‘શૂન્ય’ મારા બહુ માનીતા શાયર છે. એમનો મિજાજ જિંદાદીલ આદમીનો મિજાજ છે – જીવનના અંતરતમ સુધી લટાર મારી આવેલા ફિલસૂફનો મિજાજ. ખુદ્દારી વાળો જીવ. એમની રચનાઓનું ભાગ્યે જ રસદર્શન કરાવવું પડે. પણ એમની કલ્પના અને નજર એક્સ-રે ને પણ પાછાં પાડી દે તેવી !
જીવનની અડાબીડ ગલીઓમાં ગૂંચવાઈ ન હોય, તેવી વ્યક્તિ ભાગ્યે જ મળે. આપણે જાણી જોઈને શૂળની શૈયા વ્હોરી લેતા હોઈએ છીએ. આપણી જેલ મોટા ભાગે આપણે જ રચેલી હોય છે. બહુ જ જાણીતી અને એક વખતની પ્રિય વ્યક્તિઓ જ આપણને લૂંટી લેતી હોય છે; તલવારના ઘાથી પણ અસહ્ય એવા ‘ઘા’થી એ જ આપણને તહસ-નહસ કરી દેતી હોય છે.
આમ તો રોજ વાસણ સાફ કરતી વખતે હું રબરનાં મોજાં હાથ પર ચઢાવતો નથી. એવી બધી નજાકત તો આંગળીઓની કુમાશ માટે જાગરૂક એવી મારી દીકરીની ચીવટ ! પણ તે દીવસે મારે એ ચઢાવ્યા વીના છુટકો જ ન હતો. કામ કરતાં જમણા હાથની એક આંગળી પર નાનકડો ઘા પડ્યો હતો અને એને રીપેર કરવા પટ્ટી લગાડી હતી. મોજાં ન પહેરું તો એ ઉખડી જાય અને ઘા પર પાણી ફરી વળે !
એટલે તે દીવસે બહુ જ જફા વ્હોરીને, એ લીસાં અને હાથના પહોંચાને ચસોચસ ફીટ થઈ જાય એવાં મોજાં ચઢાવ્યાં. પાણીની પહેલી જ સીકર અને આંગળીઓને પાણી અડ્યાનો અહેસાસ થયો. એમ લાગ્યું કે, મોજાંમાં લીકેજ (ગળતર) છે. બહુ મુશ્કેલીથી પહેરેલાં એ મોજાં એવી જ મુશ્કેલીથી કાઢ્યાં. પણ હાથ તો સાવ કોરા કટ જ હતા. મોજાં ચઢાવવાની એ પળોજણ ફરી એક વાર. અને ફરીથી એ જ પાણી અડ્યાનો અનુભવ.
અને મન વીચારના ઝોલે ચઢી ગયું….
આમ તો આ સ્પર્શભ્રમ છે – એ તરત સમજાઈ ગયું. હાથની ચામડીને અડીને સજાગ રહેતા ચેતાતંતુઓ માટે આ પહેલો જ અનુભવ હતો. એમણે રબરનાં મોજાંની સપાટી પર ખળખળ વહેતા પાણીના પ્રવાહના સ્પર્શને પારખ્યો હતો. જાણે કે રબરનાં મોજાં છે જ નહીં, તેવો ભ્રમ. રબરની સપાટીને અવગણીને પાણી અડ્યાનો સંદેશ વફાદારીપુર્વક સતત કામગરા અને સજાગ તંતુઓેએ મગજને પહોંચાડી દીધો હતો.
પણ એ તો શરીરવીજ્ઞાનની નજરે…
અવલોકનકારને તો આપણા જ્ઞાનની, આપણા કહેવાતા, હુંશીયાર (!) મગજની મર્યાદાઓનું ભાન થઈ ગયું હતું…..
એકે એક સ્રોત પર એટલી બધી માહિતી છે કે, બીજે ક્યાંય જવું જ ન પડે.
