અગ્નિવર્ષા, ભાગ – ૨

[મુળ અંગ્રેજી ઉપરથી ભાવાનુવાદ]

ભાગ -1 

      શતાબ્દીના ડબ્બામાં દાખલ થતી વખતની, સતીશના ચિત્તની બધી કડવાશ હવે ઊભરાઈ આવી. તેણે જુસ્સાથી પ્રતિભાવ આપ્યો,

    “ લો! શું વાત કરો છો? તમે જેમ સીડીની ઉપર ચઢતા જાઓ તેમ, થોડું જ જીવન સરળ બનતું જાય છે? ઊલટાની જવાબદારી અને કામના કલાકો અનેક ગણાં વધી જતાં હોય છે. જુઓને , અત્યારે આ મુસાફરીમાંય ક્યાં કામ છોડે છે? ડિઝાઈન અને કોડિંગ?  એ તો આખી પ્રક્રિયાના સાવ સરળ હિસ્સા હોય છે. હું તો આખાય પ્રોજેક્ટ માટે જવાબદાર છું. તમે નહીં માનો – આ કેટલું જવાબદારી ભરેલું કામ હોય છે? એમાં તો ઘણી વધારે તાણ પડતી હોય છે. મારી જવાબદારી છે – આ કામ સૌથી ઊંચી ગુણવતા ભર્યું હોવું જોઈએ અને વળી સમયસર પતવું પણ જોઈએ. લો! હવે અમારે કેટલા દબાણ નીચે કામ કરવું પડે છે; તેની વાત કરું. એક બાજુએ અમારો ઘરાક હોય. એની જરૂરિયાતો અને માંગણીઓ છાશવારે બદલાતી જતી હોય. બીજી બાજુએ છેવટનો વપરાશ કરનાર હોય. એના મગજમાં તો કાંઈ બીજું જ હોય! અને તમારો બોસ? એને તો ‘આ બધું તૈયાર કરીને તમે ગઈકાલે કેમ આપી દેતા નથી?’ – તેનો ધખારો હોય!”

     હવે સતીશ શ્વાસ ખાવા થંભ્યો. તેના ગુસ્સાની માત્રા થોડી હળવી બની હતી. એના હૈયાની વરાળ નીકળી જવાને કારણે તેને થોડી રાહત લાગી. તેણે જે કહ્યું હતું, તે એક બહુ જ મુશ્કેલ સંજોગોમાં કામ કરતા, અને સમયની સાથે હોડ બકતા, અને જેની વ્યથાઓને કોઈ સમજી જ શકતું નથી; એવા એક સાચા દિલના જણની રોજની મોંકાણ હતી. જો કે, આ સાવ સાચી હકીકત જણાવવામાં તેણે આટલા બધા ઉશ્કેરાઈ જવાની જરુર ન હતી.

     તેણે પોતાની વાત સમાપ્ત કરતાં વિજયી મુદ્રાથી ઉમેર્યું,

  ” ભાઈ! અગ્નિવર્ષાની જેમ ગોળા વરસતા હોય; તેની સામે ઊભા રહેવું; તેની તમને શી ખબર પડે?“

     પેલાએ આંખો બંધ કરી દીધી અને પોતાની સીટ ઉપર બેસી રહ્યો. જાણે કે, એને સતીશની વ્યથાની પ્રતીતિ થઈ રહી હતી. થોડીક વાર પછી તેણે આંખો ઉઘાડી. તેણે બોલવાની શરૂઆત જે શાંતિ ભરેલી ચોક્કસતાથી કરી; તે જોતાં સતીશને નવાઈ લાગવા માંડી.

    “ મને ખબર છે, સાહેબ! મને ચોક્કસ ખબર છે. અગ્નિવર્ષાની સામે ઊભા રહેવું તે શું છે; તેની મને બરાબર જાણ છે.”

      તે જાણે કે, અતીતમાં સરકી ગયો હતો. જાણે કે, આ ટ્રેન, સતીશ, આજુબાજુના કોઈ મુસાફરો, બારીમાંથી પસાર થતું દ્રશ્ય – કશું જ હવે તેની સામે ન હતું. તે કોઈક જુદી જ ભોમકામાં ગરકી ગયો હોય તેમ, સતીશને લાગ્યું. તે જાણે કે સમયના કોઈ જુદા જ પરિમાણમાં ભમી રહ્યો હતો.

     “ તે ઘનઘોર રાતના અંધકારમાં અમને ‘પોઈન્ટ – ૪૮૭૫’ સર કરી લેવા હુકમ મળ્યો; ત્યારે અમે ત્રીસ જણા હતા. ઉપર, એ પોઈન્ટની ઊંચી ટેકરી પરથી દુશ્મનોની ગોળીઓ સતત વરસી રહી હતી. હવે પછીની ગોળી કોની ઉપર અને ક્યારે વરસશે? તેની અમને કશી જાણ થઈ શકે તેમ જ ન હતું. સવારે જ્યારે અમે એ પોઈન્ટ ઉપર તિરંગો લહેરાવ્યો ત્યારે અમે માત્ર ચાર જણા જ બચ્યા હતા. બીજા બધા કામ આવી ગયા હતા. “

     સતીશે થોથરાતા અવાજે બોલવા પ્રયત્ન કર્યો,”ત.. ત.. ત.. તમે..?”

     “હું કારગીલના પોઈન્ટ – ૪૮૭૫ ઉપર ફરજ બજાવતી ૧૩મી જમ્મુ અને કાશ્મીર રાઈફલનો સુબેદાર સુશાન્ત છું. હવે મને કહેવામાં આવ્યું છે કે, મારી મુદત પુરી થઈ છે; અને હું કોઈ હળવું (સોફ્ટ) કામ કરી શકું છું. પણ સાહેબ! તમે મને કહો, કોઈ મને એવી નોકરી આપે કે, જેનાથી જીવન થોડું સરળ બની જાય? તે વિજયની વહેલી સવારે, મારો એક સાથીદાર સ્નોમાં દુશ્મનની ગોળીથી ઘવાયેલો પડ્યો હતો. અમે એક બન્કરની આડશે સંતાયેલા હતા. એ સૈનિકની નજીક જઈ એને સુરક્ષાવાળી જગ્યાએ લઈ જવાની મારી જવાબદારી હતી. મારા કેપ્ટન સાહેબે મને તેમ કરવાની પરવાનગી ન આપી; અને તે જાતે એ કામ કરવા ગયા.”

       તેમણે મને કહ્યુ.” એક સારા સિપાહી તરીકે, દેશની સલામતી અને સુખાકારીને એક નંબરની ગણવાના મેં કસમ ખાધેલા છે. બીજા નંબરે મારા માણસોની સલામતી આવે છે. મારી પોતાની સલામતી હમ્મેશાં અને દરેક વખતે, સૌથી છેલ્લી આવે છે.”

     સુશાન્તે શોકના ઓથારથી ભરેલા સ્વરે ઉમેર્યું, ”તેમણે એ ઘવાયેલા સૈનિકને પોતાની આડશમાં રાખીને સલામત બન્કર સુધી પહોંચાડ્યો ત્યારે પોતાના પ્રાણની તે આહૂતિ આપી ચુક્યા હતા. ત્યાર બાદ દરેક સવારે, અમે જ્યારે ચોકી કરવાની અમારી ફરજ બજાવતા હતા ત્યારે એ ગોળીઓ ઝીલતા કેપ્ટનની યાદ મને હમ્મેશ આવે છે. એ ગોળીઓ તો સાહેબ! ખરેખર અમારે માટે હતી; અને કેપ્ટને પોતે તે ઝીલી લીધી હતી. એ તો શહીદ બની ગયા. અગ્નિવર્ષા કોને કહેવાય તે મને બરાબર ખબર છે, સાહેબ! “

      એના ગળામાંથી એક ડૂસકું જ આવવાનું બાકી હતું.

