમ ડોગ મીલીયોનેર – બે દ્રષ્ટીબીંદુ

    હમણાં સ્લમ ડોગ મીલીયોનેર બહુ ચર્ચીત ફીલ્મ બની છે –ખાસ કરીને એને ઓસ્કાર એવોર્ડ મળવાના કારણે.

     જ્યાં જુઓ ત્યાં બસ આ જ ચર્ચા હોય. ‘ લગાન’ ને કેમ નહીં અને આને કેમ? ભારતનું ખરાબ ચીત્રણ કરવામાં જ પશ્ચીમને રસ છે વી વી

    આજે ‘ ગદ્યસુર’ઉપર એક નવો પ્રયોગ કરીએ છીએ. સાવ અલગ ક્ષેત્રમાં જીવન પસાર કરનાર બે વ્યક્તીઓના વીચાર અહીં રજુ કર્યા છે. વાચકોને વીનંતી કે, તેમના વીચાર પણ મુક્ત મને આપે. 

————————————————————–

કેપ્ટન નરેન્દ્ર ફણસે 

તેમનો બ્લોગ    

      સ્લમડોગ મીલીયોનેર’નું ઓસ્કાર માટે નામાંકન થયું, તે અગાઉ આ ચીત્રપટ જોયું હોવાથી ‘લગાન’ સાથે તેની સરખામણી કરવાનો પ્રશ્ન મારા મનમાં ઉભો થયો નહોતો. જ્યાં ‘સ્લમડોગ’ની ગુણવત્તાનો સવાલ ઉઠે છે, તેની ચર્ચા કરવાની મારી હેસીયત નથી: સીનેમા વીવેચનની કેળવણી કે અનુભવ, બન્ને મારી પાસે નથી. 

     હા, એક પ્રેક્ષક તરીકે મારા મન પર સૌથી વધુ અસર કરી હોય તો બે વાતોએ. એક તો ચીત્રપટના પ્રથમ ભાગમાં બતાવાયેલ બાલ-નાયકે ગંદકીમાં મારેલો ભુસકો – જે ગમે એવા ‘સ્લમ’માં રહેનાર ગમે એટલું ગંદું બાળક કેમ ન હોય, કદી ન કરે! અને જ્યારે તે અમિતાભ બચ્ચનનો ‘ઓટોગ્રાફ’ લેવા જાય છે ત્યારે તેના રસ્તામાં આવનાર દરેક વ્યક્તી દુર ભાગે છે; પણ અમિતાભ બચ્ચન (કદાચ તેમને શરદી થઇ હશે કે કેમ?! ) ખુશીથી તેના ગંધાતા શરીરની પરવા કર્યા વગર, તેના ગંદા હાથમાંથી ફોટો લઇને હસ્તાક્ષર આપે છે! આ બેહુદી વાત કેવળ મને જ નહી, પણ અમારી સાથે આવેલા અમારા અમેરીકન પાડોશીને પણ ખટકી. ફીલ્મોમાં કોઇ મુદ્દા પર ભાર આપવો હોય ત્યાં નીર્દેશક થોડી અતીશયોકતી કરી લેતા હોય છે; પણ આટલી હદ સુધી? અહીં નીર્દેશક શું પુરવાર કરવા માગતા હતા; તે સમજાયું નહી.

        બીજી વાત: સાહસ, હીમ્મત અને બુદ્ધીમતા કોઇ એક વર્ગની જાગીર નથી; તે નીર્દેશકે સુંદર રીતે વર્ણવ્યું છે. ઘણા લોકોએ યુવાન જમાલની તીક્ષ્ણ બુધ્ધી, તેનો પોતાના સ્વાનુભવ અને સ્વયંશક્તી પરનો આત્મવીશ્વાસ – આ બધી વાતો તરફ દુર્લક્ષ્ય કરીને કેવળ ભારતની દરીદ્રતા દર્શાવવા માટે ફીલ્મની ભયંકર ટીકા કરી છે. અહીં મને તો શીખવા જેવું ઘણું મળ્યું. Game Showના સંચાલકે તેને “સાચો” જવાબ દર્શાવ્યો હોવા છતાં જમાલ પોતાના નીર્ણય પર અટલ રહીને જે રીતે ઇનામ જીતી જાય છે; તે ઘણું બધું કહી જાય છે.