અને એટલું બધું ન વાંચવું હોય તો, ઉત્ક્રાન્તિ વિશે સાત વિડિયોની સરસ મઝાની વિડિયો શ્રેણીનો આ પહેલો ભાગ તો જોજો જ.
જેમ જેમ આપણે ડાર્વિનના જીવનમાં ઊંડા ઊતરતા જઈએ તેમ તેમ એ મહાન માણસને સાષ્ટાંગ દંડવત પ્રણામ કરવા પડે એવું અદભૂત જીવન.
પણ અહીં એ જીવન ચરિત્ર વાંચીને ઉપજેલા , મનની અંદર ને અંદર જ ન સમાવી શકાય તેવા, પ્રચંડ પ્રભંજન જેવા વિચારોને મોકળા મૂકી દેવા સિવાય આ ‘પ્રસવ વેદના’ નો કોઈ ઈલાજ નથી એમ લાગતાં ..
આ જીવનાવલોકન !
ખ્રિસ્તી ચર્ચની જડતા રેનેસાં બાદ કાંકરી કાંકરી કરીને ખરવા લાગી. પણ છેલ્લે બાકી રહી ગયેલ ખંડેરને ડાર્વિનના કાળના વૈજ્ઞાનિકો ‘મોટી બહેન’ તરીકે સાચવી રાખવામાં જ શાણપણ સમજતા હતા. ‘એને વિતાડીને શું ફાયદો?’ એવી મનોવૃત્તિ એ કાળના મોટા ગજાના પ્રકૃતિવિદોમાં હતી.
ડાર્વિને એ છેલ્લી કાંગરી પણ તહસ નહસ કરી નાંખી.
આટલી મોટી સફળતા મળ્યા બાદ, વિશ્વ ભરમાંથી અદભૂત પ્રેમ, સન્માન, માન્યતા, ઈનામ અકરામ અને પ્રતિષ્ઠા પામ્યા છતાં એ ઋષિ જેવો માણસ નમ્રતાની મૂર્તિ જેવો જ રહ્યો. ઉત્ક્રાન્તિવાદને સ્વીકૃતિ મળ્યા પછી કોઈ માન અકરામ , વાહ! વાહ! ની લાલસા વિના તે પોતાના ઘર ‘ડાઉન હાઉસ’ માં વીસ વર્ષ પડ્યો રહ્યો. એનું છેલ્લું સંશોધન ‘માટીના કીડા( earthworm) ‘ના જીવન વિશે હતું ! તેનું છેલ્લું પુસ્તક પોતાની આત્મકથા હતી, જેમાંથી એની વિનમ્રતા છતી થાય છે. જીવનના રહસ્યોનો તાગ પામવાના ધખારામાં તે જીવનનું સૌંદર્ય ન માણી શક્યો, સુમધુર કવિતાઓથી વિમુખ બની ગયો – તેનો એને અફસોસ હતો.
પણ એ ઈતિહાસની વધારે વાત નથી કરવી.
વાત એ કરવી છે કે, ‘ઈશ્વરની મહાન તાકાત’ની માન્યતાને આમૂલ ફંગોળી દેવા છતાં, એનો અંગત વિશ્વાસ હતો કે,
જીવનની પ્રક્રિયાને મળેલી
અદભૂત ભેટ ‘પરિવર્તિત’
થવાની કાબેલિયત છે.
આ જણના વ્હાલા ‘સ્ક્રેચ’ પર એક સાવ સાદો પ્રોજેક્ટ કાલે બનાવ્યો. આ રહ્યો…
આ ચિત્ર પર ક્લિક કરો.
‘સ્ક્રેચ’ માં બે પરિમાણ વાળા પ્રોજેક્ટો જ બનાવી શકાય છે. એમાં ત્રીજું પરિમાણ દેખાય, એવી ચીજો, આકૃતિઓ, પાત્રો બતાવવાં હોય તો, બહુ જ મગજમારી કરવી પડે. પણ જેઓ પ્રોગ્રામિંગ વિશે જાણે છે, તેમને ખબર છે કે, આવા બે પરિમાણ વાળા પ્રોજેક્ટોમાં પણ ઘણા બધા ‘થર’ રાખવામાં આવતા હોય છે. દા.ત. સ્ટેજ અને તેની આગળ હલન ચલન કરતી આકૃતિઓ.