     સતીશને અસમંજસમાં સમજણ ન પડી કે, આનો શો જવાબ આપવો. તેણે એક નૈસર્ગિક અને સ્વયંભૂ આવેગમાં પોતાનું લેપટોપ બંધ કરીને બાજુએ મુકી દીધું. પોતાના કલ્પનાના મનોરાજ્યમાં, વાંચેલાં મહાકાવ્યો અને ભુતકાળની ગૌરવ ગાથાઓમાં, જેમને વીર અને સુભટ ગણ્યા હતા; તેવા એક આદમીની હાજરીમાં એને પોતાનો ‘વર્ડ’ ડોક્યુમેન્ટ, કે જેને તે એડિટ કરી (મઠારી) રહ્યો હતો; તે સાવ ફાલતુ લાગવા માંડ્યો. એને આગળ મઠારવાનુ પણ હવે તેને ક્ષુદ્ર લાગવા લાગ્યું. આ માણસની નિષ્ઠા આગળ તેની પોતાની સમગ્ર કામગીરી અને વ્યથાઓ સાવ વામણી લાગવા માંડી.   શૂરવીરતા, જાનફેસાની અને જવાબદારી માટેની સભાનતા જેના જીવનનો એક અંતરંગ ભાગ હતો; એવા એક આદમીની બાજુમાં સતીશને પોતાની જાત એક ક્ષુદ્ર જંતુ જેવી બની ગઈ હોય, તેવી અનુભૂતિ થવા લાગી.

     શતાબ્દી ધીમી પડી અને સ્ટેશનની હદમાં પ્રવેશી. સુબેદાર સુશાન્તે ઉતરવા માટે પોતાનો સામાન ભેગો કર્યો. સતીશે તેની સાથે હાથ મીલાવતાં કહ્યું,” તમને મળીને મને બહુ આનંદ થયો.” તેના હાથમાં જે હાથ હતો તે હાથે દેશની સરહદ ઉપર બંદુકની ગોળીઓ છોડી હતી. એ હાથે કારગીલની એ ટેકરી ઉપર, કરોડો દેશવાસીઓની સલામતીના પ્રતીક જેવો તિરંગો લહેરાવ્યો હતો.

    એકાએક કોઈ અનેરી આંતરિક અનુભૂતિથી સતીશે પોતાનો જમણો હાથ એ હસ્તધૂનનમાંથી છોડાવ્યો. સતીશે શરીર કડક કરી, ‘હોંશિયાર’ની સ્થિતિ ( Attention) ધારણ કરી અને જમણા હાથ વડે તેણે સુબેદાર સુશાન્તને સલામી આપી. તેને લાગ્યું કે દેશની અદબમાં તેણે આટલું તો કરવું જ રહ્યું.

अय!  मेरे वतनके लोगों,
जरा आंखमें भर लो पानी

जो शहीद हुए हं उनकी,
जरा याद करो कुरबानी } 

————————————–

નોંધ –

    નીચે દર્શાવેલ ઘટના એક સત્યકથા છે.

   ૯ સપ્ટેમ્બર – ૧૯૭૪ ના દિવસે જન્મેલા, કેપ્ટન વિક્રમ બત્રાએ કારગિલના એ વ્યૂહાત્મક મહત્વવાળા પોઈન્ટ – ૪૮૭૫ સર કરતી વખતે, અને વિજય હાથવેંતમાં હતો ત્યારે, પોતાના જવાનોની રક્ષા કરવામાં પોતાના જાનનું બલિદાન આપ્યું હતું. આ અને આવા બીજા અનેક વીરોચિત કાર્યો માટે કેપ્ટન બત્રાને દેશનો સૌથી મોટો લશ્કરી એવોર્ડ ‘પરમ વીર ચક્ર’ એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો.

---

સંદર્ભ

કેપ્ટન બત્રા

---

      આપણે નમ્રતાથી જીવીએ. આપણી સાવ અજાણતામાં આજુબાજુમાં એવા મહાન, ઉદાત્ત ધ્યેયવાળા અને વિજેતા માણસો હોઈ શકે છે ..

• જેમની પાસે ગમગીન થવા માટે, નવરાશ હોતી નથી.
• જે શંકાશીલ થઈ જ ન શકાય, એટલી હદ સુધી હકારાત્મક હોય છે,
• જે ભયભીત બની જ ન શકાય, એટલા આશાવાદી હોય છે.
• જે કદી હાર ન માને એટલું, સંકલ્પબળ ધરાવતા હોય છે.

---

આ વાર્તા પહેલી વખત પ્રકાશિત થઈ ત્યારે તેની ઉપર કેપ્ટન નરેન્દ્ર ફણસેનો પ્રતિભાવ –

       સુબેદાર સુશાન્તની વાત અગાઉ અંગ્રેજીમાં વાંચી હતી, તેમ છતાં તમે કરેલો ભાવાનુવાદ ફરી ફરી વાંચી ગયો અને તે સીધો હૃદયમાં ઉતરી ગયો. એક ભૂતપૂર્વ સૈનિકને ભાવવિવશ કરી નિ:શબ્દ કર્યો. વધુ કંઇ પણ કહેવા અશક્તિમાન છું. આ લખ્યું તે કેવળ તમને જણાવવા કે તમે અને તમારા વાચકોએ વ્યક્ત કરેલી ભાવનાઓને કારણે ભારતની સેનાનું મનોબળ ઉન્નત છે.

---

આવા જ એક બીજા કારગિલ વીર, મહાવીર ચક્ર ધારક, સુબેદાર ઇમ્લિયાખાનની આવી જ પ્રેરક સત્યકથા અહીં વાંચો –

 

અગ્નિવર્ષા : ભાગ -1

[મુળ અંગ્રેજી ઉપરથી ભાવાનુવાદ]

પ્રવેશક

      આ વાર્તા સત્યકથા છે કે, નહીં એની ખબર નથી ; પણ દસેક વર્ષ પહેલાં અંગ્રેજીમાં એક ઈમેલ બહુ જ વાઈરલ થયો હતો. એનો આ ભાવાનુવાદ છે. એ કથાની સત્યતા કે અસત્યતાને બાજુએ મુકીએ તો એક વાત નિર્વિવાદ છે કે, એની પાછળનું મૂળ એક નક્કર હકીકત છે. એક સન્નિષ્ઠ સૈનિકના જીવન અને તેના સમર્પણને ઊજાગર કરતી આ વાર્તા ગુજરાતી નેટ જગતના એક માત્ર સૈનિક, અને ‘વેબ ગુર્જરી’ના સંપાદક મંડળના સભ્ય કેપ્ટન નરેન્દ્ર ફણસેને ભાવપૂર્વક સમર્પિત કરતાં, સૌના વતી આ રૂપાંતરકારની નરેન્દ્રભાઈ અને સૌ નિષ્ઠાવાન સૈનિકોને લશ્કરી સલામ.

    સતીશ યાદવ કડવાશભર્યા ચિત્તે, શતાબ્દી એકસપ્રેસના ડબ્બામાં દાખલ થયો. વા­­­­તાનુકુલિત ડબ્બાની, પોચી ગાદી વાળી અને પહેલેથી આરક્ષિત એ સીટ પણ તેની કડવાશને મીઠી બનાવી શકતી ન હતી. હમણાં જ તે શહેરની એક મોંઘીદાટ હોટલમાં જમણ પતાવીને, ટેક્સીમાં રેલ્વે સ્ટેશન આવ્યો હતો અને આ ગાડી પકડી હતી.

    સતીશ એક નાની સોફ્ટવેર કમ્પનીમાં પ્રોજેક્ટ મેનેજર હતો; અને છતાં તેની કમ્પનીના, જમાનાજૂના નિયમો પ્રમાણે હવાઈ મુસાફરી માટે અધિકારપાત્ર ન હતો. ‘મને ક્યાં હવાઈ મુસાફરીનો શોખ કે એ પ્રતિષ્ઠાભર્યા હવાઈ પ્રવાસની કોઈ લાલસા છે? પણ કામની અગત્યના સબબે ટ્રેનની આ મુસાફરી સમયનો અક્ષમ્ય બગાડ જ છે ને?

    આમ તો સતીશ સાવ મધ્યમ વર્ગમાંથી આવેલો મહેનતુ જણ હતો. પણ કેવળ પોતાની આવડત, મહેનત અને સત્યનિષ્ઠાના બળે, આટલી નાની ઉમ્મરે, આવી જવાબદારી સંભાળતો મેનજર બની શક્યો હતો. તેણે પ્લેનની ટિકિટ કઢાવી આપવા માટે કમ્પનીના વહીવટી અધિકારીને કેટકેટલી રીતે સમજાવવા પ્રયત્ન કર્યો હતો? તેને પ્લેનમાં જવા દીધો હોત, તો કેટલો બધો સમય બચી જાત? દિલ્હીમાં કામ કરતા બીજા મદદનીશો અને સમકક્ષ અધિકારીઓ સાથે તેણે કેટલી બધી ચર્ચા કરવાની હતી? કેટલા બધા જટિલ પ્રશ્નોનું નિવારણ લાવવાનું હતું? એક પ્રોજેક્ટ મેનેજર તરીકે કેટલી મોટી જવાબદારીનું એ કામ હતું? અને પ્રોજેક્ટની ડેડ લાઈન તો સાવ ઠૂંકડી આવી ગઈ છે ને?

