સળી – એક અવલોકન

આ એક સળી – નાનકડી પણ ખાસ્સી તાકાત વાળી. એને સહેલાઈથી વાળી કે તોડી ન શકાય. પણ એ કુદરતી નથી. એને નાનકડા કાગળમાંથી બનાવવામાં આવી છે .

સંગઠિત , સંગ્રહિત શક્તિ

આવું જ એક અવલોકન અગાઉ કર્યું હતું – આઠનું બળ

નવો વિચાર એ આવ્યો કે,

કલ્પના અને સર્જનાત્મકતા કેટ કેટલી રીતે મહોરી શકે છે,

નહીં વારુ?!

જડતા – એક અવલોકન

ઘણા વખત પછી, એક અવલોકન
જિમના જેકુઝીમાં ( hot tub) ૫૦ વખત પગ હલાવવાની રસમ ઘણા વખતથી ચાલુ છે. ૫૦ વખત આગળથી પાછળ અને ૫૦ વખત પાછળથી આગળ.

પણ ગઈકાલે એમાં એક ચૂક થઈ ગઈ. કશોક વિચાર પાર્શ્વભૂમાં ઉપજ્યો. આના કારણે ગણવાનું તો યાંત્રિક રીતે ચાલુ રહ્યું , પણ પચાસની ગણતરી આગળ અટકીને બીજી દિશામાં પગ હલાવવાનું શરૂ કરવાનું ચૂકી જવાયું. ૭૫ સુધી ગણતરી ચાલતી રહી અને ત્યારે ખ્યાલ આવ્યો કે, માઈલ સ્ટોન પસાર થઈ ચૂક્યો હતો, અને ગાડી આગળ નીકળી ગઈ હતી!

વિચાર શી બાબત હતો, એ અગત્યનું નથી. પણ આમ યંત્રવત ગણતરી ચાલુ રહે, એ એક જાતની બેભાનાવસ્થા હતી – જડતા હતી.

જડતા એટલે સ્થિરતા , ગતિહિનતા – એ માન્યતા ખોટી છે !

જડતાનો ન્યૂટનનો પહેલો નિયમ પણ આ જ કહે છે. કોઈ બળ લગાડવામાં ન આવે તો, સ્થિર વસ્તુ સ્થિર રહે છે, અને ગતિમાન વસ્તુ સતત ગતિમાન રહે છે.

આપણા જીવનમાં પણ આમ જ બનતું હોય છે – મોટે ભાગે આપણ્રે પરિવર્તન સાથે તાલ મિલાવી શકતા નથી હોતા. આપણી જીવવાની રીત યંત્રવત જ ચાલુ રહેતી હોય છે. રગશિયું ગાડું ! આપણી ચીલાચાલુ રસમમાં ફેરફારને ખાસ કશો અવકાશ હોતો જ નથી.

અને…

આપણી ખેવના હોય છે કે, આપણે પ્રગતિ કરીએ, આગળ ધપીએ!

પણ સ્થળ- કાળમાં સતત આકાર લેતા પરિવર્તન સાથે તાલ મિલાવવાની ક્ષમતા આપણે ખોઈ બેઠા હોઈએ છીએ.

હાઈવે પરના એક્ઝિટ પરનો એક જરાક જુદો અનુભવ આ રહ્યો.

થીગડું

બહુ વર્ષો પહેલાં બહુ ગમતું એક કપડું કોઈક ઝાંખરામાં ભરાઈ જતાં ફાટી ગયું હતું.
એને સમારવા થીગડું માર્યું હતું.

થોડાંક વરસ ગયાં અને એ થીગડામાં પણ કાણું પડ્યું.

એની ઉપર બીજું થીગડું માર્યું .

અને એની ઉપર ત્રીજું અને ચોથું અને ……

થીગડાંઓની હારમાળા !

અને આજે મૂળ થીગડાંની સીલાઈ ખુલ્લી થઈ ગઈ!

ઘા તાજો થઈ ગયો

– લોહી લુહાણ !

સ્વ. શ્રી સુરેશ જોશીની આ એક અમરકથા ‘ થીગડું ‘ વાંચી મન મનાવો

કંટાળો – એક અવલોકન

શ્રી. પરેશ વ્યાસ શબ્દ સંશોધનના રસિયા છે. એમણે ઘણા બધા શબ્દો પર સંશોધન કરી મજાના લેખ લખ્યા છે, ( કદાચ છઠ્ઠીના લેખ જેવા!)