     મારી દૃષ્ટીએ આ ચીત્રપટના હકારાત્મક પાસાં જોઇએ તો, આ  એક સારું, આગવી ભાત પાડતું કથાનક છે. 

———————————————————————————-

સુરેશ જાની 

     અલ્યા ભાઈ! કયા ડીરેક્ટર, કયા એક્ટર અને કયા સંગીતકારને એવોર્ડ મળ્યો અને કોણ રહી ગયા; એમાં આપણા ઘરમાં શું આવ્યું? આપણ સૌ ગુજરાતીઓની સાદી ભાષામાં – એમાં આપણા કેટલા ટકા?!  એ બધી ડ્રોઈંગ રુમ અને નેટ પરની ચર્ચામાં મને મુદ્દલ રસ નથી. એવોર્ડ આપનાર જેટલી વીવીધ દૃષ્ટીબીંદુથી જોવાની મારી તો ક્ષમતા નથી જ.

     આવી એક ચર્ચા વાંચી, મારી દૃષ્ટીએ આ બે ફીલ્મોનું મુલ્યાંકન કરવા વીચાર થયો.  આપણે જ્યારે કોઈ પણ મનોરંજન માણતા હોઈએ છીએ; ત્યારે એનો આશય કેવળ સ્વાર્થ જ હોય છે – એમાંથી આપણને શું મળ્યું ? બે ઘડી આનંદ? જીવનમાં ઉપયોગી સંદેશ? કાંઈક વીશેષ જ્ઞાન?  

         હવે આ બે ફીલ્મોની વાત કરીએ તો; એ નીર્વીવાદ વાત છે કે, બેઉની માવજત ઉત્તર અનેદક્ષીણ ધ્રુવ જેવી છે. લગાન જોઈ એક ભારતીય તરીકે આપણે સ્વમાનની લાગણી અનુભવતા થઈ છીએ. સ્લમ ડોગ મીલીયોનેર  જોઈ આપણા સમાજના લાંછનને કારણે ઉંડી ગ્લાની થઈ આવે છે.

     આટલો મુળ ત્તાત્વીક ફેર બાજુએ મુકી દઈએ તો; મને તો આ બન્ને ફીલ્મ એક જ વાત કહેતી લાગી!  જુઓ નીચેના મુદ્દા –

• બન્નેમાં જુલમી આપખુદશાહી એક બાજુ છે અને બીજી બાજુ છે – રાંકડી, દબાયેલી, કચડાયેલી પ્રજા
• બન્નેમાં સત્તા સ્થાને બેઠેલા અથવા શક્તીશાળી લોકોની કપટનીતી અને ક્રુરતા ચીત્રીત છે.
• બન્નેમાં એ રાંક પ્રજાનો કાંઈક ઉજળું મેળવવા માટેનો સંઘર્ષ દર્શાવાયો છે.
• બન્નેમાં સત્યની જીત થતી બતાવાઈ છે.
• બન્નેમાં ધર્મ અને છુતાછુતના વાડા અતીક્રમવામાં આવ્યા છે.  
• બન્નેમાં શુધ્ધ પ્રેમની ગરીમા અને ગૌરવને પ્રાધાન્ય અપાયું છે.