     ‘પ્રતિસ્પર્ધી વિદેશી કમ્પનીના, એનાથી સાવ હલકું કામ કરતા, સાવ છોકરડા જેવા, સાવ પ્રારંભિક આવડત વાળા, અને મહાપરાણે ભણેલા, એનાથી પાછળ સ્નાતક થયેલા, કોલેજ કાળના સાથી પંકજને વિમાની સફર ક્યારનીય મળતી હતી. એ વિદેશી લોકો સમયની કિમ્મત વધારે સારી રીતે સમજે છે.’

    સતીશે એની બ્રિફકેસ ખોલી અને અંદરથી લેપટોપ કાઢ્યું. કડવાવખ દિલે એ આ કડવો ઘૂંટડો અનેકમી વાર ગળી ગયો. ‘કામ કર્યા વિના થોડો જ છૂટકો છે?’ તેણે આ બધા નકારાત્મક વિચારો દૂર કરી, સમયનો સદુપયોગ કરવાનું નક્કી કર્યું.

     “ તમે સોફ્ટવેરનું કામ કરો છો? “

    એની બાજુવાળા જડસુ જેવા, કદાવર બાંધાના અને રૂક્ષ દેખાવવાળા સહપ્રવાસીએ પુછ્યું. તેની નજર આ લેપટોપ જોઈ, અહોભાવથી પહોળી થયેલી જણાતી હતી. સતીશે લેપેટોપમાં જ ડોકું ઘાલેલું રાખીને, હકારમાં ધૂણાવ્યું. હવે તે ગૌરવભરી રીતે, કોઈ મહામૂલી લક્ઝરી કાર ચલાવતો હોય તેમ, પોતાના લેપેટોપને પકડી રહ્યો. કોઈ મહાન કામ તે કરી રહ્યો છે; તેવો ભાવ પણ દર્શાવી રહ્યો. એ જડસુના આ અહોભાવવાળા પ્રતિભાવે તેના ગર્વને પોષ્યો હતો.

     “ તમે લોકોએ દેશમાં કેટલી બધી પ્રગતિ લાવી દીધી છે? અરે! બધે કોમ્યુટર વપરાતાં થઈ ગયાં છે.”

     “આભાર.” – સ્મિત કરીને સતીશે કહ્યું.

   સતીશે હાથી કોઈ જંતુ સામે ચૂંચી આંખે નજર કરે; એવી રીતે અભિમાન અને અસૂયાની નજરે, એની સામે તિરછી આંખે જોયું. જોકે, અંતરમાં પોતાના કામની આ કદરદાની તેને ગમી તો હતી જ ! એ માણસ કદાવર બાંધાવાળો અને સાવ સામાન્ય જણાતો હતો. શતાબ્દીની, પ્રથમ વર્ગની, આ વૈભવશાળી મુસાફરીમાં તે સાવ ગામડેથી આવેલા ગમાર જેવો દેખાતો હતો. જાણે ગામઠી નિશાળમાંથી પબ્લિક સ્કૂલમાં ઘૂસી ન ગતો હોય? કદાચ એ મફત રેલ્વે પાસ પર મુસાફરી કરતો, રેલ્વેનો જ કોઈ કર્મચારી જેવો લાગતો હતો.

     “ તમને લોકોને જોઈને મને હમ્મેશ આશ્ચર્ય અને આનંદ થાય છે.” પેલાએ ચાલુ રાખ્યું.  “તમે એરકન્ડિશન ઓફિસમાં બેસી, ચાર પાંચ લાઈનો આમાં પાડો અને કોમ્પ્યુટર હેરતભરી કામગીરી કરતું થઈ જાય. બહારની દુનિયામાં એની કેટલી મોટી અસર થઈ જાય?“

     સતીશે કટાક્ષભર્યું સ્મિત કર્યું. ઓલ્યાની આ ગમાર જેવી પણ ભલીભોળી વાત પર તેને ગુસ્સો તો આવ્યો, પણ થોડી સમજ પાડવી તેને જરુરી લાગી. “એ એટલું બધું સીધું નથી. એ બે ચાર લાઈનોની સાથે કોમ્પ્યુટરમાં કેટલી બધી પ્રોસેસ થતી હોય છે, તેની તમને શી ખબર પડે?“

    કમ્પનીના નવા શિખાઉઓને આપતો હતો તેમ, એક ક્ષણ સતીશને ‘સોફ્ટવેર ડેવલપમેન્ટ’ની આખી પધ્ધતિનો ચિતાર આપતું પ્રવચન આપવાનું મન થઈ ગયું. પણ સતીશે ટૂંકમાં પતાવ્યું, “ એ બહુ જટિલ હોય છે – કોમ્પ્લેક્સ, બહુ કોમ્પ્લેક્સ!”

    “એ તો એમ હશે જ ને? એટલે તો તમને લોકોને આટલા મોટા પગાર મળતા હોય છે ને? ” –પેલાએ તો બાપુ! આગળ ચલાવ્યું.

    હવે સતીશને ખરેખર ગુસ્સો ચઢી આવ્યો. આ વાતચીત તેણે ધાર્યા હતા તેવા, તેના ગર્વને પોષતા રસ્તે આગળ વધતી ન હતી. એ તો કોઈ જુદો જ વળાંક લઈ રહી હતી. તેને આ ઉત્તર કટાક્ષ અને કડવાશથી ભરેલો લાગ્યો. સતીશના વિવેકી વર્તનમાં હવે બધી કડવાશ ઉભરાઈ આવી.

      તેણે સમજાવટભર્યા અને મિલનસાર અવાજને બદલીને તીવ્ર અવાજમાં કહ્યું,

     “ બધાંને અમને મળતો પગાર જ દેખાય છે. કોઈને એની પાછળ કેટલો પસીનો પાડવો પડતો હોય છે, એની ક્યાં ખબર હોય છે? આપણા દેશી લોકની સંકુચિત નજરમાં આ સખત મહેનતની ક્યાં કશી કિમ્મત જ હોય છે? અમે એરકન્ડિશન ઓફિસમાં બેઠેલા રહીએ છીએ; એનો અર્થ એમ નહીં કે અમારે પસીનો પાડવો નથી પડતો. તમે લોકો તાકાત વાપરો છો; અમે મગજ. તમે એમ ન માનતા કે એમાં શ્રમ નથી પડતો. ભેજાનું દહીં થઈ જાય છે, દહીં.“

    સતીશને લાગ્યું કે, ‘તેણે એ જડસુની સાન બરાબર ઠેકાણે લાવી દીધી છે, અને પોતાની જળોજથા બરાબર સમજાવી દીધી છે.’

     પેલાને નિરુત્તર થયેલો જોઈ, સતીશને હવે વધારે શૂર ચઢ્યું.

    “ જુઓ, હું તમને એક દાખલો આપું. આ ગાડીનો દાખલો જ લો ને. રેલ્વેની આખી આરક્ષણ પધ્ધતિ હવે કોમ્પ્યુટરથી ચાલે છે. તમે આખા દેશમાં પથરાયેલી સેંકડો આરક્ષણ ઓફિસોમાંથી, કોઈ પણ બે સ્ટેશન વચ્ચેની મુસાફરી માટે સીટ આરક્ષિત કરી શકો છો. આખા દેશના એક જ ડેટાબેઝનો આવા હજારો વપરાશોનો (Transactions) એકદમ સલામતી ભરી રીતે, લોકીંગ અને ડેટા સીક્યોરીટી સાથે અને કોઈ ભુલ ચુક કે નુકશાન વગર, એક સાથે હિસાબ કરી લે છે. આ માટેની જટિલ ડિઝાઈન અને તેનાથીય વધારે જટિલ કોડિંગની તમને સમજ પડે છે?”

   જાણે કોઈ પ્લેનેટેરિયમ સામે એક બાળક જોઈ રહે; તેમ પેલા ભાઈ તો હેરતભરી આંખે સતીશની સામે જોઈ રહ્યા.