અહીં ક્લિક કરી એ લેખો વાંચી શકશો.

એમનો તાજેતરનો કંટાળો ( Boredom) પરનો એક મજાનો લેખ વાંચી આ બાબત લખવા મન થયું . એ લેખ આ રહ્યો .

boredom_1_pdfDownload

એ લેખનું છેલ્લું લવિન્ગ –

“નોર્મલ બૉરિંગ છે, બોરિંગ નોર્મલ છે.” –અજ્ઞાત

આથી –

કંટાળા વિશે કોઈને ગનાન આપી ન શકાય!

એ વૈશ્વિક બિમારી છે! મને, તમને, સૌને એની બહુ સારી રીતે ખબર છે. દરેકને કોઈ ને કોઈ સમયે એ વિતાડતો હોય છે. પણ ખાસ કરીને નિવૃત્ત થયેલા વયસ્કોને આ બિમારી સૌથી વધારે સતાવતી હોય છે. ‘છ અક્ષરનું નામ’ – રમેશ પારેખ યાદ આવી ગયા –

આથી વયસ્કોના એ કંટાળાનો વિશેષ પરિચય આપવાની જરૂર નથી, આશય પણ નથી!

પણ એના ઈલાજની વાત કરીએ, તો કાંઈ કામ બને!

ભલેને કંટાળો સર્વ સામાન્ય હોય, એનો ઈલાજ દરેક વ્યક્તિ માટે અલગ રહેવાનો. ઇન્ટરનેટના આગમન બાદ ‘બ્લોગિન્ગ ‘ એક સરસ ઈલાજ હતો. આ લખનાર જેવા માટે હજી થોડોક છે ! સોશિયલ મિડિયાના આ જમાનામાં વોટ્સ એપ, ફેસબુક વિ. પ્લેટફોર્મોનો વેપલો પણ ધમધોકાર હાલે છે !

એ સૌનો દિલી આભાર.

પણ થોડાક બીજા રસ્તા પણ છે, અને આ લખનારનો માનીતો છે –

હોબી

ઘણી જાતની હોબી કેળવી શકાય છે. એનો રિયાઝ કરવાની પણ એક મજા હોય છે. જો મન થાય તો…..

મારગ બતાવવાનું ગમશે.

બરફનો ટૂકડો – એક અવલોકન

આ ટૂકડો !

કોન્ક્રિટના ડ્રાઈવ-વે પર નાનકડો ખાડો બનાવતી વખતે રહી ગયો હશે. એમાં છેલ્લા બે ચાર દિવસમાં થયેલી સ્નો – વર્ષા પછી જમા થઈને રહી ગયેલો બરફનો ટૂકડો.
બીજે બધે તો બરફ સૂરજના તાપે પીગળી, પાણી બનીને વહી ગયું. પણ આ જગ્યાએ એને ઓગળતાં વાર લાગે જ ને?

આમ તો આ સામાન્ય ઘટના છે, પણ થોડાક વિચાર ઉદ્ભવ્યા …

સંચિત કર્મ – કર્મનો સિદ્ધાંત ? !

કે વળી –
જે છીછરા છે, તે કશું ભેગું કરી શકતા નથી. જ્યાં ઊંડાણ છે – ત્યાં જ ચીજ કે વિચાર કે ગનાન ઠરીને ઠામ થઈને રહે છે?

અથવા…
ભલેને એ ટૂકડો થોડોક અમીરાઈના તોરમાં મ્હાલે… એની નિયતિ પણ સૌની માફક ઓગળી જવાની જ ને?

કે પછી? …..
એ તો એમ જ હોય ને?

અથવા…..
તમે કહો તે કશીક ઓર કલ્પના? !

કરોળિયાનું જાળું – એક અવલોકન

કરોળિયાનું જાળું અને કરોળિયાનો ઉદ્યમ – એ બહુ જાણીતી વાત નથી કરવાની. આ અવલોકન એક જુદી જ ઘટનાના સંદર્ભમાં છે. આખો ને આખો એક સાપ કરોળિયાના આ જાળામાં ફસાઈ ગયો છે!