         પણ મને જે બાબતે સૌથી વધારે અસર કરી છે; તે છે શીક્ષણ, ધ્યેયલક્ષીતા અને પરીશ્રમની અગત્ય. બન્નેના નાયક જાતમહેનતથી, અત્યંત વીકટ સંજોગો વચ્ચે શીક્ષણ મેળવી, એક જ ધ્યેયને સમર્પીત થઈ, સત્તાસ્થાન પર બેઠેલાઓને હંફાવી, વીજય મેળવે છે. ગરીબીથી પેદા થતા દુષણોનો એક બહુ પ્રાણવાન ઉકેલ શીક્ષણ છે.અને કોઈ પણ સીધ્ધી માટે  ધ્યેયલક્ષીતા અને પરીશ્રમનો કોઈ વીકલ્પ નથી.  

     ઈતીહાસ સાક્ષી પુરે છે કે, આ જ પાયાના અભાવોને કારણે, અત્યંત વીકસીત સંસ્કૃતી અને ઉચ્ચ કક્ષાનું જ્ઞાન હોવા છતાં, ભારત દેશ પાછળ પડ્યો છે.

————————————————————–

વાચકોને બન્ને મીત્રોની સહીયારી અપીલ       

એવોર્ડની ચર્ચાની તરખડમાં પડ્યા વીના, આ બે ફીલ્મોમાં ધરબાઈને રહેલા, સામાજીક જાગૃતી, સભાનતા અને સંવેદનશીલતાને ઉજાગર કરી શકવાના કૌવતને પીછાણીએ તો? સવલત ન ધરાવતા એક જ કુટુમ્બને શૈક્ષણીક, પગ પર ઉભા થવાની મદદ કરીએ તો?

આયો ગોરખાલી – કેપ્ટન નરેન્દ્ર

     અમે ત્રણેક માઇલ ગયા હઇશું કે તેમના F 86 સેબર જેટ અને F104 સ્ટાર ફાઇટર્સ આવ્યા. બાળકના હાથમાંનું મિઠાઇનું પડીકું ઝુંટવી લેવા આકાશમાંથી તીરની જેમ સમળી આવે તેમ દુશ્મનના વિમાનો મારા કૉન્વોય પર ત્રાટક્યા. રૉકેટ અને ૫૦ mmની મશીનગનની ગોળીઓનો મારો કરવા ઉપરાંત તેમણે માર્ચ કરી રહેલા અમારા સૈનિકો પર નેપામ બૉમ્બ નાખવાની શરૂઆત કરી. આવી હાલતમાં અમારા વાહનોએ સડક પરથી ઉતરી વિખરાઇ જવું પડે, નહિ તો મશીનગનમાંથી છુટતી ગોળીઓની લાઇનમાં અસંખ્ય વાહનો ઉધ્વસ્ત થઇ જાય. તેમાં બેઠેલા જવાનો યુદ્ધમાં દુશ્મન સાથે ‘ચાર હાથ’ કરતાં પહેલાં કૅઝ્યુઆલ્ટી થઇ જાય. જીપને બાવળના ઝાડ નીચે ઉભી રાખી હું બહાર દોડ્યો અને એક પછી એક ગાડીને મારી પાછળ પાછળ આવવાનો હુકમ આપી આસપાસના ખેતરોમાં દોરીગયો. આ બધું સેબર જેટના અમારા પર થતા ગોળીબાર દરમિયાન થતું હતું. 

નેટ ફાઈટર પ્લેન

સેબર જેટ ફાઈટર

    તેમના વાયરલેસની ફ્રીક્વન્સી આપણા સેટમાં આવી જતી. જેવો અમે તેમના OPનો હુકમ સાંભળીએ “સેક્ટર ૭૫૩૬, બૅટરી ફાયર”, પાંચ-સાત મિનીટમાં તેમની તોપના ગોળા અમારા પર પડે, પણ તે પહેલાં અાપણી ટૅંક્સ, સેલ્ફ-પ્રોપેલ્ડ તોપ અને સૈનિકોને લઇ જતી ટ્રક્સ ખેતરોમાં વિખરાઇ જતી. આમ આપણું જાનમાલનું નુકસાન સાવ ઓછું થવા લાગ્યું. 