    “ તમે આ બધા માટે કોડ લખો છો? “

     “ હું લખતો હતો – મારી કારકિર્દીની શરૂઆતમાં. પણ હવે તો હું વધારે મુશ્કેલ કામ કરું છું. હું પ્રોજેક્ટ મેનેજર છું.” – સતીશે ગર્વથી જણાવ્યું.

     “વાહ! “ જાણે કે એક વાવાઝોડું પસાર થઈ ગયું હોય, તેવા ભાવથી પેલાએ ઉદ્ ગાર કાઢ્યો. “તો તો હવે તમારી જિંદગી મેનેજરો જેવી સરળ થઈ ગઈ હશે.”

      હવે તો હદ થઈ ગઈ. સતીશની દુખતી નસ દબાઈ ગઈ હતી.

---

ક્ર્મશઃ –   ભાગ: ૨

---

‘શતાબ્દી’ના આગળ વધવાની સાથે આપણી આ કહાની પણ હવે પછીના અંકમાં આગળ વધે છે.

મેનેજર

અમને જણાવતાં આનંદ થાય છે કે, અત્યંત લોકપ્રિય, ગુજરાતી વેબ સાઈટ ‘અક્ષરનાદ’ પર આ વાર્તા સૌથી પહેલી પ્રકાશિત થઈ છે. ‘અક્ષરનાદ’ ના સંચાલક શ્રી. જિજ્ઞેશ અધ્યારૂનો દિલી આભાર. આશા રાખીએ કે, વાલીઓ આ વાર્તા પરથી ધડો લઈ; પોતાનાં સંતાનો પર બિન જરૂરી બોજો નાંખતાં પહેલાં વિચારતાં થશે.

[ સત્યકથા પર આધારિત]

          “આમ ઉંધી ચોપડી રાખીને તું શું વાંચે છે?” તમે અંદર ઉકળી રહેલા ગુસ્સાને માંડ દબાવી, દીકરા મહેશને કહ્યું.
મહેશ બારમા ધોરણની પરીક્ષાની તૈયારી કરતો એના રૂમમાં વિજ્ઞાનની ચોપડી હાથમાં રાખી, વાંચવાનો ડોળ કરી રહ્યો હતો.
રસિકલાલ! કેટલા ઉમંગથી તમે આ દીકરો એન્જિનિયર બનશે એવા ખ્વાબ સાથે, શહેરની સારામાં સારી ગણાતી નિશાળોમાંની એકમાં એને દાખલ કરાવ્યો હતો? અને મોંઘા પાડનાં ટ્યુશનો? ગુજરાતી જેવા વિષયનું પણ ટ્યુશન એને રખાવી આપ્યું હતું.
દીકરો ક્યાંયથી પાછો નહીં જ પડે; એવી ચોક્કસ હૈયાધારણ તમને હતી. દસમા પછી નિશાળમાં એને વિજ્ઞાન પ્રવાહને બદલે કોમર્સ પ્રવાહમાં દાખલ કરાવવાની વર્ગ શિક્ષકની સલાહને તમે તુમાખીમાં હસી કાઢી હતી. ‘મારો દીકરો – અને બેન્કનો કારકુન બને? છટ્ “
તમે આમ તો એની રૂમમાં કદી ડોકિયું પણ ક્યાં કરતા હતા? ટ્યુશનવાળા સાહેબો, એને બરાબર તૈયાર કરી જ રહ્યા હતા ને? તમે ક્યાં તમારી ઓફિસના કામ અને રાજકારણમાંથી સહેજે સમય મહેશ માટે ફાળવી શકો એમ હતું?
પણ તે દિવસે મહેશના રૂમમાંથી તમારી એક જૂની ફાઈલ શોધવા ગયા હતા; અને ચોપડી ઊંધી જોઈને તમારો ગુસ્સો આસમાને પહોંચી જતાં તમે માંડ રોકી શક્યા હતા.
મહેશે ઊંઘરાટા ચહેરે ચોપડીમાંથી મોં બહાર કાઢ્યું. તમને રૂમમાં આવેલા જોઈ, તે એકદમ ઊભો થઈ ગયો; વિજ્ઞાનની ચોપડી નીચે પડી ગઈ; અને નીચી ડોક રાખી તે ઊભો રહ્યો.
“કયા વિષયની આ ચોપડી છે?”
“ગણિતની.” ,મહેશે ડરતાં ડરતાં જવાબ આપ્યો.
અને હવે તમારો દબાવી રાખેલો ગુસ્સો જ્વાળામુખીની માફક ઉછળી આવ્યો. “અલ્યા! કયા વિષયની ચોપડી તું વાંચે છે; એનું પણ તને ભાન નથી? તું પરીક્ષામાં શું ઉકાળવાનો? મારા પૈસાનું પાણી કરવા, મારું નામ ડુબાવવા તું અક્કરમી પેદા થયો છે?”
તમારો મોટો અવાજ સાંભળી તમારી પત્ની વનલીલા રૂમમાં દોડી આવી; અને તમને ખેંચીને રૂમની બહાર લઈ ગઈ. તમે તેને મહેશિયાના પરાક્રમ વિશે લાંબું ભાષણ ઠોકી દીધું. વનલીલાએ એનો બનતો પ્રયત્ન તમને શાંત કરવા કર્યો. તે દિવસે સાંજે તેની બહેનપણીઓ સાથેની કિટ્ટી પાર્ટીની વાતો કરી. એની બહેનપણીઓની ખાસિયતો અને ખાસ તો એ બધાંની બદબોઈ જ એમાં ભરી પડી હતી ને?
તમે માંડ માંડ પથારીમાં સુતા. કલાકેક તમારા મનમાં ગડમથલ ચાલતી રહી. તમારા ભૂતકાળની, તમારી કિશોરાવસ્થાની માનસિક અવઢવો તમને યાદ આવી ગઈ. તમે પણ આમ જ ડોક્ટર બનવાના સપનાં સેવતા હતા ને? અને બી.કોમ. / એમ.કોમ. થઈને કારકૂની કરતાં કરતાં બેન્કના મેનેજરના પદે પહોંચ્યા હતા ને? તમારા જીવનમાં કરેલા સંઘર્ષોની આખી તવારીખની તસ્વીર તમારા મનના કાળા ડિબાંગ પડદા પર શાહરૂખખાનની હીટ ફિલમની માફક આગળ અને આગળ ધસી રહી. અને તમારા મગજમાં એક નવા જ સંકલ્પે જન્મ લીધો.
રાતના બારેક વાગે તમે ફરી મહેશની રૂમમાં ગયા. મહેશના ચહેરા પર છવાઈ ગયેલી ઉદાસી એના મનમાં ચાલી રહેલા સંઘર્ષની ચાડી ખાતી હતી. તમે ધીમા અવાજે એને પુછ્યું,’ બેટા! તને ભણવાનું નથી ગમતું?”
અને મહેશ ચોધાર આંસુએ રડી પડ્યો. ”પપ્પા! મને આ વિષયોમાં સહેજ પણ સમજણ પડતી નથી. અને એન્જિ. માં ૮૫ ટકાએ ગઈ સાલ એડમીશન અટક્યું હતું.”
રસિકલાલ! બહાર નહીં નીકળી શકે એવા આંસું સાથે તમે અંતરથી રડી પડ્યા. તમે ખીસામાંથી ચારસો રૂપિયા કાઢી મહેશને આપ્યા. ‘લે! આ રકમ લઈ, કાલે સવારે ફોઈના ઘેર જજે. પંદર દિવસ ત્યાં મજા કરજે. કોઈ ફિકર રાખવાની નથી. પંદર દિવસ પછી, હવે તારે શું કરવાનું – એનો નિર્ણય આપણે લઈશું.”
તમારી પાછળ આવી પહોંચેલી વનલીલા બેબાકળા સ્વરે બોલી ઊઠી,”અરે! તમારું તે કાંઈ ખસી ગયું છે? મહેશને ઉત્સાહ આપવાની જગાએ, તમે જ એને હતોત્સાહ કરી નાંખો છો? કાલે રેખાબેનને ઘેર જઈને એ શું કહેશે?”
“હું રેખાને મારી રીતે વાત કરીશ.એ મહેશને એક અક્ષર પણ સલાહ નહીં આપે. અને એને ફરવા લઈ જશે. મહેશે શું કરવું, એનો નિર્ણય પંદર દિવસ પછી, તે જાતે જ લેશે. ”
વનલીલા અને મહેશ હેરત ભર્યા ચહેરે તમારી સામે જોઈ રહ્યા.