એ ઘટનાનો વિડિયો પહેલાં જોઈએ –

સોશિયલ મિડિયા પર એ વિડિયો યોગ્ય રીતે જ બહુ વાઈરલ થયો હતો. આ જોતાં બે વિચાર તરત ઉદ્ભવ્યા –

એક એ કે, કરોળિયાની જાળનો એક તંતુ સાવ બારીક હોય છે, અને એની તાકાત પણ સાવ ઓછી જ હોય. આંગળીની એક ઝાપટ જ એને તોડવા પૂરતી હોય છે. પણ જ્યારે ઘણા બધા તાંતણા ભેગા થાય ત્યારે? આ કિસ્સામાં કરોળિયા કરતાં ઘણો મોટો અને  વધારે વજન વાળો સાપ એમાં ફસાઈ ગયો છે. એટલું જ નહીં પણ છૂટવા માટેનાં તેનાં હવાતિયાં પણ એ જાળને તોડવા અસમર્થ બની ગયાં છે. ખુલ્લી હવામાં ફૂંકાતા પવનની પણ એ ટક્કર ઝીલી શકે છે.  જેમ જેમ સાપ છૂટવા માટે તરફડિયાં મારે છે, તેમ તેમ એ વધારે ને વધારે ફસાતો જાય છે.

સાવ મામૂલી એવી કરોળિયાની જાળની તાકાત

આવું જ  અવલોકન જાતે બનાવેલ એક ચીજ વિશે – આ ચિત્ર જુઓ

સાવ નકામી ચીજ છે ને? ટોયલેટ કાગળની વચ્ચેનું, ફેંકી દેવાનું, સાવ મામુલી બોબિન જ ને? હવે તે ચીજોને ઉપરથી જોઈએ.

ડાબી  બાજુ એ એકલી છે. જમણી બાજુએ એવી આઠ ભેગી કરી છે. એની તાકાત પહેલાંની ચીજ કરતાં આઠ ગણી વધારે થઈ ગઈ. જૂની અને જાણીતી લાકડીઓના ભારાની વાત જ ને?

પંચકી લકડી, એકકા બોજ.

એકલી એ સાવ ક્ષુદ્ર, તાકાતહીન, ફેંકી દેવાની ચીજ. પણ આઠ ભેગી કરી તો તાકાતવાન બની ગઈ. એનો કશોક ઉપયોગ કરી શકાય. એની પર રૂપાળું આવરણ લગાવી દઈએ તો, સરસ મજાની ફૂલદાની બની જાય.

આપણે એકલા બહુ સીમિત તાકાત ધરાવતા હોઈએ છીએ. પણ ઘણા ભેગા થઈએ તો?

રસ્સા ખેંચની હરીફાઈ જોવા જેવી ખરી!

પણ મોટા ભાગે આપણે આપણી શક્તિ પર જ મુસ્તાક હોઈએ છીએ – એનાં બણગાં ફૂંકવામાં માહેર. સમૂહમાં હોઈએ તો પણ એનું નેતૃત્વ લેવાની હોડ. સ્પર્ધા, કાવાદાવા, વિ. પણ થોડોક અભિગમ બદલીએ તો ઘણી બધી શક્તિઓ વેડફાતી અટકે અને સમૂહપ્રવૃત્તિથી ઘણાં મોટાં કામ થઈ શકે.

સમૂહ બળ

બીજી વાત –   અત્યંત શક્તિમાન હોય એવું કોઈ અસ્તિત્વ જ્યારે મુશ્કેલ પરિસ્થિતિમાં મુકાઈ જાય, ત્યારે એ સાવ લાચાર બની જાય છે. એની બધી આવડત અને મુસ્તાકી કશા કામનાં નથી રહેતાં. એની સરખામણીમાં સાવ અશક્ત એવું અસ્તિત્વ પણ સબળ બની શકે છે. જો એ વિશિષ્ઠ પ્રકારની આવડત કેળવે તો અશક્ય લાગે તેવું કામ કરવા સશક્ત બની શકે છે.

मूकं करोति वाचालं, पंगुं लंघयते गिरिं ।

આ જ ભાવની એક નાનકડી પણ શક્તિમાન અંગ્રેજી કવિતા સાથે વિરમીએ –

It is not growing like a tree
In bulk, doth make man better be;
Or standing long an oak, three hundred year,
To fall a log at last, dry, bald, and sere:

A lily of a day
Is fairer far in May,
Although it fall and die that night—
It was the plant and flower of Light.
In small proportions we just beauties see;
And in short measures life may perfect be.