 

 

 

 

 

 

 

 

પેટન ટેન્ક

 

       દુશ્મનના પ્રદેશમાં રાતના સમયે ગાડીઓએ જવું હોય તો અમારી ગાડીઓને વગર લાઇટે જવું જોઇએ. જરા જેટલી રોશની થાય તો દુશ્મનનો OP અમારી પોઝીશન તેના તોપખાનાને ખબર કરે અને ફરીથી અમારા પર બૉમ્બ વર્ષા શરૂ થાય. અમારા વાહનો ધીમે ધીમે જતા હતા ત્યારે એવું લાગ્યું જાણે સડક પર ચાલતી મારી જીપની નીચે રોડા પડ્યા હોય તેવું લાગ્યું. નીચા વળીને જોયું તો સડક પર જીપની નીચે અને તેની આજબાજુમાં પાકિસ્તાની સૈનિકોનાં મૃતદેહ પડ્યા હતા. કોઇકના લાડકવાયા – ભલે તે દુશ્મનના કેમ ન હોય, ત્યાં કાયમ માટે પોઢ્યા હતા. તે સમયે અમારા મનમાં એક જ વાત હતી: જો દુશ્મનના આ સૈનિકો જીવતા હોત તો તેમની જગ્યાએ આપણી માતાઓના લાડકવાયા અહીં ચિરનિદ્રામાં પડ્યા હોત.

——————–

નેપોલિયને કરેલું રણનીતિનું ચિરસ્મરણીય વાક્ય આજે પણ સત્ય છે: લશ્કર પોતાના પેટ પર કૂચ કરતું હોય છે. (Army marches on its stomach!) યુદ્ધમાં આ પ્રકારનાં વાહન બૉમ્બ વર્ષામાં નષ્ટ થાય તો તેની અવેજીમાં બીજા વાહનો તરત આપવામાં આવે છે. અમને ખાતરી હતી કે બહુ બહુ તો એકાદ દિવસનું મોડું થશે, અને બીજા દિવસની રાત સુધીમાં બીજા ટ્રક્સમાં લદાઇને ભોજન અને દારૂગોળો આવી જશે. કમનસીબે પરિસ્થિતિ એવી થઇ કે હજી સુધી અમારી ભોજનની ગાડીઓ અમારા સુધી પહોંચી નહિ. કૂચ કરવાના પહેલા દિવસે મળેલી પુરીઓ ત્રીજા દિવસે ચામડા જેવી થઇ ગઇ હતી. આ વખતે મેં સાથે લીધેલ દાલમોઠના ડબા મને યાદ આવ્યા. પણ જ્યાં આખી ફોજ અન્ન-વિહીન હોય ત્યાં હું એકલો ખાવાનો વિચાર પણ કેવી રીતે કરી શકું?

     આપણી જુની કહેવત છે કે લાખ મરજો પણ લાખોના તારણહાર ન મરજો. અમારા વખતમાં બટાલિયનના કમાન્ડીંગ અૉફિસર (CO)ને જવાનો માઇબાપ કહેતા. તેમને ૧૦૦૦ સૈનિકો તારણહાર માને. હું મારી પાસે હતા એટલા દાલમોઠના ડબા, રમની બાટલી વિ. લઇ અમારા (ગોરખા બટાલિયનના) CO કર્નલ ગરેવાલ અને 2IC મેજર બાગચી પાસે ગયો અને આ વસ્તુઓ તેમને આપી. કર્નલ ગરેવાલે ઉર્મિભર્યા સ્વરે કહ્યું,”તારી ભાવનાઓની હું અંત:કરણપૂર્વક કદર કરું છું. પણ આપણી આખી પલ્ટન ભૂખી છે, ત્યાં હું આ નાસ્તો કેવી રીતે ખાઇ શકું? ” 

       મેજર બાગચીએ કહ્યું, “નરેન, તારી આ ભેટને આ દિવસની યાદગીરી તરિકે કાયમ માટે શો કેસમાં રાખીશ.” 
અમે બધાં જ ભુખ્યા રહ્યા.

 ………………………….