પંદર દિવસ પછી

મહેશને ઘેર પાછો લાવવા તમે અને વનલીલા, તમારી બહેન રેખાને ઘેર પહોંચી ગયા. ગાડીમાં બેસાડી મહેશને કાંકરિયા તળાવના કિનારે બેસાડી તમે પુછ્યું,” બોલ, દીકરા! હવે તેં શો નિર્ણય કર્યો?’
પ્રફુલ્લિત ચહેરા પર ચમકતી આંખો સાથે મહેશે કહ્યું,” હું નવી ટર્મથી કોમર્સ માટે તૈયારી કરીશ; અને સાથે બેન્ક કારકુન માટેની પરીક્ષાની તૈયારી પણ ચાલુ કરી દઈશ. “
“તને ખબર છે? એક મહિના પછી, દેશનું બજેટ સંસદમાં કોણ રજુ કરવાના છે?”
મહેશે તરત જવાબ આપ્યો,” આપણા નાણાં પ્રધાન -….”
‘રિલાયન્સના ચેરમેન કોણ છે?
મહેશે પટ કરતાંક જવાબ આપ્યો,” ધીરૂભાઈ અંબાણી.”
“તને ખબર છે, એ બન્ને બી.કોમ. સુધી જ ભણ્યા છે?”
અને પછી તમે સફળ નીવડેલા બી.કોમ, ગ્રેજ્યુએટોનું લિસ્ટ ખીસામાંથી કાઢીને મહેશને વંચાવી દીધું; અને ઉમેર્યું,” તારે એમ માની નથી લેવાનું કે, તારે બેન્કના કારકુન બનીને જ આખી જિંદગી ગુજારવાની છે. મેં એમ જ શરૂઆત કરી હતી; અને હું આજે ઝોનલ મેનેજર છું. અને મારા બાપાની સ્થિતિ તો સાવ સાધારણ હતી. તારે તો ખર્ચનો કોઈ પ્રશ્ન જ નથી.”
વનલીલાએ તમારી વાતને ટેકો આપ્યો અને એના પિયર પક્ષના, આમ જ સફળ નીવડેલા સંબંધીઓ વિશે વાતો કરી.
અને નવા વર્ષમાં મહેશ કોમર્સના ક્લાસમાં ભરતી થઈ ગયો.

વીસ વર્ષ પછી

રસિકલાલ! તમે રિટાયર થઈને મહેશને ઘેર રહેવા આવ્યા છો. ઘરની નજીક આવેલા પાર્કમાં વનલીલા સાથે લટાર મારી રહ્યા છો. સામે ભુલકાંઓ કિલ્લોલ કરી રહ્યાં છે. વીતેલા ભુતકાળ પર નજર ફેરવતાં, તમે સંતોષનો એક ઊંડો શ્વાસ, પાર્કની શુદ્ધ હવાની સાથે તમારા ફેફસામાં ભરી રહ્યા છો.
મહેશ અમેરિકાની એક બહુ જ મોટી કમ્પનીમાં વરસના દોઢ લાખ ડોલરના પગાર વાળું સિનિયર મેનેજરનું પદ શોભાવે છે; બે લાખ ડોલરના પોતાના મકાનમાં રહે છે; અને એના હાથ નીચે ૧૦૦ અમેરિકનો કામ કરે છે.

વૈશ્વીકરણ: પ્રાદેશિક ભાષાઓ માટે મૃત્યુઘંટ – મારો પ્રતિભાવ

નેટ મિત્ર શ્રી. દિપક ધોળકિયાના બ્લોગ પર મૂકાયેલ , માનનીય ભાષા શાસ્ત્રી શ્રી. બાબુભાઈ સુથારના લેખમાંથી નાનકડું ટાંચણ…

      આજે વૈશ્વીકરણનો વાયરો વાય છે તેની પ્રાદેશિક ભાષાઓના ભવિષ્ય પર શી અસર પડશે તે સાંસ્કૃતિક ભાષાવિજ્ઞાની માટે, સ્વાભાવિક રીતે જ, ચિંતાનો વિષય છે. આજના જમાનામાં વૈશ્વીકરણને સતેજ બનાવે એવાં ઘણાં ઘટકો સક્રિય છે, એ જોતાં, પ્રાદેશિક ભાષાઓનું શું થશે એનો વિચાર કરવાની જરૂર છે. હું માનું છું છે કે, એક આંતરરાષ્ટ્રીય ભાષા આજે બેલગામ આખા વિશ્વની ભાષા બનવા લાગી છે તેમાં પ્રાદેશિક ભાષાઓના વિકાસની દૃષ્ટિએ રાજી થવા જેવું કઈં નથી. સ્થાનિક ભાષાઓ માટે આ વૈશ્વીકરણ જબ્બર ખતરા જેવું છે. આજે ગુજરાતમાં અંગ્રેજીમાં વધારે રસ લેવાય છે તેની ગુજરાતી પર પડતી અસરો જોતાં ગુજરાતીની જે સ્થિતિ છે તેની મને ચિંતા થાય છે. 

– શ્રી. બાબુભાઈ સુથાર

આખો લેખ અહીં …

      આ તો મારી મા જેવી વ્હાલી મારી ભાષાની ચિંતાની વાત – બહુ મનભાવન. આથી હાલની ‘ ગદ્યસૂરી’ પ્રણાલિકા – ‘ફિલસૂફીમાં સ્વૈરવિહાર’  અને ‘કોમેન્ટ બંધ’ ને કામચલાઉ બાજૂએ મૂકીને, ત્યાં આપેલ મારો પ્રતિભાવ અહીં રજુ કરું છું ; અને કોમેન્ટોના દ્વાર ખોલી નાંખું છું !

      ભાષાના તજજ્ઞો વચ્ચે કાંઈ લખવું , એ સામાન્ય માણસ માટે અનધિકાર ચેષ્ઠા છે ; તે સમજું છું ; અને છતાં ફરીથી આ અત્યંત રસિક ચર્ચામાં ભાગ લેવાના મોહને જતો નથી કરી શકતો.
અહીં આવ્યા બાદ જ ભાષાનું વ્યક્તિના વિકાસમાં શું મહત્વ છે- તે સમજાયું. સૌથી સારામાં સારું અને સૌને જાણીતું ઉદાહરણ – હેલન કેલર .
અને અહીંની પ્રાથમિક શિક્ષણની પ્રથામાં ભાષા શિક્ષણને અપાતું મહત્વ. અંગ્રેજી જેવી , અપવાદો અને અનેક પ્રદેશોની પરંપરામાંથી ઊતરી આવેલી જોડણીની ગેર વ્યવસ્થા છતાં , બાળકોને જે રીતે પદ્ધતિસર ભાષા શીખવાય છે – તે કાબિલે દાદ છે.

      અને સામાન્ય બાળકોને અપાતી એ વ્યવસ્થા તો કાંઈ નથી – જો વિશેષ જરૂરિયાતવાળા બાળકોનો ભાષા વડે કરાતો વિકાસ નજરમાં રાખીએ તો. જેમની પાસેથી કશી અપેક્ષા ન રાખી શકીએ, તેવા ઓટિસ્ટિક બાળકોની જે માવજત – મ્યુનિ. સ્કુલોમાં થાય છે – અને એ બાળકોનો વિકાસ જોઈએ – તો ભાષા શું કમાલ કરી શકે છે – તે જોઈ આપણે મોંમાં આંગળાં નાખી દઈએ.

       પણ અત્યંત મહત્વની વાત એ છે કે, ભાષા વિજ્ઞાન પણ માનવ વિકાસની/ સમાજ વિકાસની પાયાની જરૂરિયાતનું એક સાધન માત્ર જ છે – જેમ વિજ્ઞાન અને ટેક્નોલોજી છે.
—–

        ગુજરાતી ભાષાના સંદર્ભે – એ મરી જશે કે, વપરાતી બંધ થઈ જશે – એવો હાઉ રાખવાનું જરૂરી નથી લાગતું . લાખોમાં ફેલાવો ધરાવતા દૈનિકો, માતબર સામયિકો, બબ્બે સાહિત્ય સંસ્થાઓ અને હવે અનેક ગુજરાતી ટીવી ચેનલો, સેંકડો બ્લોગો, ગુજરાતી વેબ સાઈટો , ગુજરાતી વિકી, લેક્સિકોન વિ. આંતરરાષ્ટ્રીય સવલતો નજરમાં રાખીએ તો ગુજરાતીનો વ્યાપ ઘટ્વાનો તો નથી , નથી ને નથી જ.