-Ben Johnson

દાદરાની રેલિન્ગ – એક અવલોકન

અમારી ફિટનેસ ક્લબમાં બીજે માળ જવા માટેનો આ દાદરો છે. એને બે બાજુએ રેલિન્ગ છે. દરરોજ એના ૨૪ પગથિયાં ચઢવાના અને અલબત્ત(!) ઊતરવાનાં – એક વખત નહીં, પાંચ વખત! કારણ ? પગની અને ફેફસાંની કસરત ( aerobic exercise ) . પણ એ સ્વાસ્થ્ય અંગેની વાત અહીં કરવાની નથી. વાત છે – એ ચઢ ઊતર કરતાં સૂઝેલ અવલોકનની.

ચઢતી વખતે, દરેક પગથિયું ચઢવાની સાથે હાથ અચૂક ઉપર ખસેડવો પડે. પણ નીચે ઊતરતાં ? હાથ એની મેળે જ રેલિન્ગ પર સરકી જાય.

ઉપર ચઢવા માટે વધારે મહેનત કરવી પડે છે.

નીચે તો સડસડાટ ઊતરી જવાય !

એમ જ પર્વત પર ચઢવા બહુ શ્રમ કરવો પડે. નીચે તો સડસડાટ ઊતરી જવાય.

કેમ? બહુ જાણીતી વાત લાગી ને?! એમ જ હોય . દાદરો હોય, પર્વત હોય કે, જીવન હોય !

રોજ આ દાદરા પર ચઢ ઊતર કરતાં આ વિચાર અચૂક આવે જ. આજે એ અવલોક્યો !

પણ જુવાનિયાં? એમને આ રેલિન્ગ પર હાથ ટેકવવાની સહેજ પણ જરૂર ન લાગે. એ તો દાદરાની વચ્ચે રહીને સડસડાટ ચઢી જાય. એમની નજર તો એનાથી ઘણી બધી તાકાત માંગી લેતાં મશીનો પર મહેનત કરવાની હોય.

સમયનો તકાજો, વાર્ધક્યની મજબૂરી.

સમય સમય બળવાન છે,

નથી પુરૂષ બળવાન

જો કે, જીવનના પથ પર આપણે એક જ દિશામાં મુસાફરી કરી શકીએ છીએ !

સપનાં – એક અવલોકન

  

સપનાંનું અવલોકન કરી શકાય ? અને તે પણ જાગતાં?! પણ એ વાત થોડેક પછીથી કરીશું. સપનાંની તો દુનિયા જ અલગ. એને આપણે આંખોથી નહીં મનથી જોતાં હોઈએ છીએ. જો કે, આવાં અવલોકન પણ મનમાં ઉપજતા વિચાર જ હોય છે ને? 

તો  ચાલો,રાતે આવતાં  સપનાંનું અવલોકન કરીએ !

     સપનાંમાં શું આવશે તેની આપણે કદી કલ્પના કરી શકતા નથી. એનું કોઈ પ્લાનિંગ પણ થઈ શકતું નથી. મનોવિજ્ઞાનની એક શાખા છે, જેમાં સપનાંનું અર્થઘટન કરવામાં આવે છે. પણ એ વિષયમાં તો આ જણના હાથ ઊંચા! પણ અનુભવે એ જણાયું છે કે, આખા દિવસમાં જો તનાવ અનુભવાયો હોય તો, તેનો પડઘો સપનામાં નકારાત્મક બાબતથી પડતો હોય છે. એમ જ સુખદ ઘટના બની હોય તો કદાચ આનંદદાયી સપનાં આવતાં હોય છે. પણ સપનાંની એ કથાનો સર્જક કોણ હશે? આપણે તે જાણી શકતા નથી. જાગૃત અવસ્થામાં એ સર્જનો કદી સર્જી શકાતા નથી.

    ઘણી કાલ્પનિક કથાઓ સપનાંની દુનિયાનો પડઘો હોય છે – પરીકથાઓ, શેખચલ્લીની વાતો, પ્રયોગાત્મક શૈલીમાં લખાતી અસંગત / વાહિયાત વાતો –  absurd stories. જો કે, એમાં લેખક જરૂર કશુંક કહી જતો હોય છે. સામાન્ય માણસને કદીક સમજ ન પડે, તેવી એ વાતો સાહિત્ય જગતમાં ઠીક ઠીક આવકારો પામતી હોય છે. પણ એ ય બધી સપન ભોમકા જ ને?