      સવારે જ્યારે અમે ગામને ‘ક્લિયર’ કર્યું ત્યારે નજીકના શેરડીના ખેતરમાં છુપાયેલ ૩૦-૩૫ કિશોરીઓ, બાળાઓ તથા મહિલાઓ, કેટલાક આધેડ અને વૃદ્ધજનોને અમારા સૈનિકો અમારા અૅડમિનીસ્ટ્રેશન એરીયામાં લઇ આવ્યા. યુવાન પાકિસ્તાની સ્ત્રીઓ ભારતીય સૈનિકો કેવા ખરાબ હાલ કરશે એ બીકથી એટલી ગભરાઇ ગઇ હતી કે તેમાંની કેટલીક બહેનો થરથર કાંપતી હતી. ઘણી બહેનોની આંખોમાંથી આંસુની ધારાઓ વહેતી હતી. હું અૅડમિનીસ્ટ્રેશન એરિયા કમાંડર હતો, તેથી તેમને મારી પાસે લાવવામાં આવ્યા. મેં તેમને એટલું જ કહ્યું, “જુઓ, અમે ભારતીય સિપાહીઓ છીએ. તમારી સ્ત્રીઓ અમારા માટે મા-બહેન સમાન છે. અમારી લડાઇ તમારી સરકાર સામે છે, તમારી સાથે નહિ. લડાઇના વિસ્તારથી દૂર અમે નિર્વાસીતો માટે કૅમ્પ બનાવ્યા છે, ત્યાં તમને હમણાં જ અમારી ગાડીઓ લઇ જશે. ગભરાશો મા.”

     આ સમૂહના આગેવાન ગામની શાળાના હેડમાસ્તર હતા. આ પ્રૌઢ સદ્ગૃહસ્થ ગળગળા થઇ ગયા અને કહ્યું, “ભારતીય સેના પાસેથી અમને જે ઉમેદ હતી તેમાં તમે સાચા ઉતર્યા છો. અમારા અખબાર અને રેડિયો તો તમારી સામે ગંદો પ્રચાર કરતા રહે છે, પણ તમે….” તેઓ આટલું જ બોલી શક્યા.

———————————– 

      ખેમકરણ મોરચે પહોંચાડી દીધા ને? આ તો એક ઝલક માત્ર જ છે. જેમણે આ બધું પોતાની આંખે જોયેલું જ નથી; પણ જાતે આ વાસ્તવીક  ઘટનાના એક પાત્ર હતા;  એવા વીરલ મરાઠી / ગુજરાતી કેપ્ટન નરેન્દ્રની પોતાની કલમે લખાયેલ લેખમાળાનો એક નાનકડો અંશ છે.

‘જીપ્સીની ડાયરી’   વાંચવા અહીં ક્લીક કરો .

    આ વાંચીને આપણને રોમાંચ થાય, સનસનાટી થાય, લોહી ગરમ થઈ જાય પણ ..

    કોઈ પણ યુધ્ધ ભયાનક હોય છે. તે તારાજી, તબાહી, લોહી, આંસુ, ઉજડેલા સંબંધો અને દુશ્મનાવટની અપરીવર્તનીય  લાગણીઓનું  જનક જ હોય છે.

     આ વાંચનાર એક ભારતીય પણ હોઈ શકે છે. એ પાકીસ્તાની પણ હોઈ શકે છે.

     એ બધી કડવાશ, માન્યતાઓ, વીવાદો, મત મતાંતરો અને દુશ્મનાવટ ભુલી, આપણે એક જ ધરાના સંતાનો, એક જ સંસ્કૃતીને વરેલા માનવો એકમેકને ભેટીને ફરીથી બાંધવ બનીએ તો?

    હું નથી માનતો કે, કેપ્ટન નરેન્દ્રનો અભીપ્રાય આનાથી જુદો હોય.

—————————————————-

   એક સૈનીકની કથા વાંચો :   અગ્નીવર્ષા   ભાગ -1  :  ભાગ – 2