       મહત્વની જરૂર માત્ર એક જ છે – સામાન્ય ગુજરાતી માણસને એની ભાષા માટે ગૌરવ ધારણ કરતો કરવો – ભલે ગુજરાતી એને માટે માત્ર શોખ કે મનોરંજનનું માધ્યમ રહે. ગુજરાતમાં, ગુજરાતીઓને ગુજરાતી ‘ શું શાં પૈસે ચાર’ જેવી થવા માંડી છે – તેની જગ્યાએ …

• અમદાવાદમાં દર સાલ યોજાયા ‘સમન્વ્ય’ જેવા કાર્યક્રમો ગુજરાતના શહેરે શહેરમાં અવાર નવાર યોજાય
• ધાર્મિક કથાઓની જેમ કાવ્ય / હાસ્ય મુશાયરા માં માનવ મેદની ઊભરાય.
• ગામે ગામ ગુજરાતી પ્રતિભાઓ માટેના હોલ ઓફ ફેઈમ સર્જાય અને ગુજરાતી બાળકો અને યુવાનો એમાંથી પ્રેરણા લઈ; ગુજરાતી ભાષાના માધુર્યને માણતા થાય.

—–
     ભાષા શાસ્ત્રીઓએ આ બાબત કમર કસવાની પહેલ કરવાની છે – અને એમની પડખે સાહિત્યકારોએ, સાહિત્ય રસિકોએ અને જેના પેટમાં ગુજરાતી માટે બળે છે – તેવા સામાન્ય માણસોએ ઊભા રહેવાનું છે – નજીવી બાબતો માટેના બધા વિવાદોને બાજૂએ મૂકીને.
આ ભાવનામાં કશી ઉગ્રતા નથી. માત્ર મંગળ ભાવ જ છે – માની ભાષા માટેનો પ્રેમ છે – એક અદના આદમીની અંતરની આરજૂ છે.
પણ…
બાબુભાઈ યથાર્થ કહે છે તેમ – આ બાબતમાં પરિણામલક્ષી માર્કેટિંગની ચુસ્તી લાવવી જ પડશે. જો કોઈને એ શબ્દ ગંદો લાગતો હોય તો ; કોક રૂપાળો શબદ ગોતી કાઢે.

આ જ વિષયમાં મારા બીજા લેખો  ..

માતૃભાષાની ચિંતા વિશેની ચિંતા

ગુગમ- એક શક્યતા

અફલાતૂન તબીબ ; ભાગ- ૧૦ ; બે મહિના પછી

‘અફલાતૂન તબીબ’ શ્રેણીના બધા લેખ વાંચવા અહીં ‘ક્લિક’ કરો.

    ૮, જુલાઈ- ૨૦૧૧ના રોજ શરૂ કરેલ અભિયાન કોઈ પણ જાતની રૂકાવટ વિના, બે મહિનાના પડાવે પહોંચ્યું છે. ૬૮ વરસના આયખામાં આવી બિનરોક ઘટના જવલ્લે જ બની છે- ખાસ કરીને શરીર સ્વાસ્થ્યની બાબતમાં.

‘न भूतो न भविश्यति’ – જેવું જ કહો ને!

      વચ્ચે એક મહિનાના પડાવ પર અફલાતૂન તબીબોને યાદ કર્યા હતા; જેમના પ્રતાપે આ યાત્રા શરૂ થઈ હતી – અને એ મિત્રોને પણ, જેમણે આવા રસ્તા બતાવ્યા હતા. ( એ વાંચવા અહીં ‘ક્લિક’ કરો.)

    આજે આ અહેવાલથી એ તબીબીને અનુમોદન આપવાનું છે – કશો અર્થવિસ્તાર નહીં; કલ્પનાના રંગ કે અતિશયોક્તિ નહીં ; કોઈ કવિતા કે કથા નહીં; કોઈ અવલોકન કે ઉપદેશ પણ નહીં – માત્ર વિગતો જ.

     ગઈકાલે મારા જિમમાં ગયો હતો. રોજની  પ્રવૃત્તિઓની સરખામણી જોઈ લો –

કસરત		પહેલાં	હવે
ટ્રેડ મિલ	સમય સરે. પલ્સ મહત્તમ પલ્સ	૧૦ મિનીટ ૧૧૮ ૧૪૦	૧૬ મિનીટ ૧૧૦ ૧૨૦
પગથી વજન ઊંચકવાની કસરત	વજન કેટલી વખત?	૧૨૫ પાઉન્ડ ૩૦	૧૬૦ ૬૦
ખભા અને હાથથી વજન ઊંચકવાની કસરત	વજન કેટલી વખત?	૧૬૦ પાઉન્ડ ૧૫	૧૬૦ પાઉન્ડ ૩૦
સ્વિમીંગ	લેપ વચ્ચે આરામ	૪ ૩ વાર	૬ ૦  વાર

     ઘેર કરાતાં યોગાસનોમાં પણ ઘણો સુધારો થયો છે. અભિયાનના શરૂઆતમાં આસનો ૨૦ મિનીટ કરતો હતો; તે હવે ૪૫ મિનીટ કરી શકું છું.

       પણ દરેક સિક્કાને બે બાજુ હોય છે.અતિ ઉત્સાહમાં યોગાસન કરતાં જિમ્નાસ્ટોને યાદ કરીને વધારે પડતાં સ્ટ્રેચ કરતાં કમર લચકી ગઈ હતી. આરામ કરીને અને પેઈન કિલર લઈને સમારકામ કરવું પડ્યું હતું! પાંચ દિવસે લચકેલી કમર સીધી ઠીક થઈ હતી.

અફલાતૂન તબીબ – ભાગ- ૮ , પથરી

‘અફલાતૂન તબીબ’ શ્રેણીના બધા લેખ વાંચવા અહીં ‘ક્લિક’ કરો.

તે દિવસે હું ઓફિસમાં ગયો; ત્યારથી ચેન પડતું ન હતું. સવારનો રાબેતા મુજબનો રાઉન્ડ બેળે બેળે પતાવ્યો. પેસાબ કરવાની હાજત થતી હતી; પણ પેસાબ થતો ન હતો.

ભૂતકાળના અનુભવે તરત ખબર પડી ગઈ કે, હું ફરી પથરીનો શિકાર બન્યો છું.

એ પીડા યાદ કરી હું કમકમી ગયો. ‘અરેરે! ફરી વાર એ પીડા?’

હું પાવરહાઉસના  દવાખાનામાં પહોંચી ગયો. ડોક્ટરે મને કહ્યું ,” બોલો સોનોગ્રાફી કરાવવી છે કે, પથરી કાઢવી છે?”

મને થયું ,’આ એક વરસમાં ઓપરેશનથી પથરી કાઢતા હશે.’ સર્જરીના એ ખયાલે શરીરમાં વિના ઠંડીએ, અમદાવાદની ગરમીમાં ઠંડીનું લખલખું ફરી વળ્યું.

પણ ડોક્ટરે હૈયાધારણ આપી,” ના, ના, આ તો એક નવી જ જાતના ઈલાજની મને ખબર પડી છે. તમે ત્યાં પહોંચી જાઓ; અને ચોવીસ કલાક પહેલાં તમને રાહત થઈ જશે.”

મને આપેલા સરનામે હું તો પહોંચી ગયો. એ હતા હોમિયોપથી ડોક્ટર. એમણે મારી વાત સાંભળી. તરત ગળી ગળી, ઝીણી ગોળીઓની શીશી મારા હાથમાં પકડાવી દીધી. દર બે કલાકે સાત આઠ ગોળી ગળી જવાની સૂચના આપી અને બને તેટલું વધારે પાણી પીવા કહ્યું.

હું ઘેર તો ગયો પણ કોઈ પેન કીલર વિના શી રીતે આવતા ચોવીસ કલાક જશે, એમ વિચારતો રહ્યો.

પણ આ અફલાતૂન તબીબની થીયરી કાંઈક અજબ જ હતી.

‘ઝેરથી ઝેર મરે.’