     હવે જાગૃત અવસ્થામાં આવતાં સપનાંની વાત !   

   ભાગ્યે જ કોઈ એવું જણ હશે, જેને આવાં સપનાં ન આવતાં હોય. કદાચ જીવનના માર્ગની દિશા આવાં સપનાંથી ઘડાતી/ બદલાતી હોય છે. ઓલ્યાં સપનાં ઊંઘમાં આવતાં હોય છે, પણ ઉઘાડી  આંખનાં સપનાં ઊંઘવા દેતાં  નથી! એ હોય છે , તો જીવન રગશિયા ગાડાં જેવું નથી રહેતું. જો કે, ઘણી બધી આપત્તિઓ પણ એના કારણે ખડી થઈ જતી હોય છે. ખાસ કરીને ટોચ પર બેઠલા માંધાતાઓનાં સપનાં વિકાસ અથવા વિનાશનાં સ્રોત હોય છે. યુદ્ધો, યુગપરિવર્તનો, હત્યાકાંડો વિ. એ જ રીતે વિવિધ ક્ષેત્રનાં સર્જકોનાં સપનાંઓએ માનવજાતને હરણ ફાળો ભરતી કરી દીધી છે. 

અને છેલ્લે …

એમ નથી લાગતું કે, જાગૃતિની ઉષાનો આહ્લાદ માણ્યા વિનાનું જીવન પણ સાવ અંધારિયું હોય છે? જાગૃતિની પળોમાં એ સઘળી પ્રવૃત્તિઓ પણ ઓલ્યાં સપનાં જેવી વાહિયાત અને બાલીશ લાગવા નથી માંડતી?

આઠનું બળ – એક અવલોકન

આ ચિત્ર જુઓ

સાવ નકામી ચીજ છે ને? ટોયલેટ કાગળની વચ્ચેનું, ફેંકી દેવાનું, સાવ મામુલી બોબિન જ ને?

અને હવે તે ચીજોને ઉપરથી જોઈએ તો આ ફોટો –

ડાબી બાજુ એ એકલી છે. જમણી બાજુએ એવી આઠ ભેગી કરી છે. એની તાકાત પહેલાંની ચીજ કરતાં આઠ ગણી વધારે થઈ ગઈ. જૂની અને જાણીતી લાકડીઓના ભારાની વાત જ ને?

પંચકી લકડી, એકકા બોજ.

એકલી એ સાવ ક્ષુદ્ર, તાકાતહીન, ફેંકી દેવાની ચીજ. પણ આઠ ભેગી કરી તો તાકાતવાન બની ગઈ. એનો કશોક ઉપયોગ કરી શકાય. એની પર રૂપાળું આવરણ લગાવી દઈએ તો, સરસ મજાની ફૂલદાની બની જાય.

અને હવે આ અવલોકન –

આપણે એકલા બહુ સીમિત તાકાત ધરાવતા હોઈએ છીએ. પણ ઘણા ભેગા થઈએ તો?

રસ્સા ખેંચની હરીફાઈ જોવા જેવી ખરી!

પણ મોટા ભાગે આપણે આપણી શક્તિ પર જ મુસ્તાક હોઈએ છીએ – એનાં બણગાં ફૂંકવામાં માહેર. સમૂહમાં હોઈએ તો પણ એનું નેતૃત્વ લેવાની હોડ. સ્પર્ધા, કાવાદાવા, વિ.

પણ થોડોક અભિગમ બદલીએ તો ઘણી બધી શક્તિઓ વેડફાતી અટકે અને સમૂહપ્રવૃત્તિથી ઘણાં મોટાં કામ થઈ શકે.

સંઘબળ

આ જ વિચાર આગળ વધારીએ તો, સમાજો અને દેશો સહકાર અને સંગઠન કરતા થાય તો કેટલો બધી ખાનાખરાબી અને સંરક્ષણનો ખર્ચ બચી જાય? રચનાત્મક પ્રવૃત્તિઓ કરતા થાય તો કેટલી બધી કરુણતાઓ, વ્યથાઓ અને વિનાશો અટકી શકે?

અસ્તુ!

ચિત્રાવલોકન

શો શબ્દ?