એવા હોમિયોપથીના  સિદ્ધાંત વિશે સાંભળ્યું હતું. મને એમ કે , આ મીઠી ગોળીઓમાં જરૂર ધૂળ ભરેલી હશે !

જે હોય તે, પણ સાંજ થતાં થતાં તો પેશાબ કરકરો આવવા માંડ્યો. જૂના અનુભવે પથરીને ઝીલવા કાચનો પ્યાલો હાથમાં તૈયાર જ રાખ્યો હતો. પણ એ માળી ન જ ઝીલાઈ. આ અફલાતૂન દવાએ એ રાઈ જેવડી માયાની હજારો ઝીણી કરચો કરી નાંખી હતી. ત્રણેક વાર આમ કકરો પેશાબ થયો; અને રાતે હું આરામથી સૂઈ ગયો.

સવારે છેલ્લો પેશાબ અને બધી કરચો નીકળી ગઈ. હજુ ચોવીસ કલાક પુરા થયા ન હતા!

ત્યાર બાદ અમેરિકા આવ્યા પછી પણ પથરી થઈ હતી; પણ અહીં એ અફલાતૂન તબીબ કયાં? અહીંની માન્યતા મૂજબ, પથરીના ઈલાજ માટે,  જિંદગીમાં પહેલી વાર ત્રણ કેન બીયર પીવો પડ્યો હતો! પથરી તો બે દિવસે મટી; પણ પછી એ અફલાતૂન તબીબની ગોળીઓનું પાર્સલ ટપાલમાં મંગાવી લીધું હતું. પણ સદ્‍ભાગ્યે ફરી એ વાપરવા વારો ન આવ્યો. હજુ એ બોટલ દવાઓના કબાટમાં અકબંધ સચવાયેલી પડી છે.

હાલોકન

આ એક સાવ નવો નક્કોર પ્રયત્ન છે.

અત્યાર સુધીમાં ઘણાં અવલોકનો કર્યાં અને છાપ્યાં! પણ સઘળામાં અમૂક વાતો સામાન્ય હતી.

• કશુંક દેખાય અને એની ઉપર મારું અર્થઘટન હોય
• અનુભવો
• જાણકારી
• અધૂરું જ્ઞાન
• આઘાતો
• પ્રત્યાઘાતો
• મૂલ્યાંકનો
• સાર ગ્રહણ
• ઉપદેશ.

………… એવું બધું; પણ બધું જ ભૂતકાળના આધાર પર. કદીક ભવિષ્યની કલ્પના પણ હોય.

માટે જ એનું નામ હતું  ‘અવલોકન’ –  પાછળ, નીચે જોવું તે.

પણ જેમ જેમ વર્તમાનમાં જીવવાની રીત પર મહાવરો વધતો જાય છે; તેમ તેમ આ બધું અર્થહીન અથવા સીમિત અર્થવાળું લાગ્યા કરે છે – લાગ્યા કરતું હતું .

આવી જ વાત સ્વાભાવિક રીતે ‘સ્વાનુભવો’ની હતી. ‘સુવિચારો’ પણ મોટે ભાગે ભૂતકાળ કે ભવિષ્ય પર આધારિત હતા.

સાવ વર્તમાનમાં જીવવાની અભિવ્યક્તિ કેવી હોય?

કશું જ ન સૂઝ્યું; લખવાનું જ બંધ કરવાનું વિચાર્યું. પણ મૂંઝારો થવા લાગ્યો; મિત્રો પણ પ્રેમથી પાછળ લાગી ગયા –‘ આમ ન કરો’ .  અને  ચાર વરસની લખવાની તલપ એમ છૂટે પણ શી રીતે?

એટલે સાવ નવું નક્કોર સર્જન 

બીજો કોઈ શબ્દ  ન  જડવાને કારણે હાલમાં જોવાની અને એને અભિવ્યક્ત કરવાની રીતને આ નામ આપ્યું  -આ  સ્વયંફોઈએ ! 

અને પહેલું હાલોકન આ રહ્યું     ( તમને કોઈ યોગ્ય શબ્દ જડે , તો જણાવજો.)

કોઈ શબ્દ નહીં, ચિત્ર પણ નહીં … અને શિર્ષક પણ નહીં !

પણ .. આમ તો લાંબું નો હાલે ને! કેટલાં ખાલી માટલાં ચીતરવાં?

આવતીકાલે પહેલું શબ્દ- હાલોકન …

મિત્રો મળ્યા- ટેકરાના મુન્શીઓ *

(* સ્વ. આદરણીય ક.મા.મુન્શીની
આત્મકથાના પહેલા ભાગ
‘ અડધે રસ્તે’ ના
એક પ્રકરણનું નામ)

(  ક. મા. મુન્શી ની જીવનઝાંખી –
ગુજરાતી પ્રતિભા પરિચય પર  )

તેની સાથે ફોન પર વાત થઈ. સ્વીટ હોમ સોસાયટીમાં આવેલા તેના ‘સ્વીટ હોમ’ નું સરનામું લીધું. ( અગાઉ એક વખત, એને ઘેર આમ તો ગયો હતો; પણ પંદરેક વરસ પહેલાં; એટલે ખાસ યાદ ન હતું.) અને સ્કૂટર હંકારી ત્યાં પહોંચી ગયો. રસ્તાથી સહેજ ઊંચે તેનો બંગલો હતો. આથી તેને માટે શાળાજીવન દરમિયાન વાપરતો હતો તે વિશેષણ ‘ટેકરાના મુન્શીઓ’ યાદ આવી ગયું.

અને એ તો મારો વ્હાલો બંગલાના દરવાજાની આગળ આવીને તો ઊભો હતો. મેં શાળાજીવનની ધિંગામસ્તી યાદ કરી, સડસડાટ સ્કૂટર એની સાવ લગોલગ, જુવાનિયા ઈસ્ટાઈલે હંકાર્યું- ધસાવ્યું. એ સહેજ પાછો હટ્યો. અને મેં સ્કૂટરને ચઈડ દઈને બ્રેક મારી !

ઘરમાં પ્રવેશીએ, ત્યાં સુધી થોડી રાહ જોવાય? અમે ચસચસાવીને ભેટ્યા. ભણતા’તા ત્યારે તો બાખડેલા; કદી ભેટ્યા નો’તા! પણ કિશોરાવસ્થામાં અવ્યક્ત રહેલ એ વ્હાલ ચક્રવૃદ્ધિ વ્યાજ સાથે વરસી ગયું. એના ઘરમાં ગયો; અને તેની પત્ની ‘લીલી’ તો અમારી વચ્ચે વરસી રહેલ વ્હાલની ઝડી જોઈ રાજીના રેડ થઈ ગઈ. માર્કંડ એનું સાંભળતો નથી, એ ફરિયાદ કરી, મારું હિયરિંગ એઈડ એને પહેરાવી પણ જોયું!

માર્કંડ અને લીલી મુન્શી - તેમના ઘરમાં

માર્કંડ અને સુરેશ - શાળાના ગોઠિયા - ૫૩ વર્ષ પછી!

ચાર વર્ષ, દિવાન બલ્લુભાઈ માધ્યમિક શાળામાં એક જ પાટલી પર સાથે બેસી ગાળેલી એ દિવસોની કેટ કેટલી યાદો ઊભરાઈ આવી?

પછી સુદામોજી બોલિયા,મને સાંભરે રે!
વળી નાનપણાંની પ્રીત, મને કેમ વિસરે રે!
… જેવી વાતો.

એણે મારા ખરાબ અક્ષર જોઈ કેવો ટોણો મારેલો?

‘ સુરેશ! તું ભણવામાં આટલો હોંશિયાર,
પણ તારા અક્ષર આટલા ખરાબ?’

અને પછી તો હું અક્ષર સુધારવા મચી પડેલો. અને એટલે જ મારા અને ગાંધીજીમાં અક્ષરો પૂરતુંય સરખાપણું ના આવ્યું!

સ્વ. ક. મા.મુન્શીનો એ માળો કાંઈક સગો થાય. અમારી શાળાના સુવર્ણ જયંતિ મહોત્સવનું ઉદ્‍ઘાટન કરવા મુન્શીજી આવેલા, ત્યારે કોલર ઊંચા કરી કરીને, ઈવડો ઈ ફરતો! મુન્શીજીનાં પત્ની લીલાવતી અમારી શાળાનાં વિદ્યાર્થીની, એટલે મુન્શીજીએ અમારી શાળાને ‘સાસુ શાળા’ કહેલી, તે મેં યાદ દેવડાવ્યું અને ફટાફટ ઈવડા ઈને યાદ પણ આવી ગયું.

કેટકેટલી યાદોના ખડકલા થઈ ગયા?

પણ નેટ પરના મારા કોઈ મિત્ર આ ટેકરાના મુન્શીને જાણતા નથી – સિવાય કે, માર્કંડના નાના ભાઈ , ‘નીલકંઠ  મુન્શી’. માર્કંડે મારી એક પણ વાત મારા બ્લોગ પર વાંચી નથી; અને નીલકંઠ ભાઈએ તો?  મોટા ભાગના મારાં ગાંડાંવેડા ખમી ખાધાં છે ! એમની એક કોમેન્ટ …

Short cut is always dangerous. Short cut means you want to avoid regular steps, which can lead to trouble. In banking industry, first lesson given is to refrain from shortcut. Shortcut leads to human failure or system failure.

અને એ અવલોકન  .. ‘શોર્ટ કટ‘  …

(નોંધ – બન્ને ભાઈઓ બેન્કર હતા. હવે તો મારી જેમ નવરા ધૂપ!)

પણ અહીં થોડી ‘ ગદ્યસુર’ની વાત કરવાની છે?

અને પછી તો કિશોર કાળના આ ગોઠિયાને બીજી બે વાર મળવાનું થયુ.

બીજી વાર બન્ને એમની પત્નીઓ– લીલીબેન અને દર્શનાબેન -સાથે ‘લાલાને વ્હાલાં’ નાં ભજન  સાંભળવા મારા ફ્લેટ પર આવ્યા હતા. પણ એ વખતે તો ભજનરસમાં અમારી વચ્ચે માંડીને વાત જ શી રીતે થાય?

નીલકંઠ મુન્શી - ભજન માણતા

માર્કંડ, નીલકંઠ, દર્શના અને લીલી મુન્શી - લાલ ચક્કરમાં !

પણ અમારી ત્રીજી મૂલાકાત તો યાદગાર બની રહી. કર્ણાવતી ક્લબના સભ્ય હોવાના સબબે માર્કંડે એક રવિવારે મને ત્યાં લન્ચ માટે બોલાવ્યો; અને અમે ત્રણે મિત્રોએ દિલથી એ મિલન અને એ જમણ માણ્યું. પછી, એના ઘેર સત્સંગ અને આજ દિન સુધીની વસમી વિદાય.

મુન્શી ભાઈઓ - કર્ણાવતી ક્લબમાં

નીલકંઠ ભાઈ અને દર્શના બેનનો દિકરો યાત્રિક તો ફોર્ટવર્થમાં જ રહે છે; આથી તે બન્ને તો વારંવાર અહીં આવીને રહે છે. ( હાલ પણ તેઓ અહીં જ છે.) પણ માર્કંડ અને લીલીબેનને મળવા બહુ મન થાય છે.  અને……

અઢી મહિનાનાના દેશવાસની
મહામૂલી યાદોમાં
ટેકરાના મુન્શીઓ
હમ્મેશ માટે જડાઈ ગયા.

વિકૃત વૃક્ષ – અવલોકન ઉપર એક અવલોકન

આ ચિત્ર જુઓ –

વિકૃત વૃક્ષો અને વચ્ચેથી પસાર થતી પાવર લાઈન

વૃક્ષોની આખી હારમાળા; એમની કુદરતી અવસ્થાથી સાવ વિકૃત. બાજુમાંથી પસાર થતી, શહેરની ૧૧ કેવીની પાવર લાઈન, ——ક્રીક રસ્તાનું સાઈન બોર્ડ અને કોન્ક્રિટનો રસ્તો.

કશું કહેવા જેવું છે ખરું?

શું અવલોકી શકીએ?

• વૃક્ષનું મૂંગું રૂદન?
• પાવર લાઈન પર ફોલ્ટ થતા અટકાવવા જીવનની જરૂરિયાત?
• પ્રકૃતિ ઉપર સંસ્કૃતિનું અતિક્રમણ?
•  શહેરી માણસની પાશવતા?
• એ તો આમ જ હોય

આપણે ઘણું બધું વિચારી શકીએ. પણ સઘળાં અવલોકન આપણી ચિત્તવૃત્તિ પર આધારિત હોય છે. આ લખાય છે; તે ૨૩૨ મું  અવલોકન છે. દરેકમાં એ વખત મને સૂઝેલો વિચાર. એનાથી સાવ વિપરિત વિચાર પણ હોઈ શકે! કયા દૃષ્ટિકોણથી જોઉં એના પર જ અવલોકનનો આધાર રહે.

અને આમ જ બધા અભિપ્રાયો અને પ્રતિભાવોનું પણ હોય છે ને? ચર્ચાઓ , સંવાદો અને વિસંવાદોનું હોય છે ને?

નજર સૌની નોખી,
નિયમ સૌના નોખા
– ચીનુ મોદી

વૃક્ષને વિકૃત કરનાર માણસ અને આ દૃષ્યને જોનાર માણસ – બેય વિકૃત?

અવલોકન જ શા માટે?

જેને મારાં અવલોકન ગમે છે, તે ટેકો આપશે – સરસ નિજાનંદ.

જેને એ નથી ગમતાં , તે કહેશે ,’ આના કરતાં વાર્તા કે કવિતા લખતા હો તો?’

અને કોઈક એમ પણ કહેશે ,’ આ બધી લખાપટ્ટી અને માથાકૂટી છોડો ને યાર! કશુંક કામ કરો, અથવા ગોદડામાં મોં ઘાલી, ઊંઘી જાઓ!’

તો તો પછી એમ પણ પૂછાય – આ વૃક્ષ જ શા માટે? અને એને જોનાર પણ શા માટે? લખનાર અને વાંચનાર પણ શા માટે? જગત શા માટે?

પૂછવાના તો હજાર રસ્તા હોય છે. જવાબ આપવા જ અઘરા હોય છે !

આમ કેમ?

રામ જાણે !

પોતું – એક અવલોકન

આમ તો આ અવલોકન રસોડામાં પેપર નેપકિન પરથી સર્જાયું છે.

ચા ગાળતાં થોડીક ચા કુકિંગ પ્લેટફોર્મ પર ઢોળાઈ. તરત પેપર નેપકિન લઈ લૂછી લીધી. ફરી ચોક્ખાઈ થઈ ગઈ.

બાથરૂમમાં ઘણું બધું પાણી ઢોળાયું હતું. પોતું લીધું અને ફર્શ પર ફેરવી, ડોલમાં નિચોવતો ગયો. ચારેક વખત આમ કર્યું અને છેલ્લે કોરાં પોતાંથી સમાપન કર્યું. સાથે ફર્શ પર વળગેલો મેલ પણ સાફ થઈ ગયો અને બાથરૂમની ફર્શ સાફ સુથરી થઈ ગઈ.

આમ તો આ ઘટના કેશાકર્ષણના વૈજ્ઞાનિક સિદ્ધાંત પર આધારિત છે. સાદો કે પ્લાસ્ટિકનો કાગળ આ કામ ન કરી શકે. નેપકિન કે પોતાંના રેસાઓમાં અસ્તિત્વ ધરાવતી અનેક પાતળી નળીઓ આ કામ ઝપાટાભેર કરી નાંખતી હોય છે.

અને અવલોકનકારની નજરે?

ચૈતન્યના, સંવેદન જન્માવે એવી પ્રવાહિતાના વિશાળ દરિયા આપણી ચારે બાજૂ પથરાયેલા જ હોય છે. પણ કશું જ ગ્રહણ ન કરી શકે તેવું, પ્લાસ્ટિકના કાગળ જેવું મન એને ઝીલી, આત્મસાત્  નથી કરી શકતું. એ સંવેદનાઓને ઝીલવા મગજના ન્યુરોનના રેસાઓમાં સત્વ અને સત્ય ગ્રહણ કરવાની કાબેલિયત કેળવવી પડે છે.

અવલોકનકાર થવું પડે છે!

—

અને…….

‘ વાહ રે! મેં વાહ! ‘ ! મારો અહમ્  પુષ્ટ બન્યો !

અને બહુ ચર્ચાયેલી ‘પોતું’ લઘુકથા પણ વાંચી લો