ઉપર બતાવેલા પ્રોજેક્ટમાં આટલા થર છે.
ચાવી
પડદો
બિલાડી
દિવાલ
બોલ
સ્ટેજ પરનું લખાણ
છેક પાછળ – સ્ટેજ
આ પ્રોજેક્ટ જેમ જેમ આગળ વધતો જાય તેમ તેમ આપણે આ સાતે ય પડ અલગ અલગ છે – એ અનુભવી શકીએ છીએ.
અને હવે, અવલોકન કાળ –
આપણા હોવાપણામાં પણ થરના થર બાઝેલા હોય છે. સાત કે સિત્તેર નહીં પણ ઘણા બધા. આપણને એ બધા ય થરની પાછળ રહેલા, આપણા અસલી હોવાપણાનો અહેસાસ તો સતત થતો જ રહે છે. એને ગમે તે નામ આપીએ, આત્મા, ચૈત્ય તત્વ, ઈશ્વરનો અંશ વિ.વિ..
પણ એવું કાંઈક હોય છે તો ખરું જ.
ઉપરના પ્રોજેક્ટમાં તો ચાવી પર ક્લિક કરીએ અને પડદો ખૂલે એટલે છેક પાછળના થરમાં આવેલ સ્ટેજ તરત નજરે પડી જાય છે. એ તો સતત હાજર દેખાય જ છે.
પણ આપણા હોવાપણાનું એ પાયાનું થર સતત અનુભવાવા છતાં દબાયેલું જ રહે છે. એની સાથે આપણે સતત રહી શકીએ, એવી ચાવી મળી જાય તો?
ઓરડો અંધકારથી ભરપૂર છે. એમાં ફંફોસી ફંફોસીને થાકો પણ જોઈતી ચીજ ન મળે. બહાર પણ અંધકાર છવાયેલો છે. બહાર જવાનો રસ્તો પણ ન મળે.
પણ… કોડિયું પ્રગટાવો અને અજવાળું જ અજવાળું.
અંધકારને વાસીદાંની જેમ વાળી ન શકાય. ઓરડાની અંદરના કે બહારના અંધકાર સામે આપણે લડી શકતા નથી. માત્ર એક નાનકડું કોડિયું જ ઓરડામાં કે અંતરમાં પ્રગટાવવાનું છે.
આ પ્રણય ત્રિકોણની વાત નથી! પણ એવી જ સમસ્યા એક ત્રિકોણે ઊભી કરી હતી,એની વાત છે. વાત જાણે એમ છે કે, એક પ્રશ્ન ઊઠ્યો..
ત્રિકોણની ત્રણ બાજુનાં માપ ખબર હોય, તો તે ત્રિકોણ શી રીતે દોરવો?
આવો એક ત્રિકોણ…
અને એ માટેનો પ્રોજેક્ટ આ લખનારના માનીતા ‘સ્ક્રેચ’ પર શરૂ કર્યો.
આ ચિત્ર પર ક્લિક કરો અને એ પ્રોજેક્ટ પર રમો !
એક પછી એક ત્રણે માપ જાતે જ નક્કી કરવાના. એક બાજુની લંબાઈ પરથી એ બાજુ અને એની છેડેના બે બિંદુઓ તો તરત દોરાઈ જાય. પણ ખાટલે મોટી ખોડ એ એક, ત્રીજું બિંદુ ક્યાં પધારે?
એટલે એ બાજુથી ૯૦ અંશના ખૂણે અને બીજી બાજુના માપ મુજબ ત્રીજું બિંદુ ચીતરી દીધું. પહેલા બિંદુથી એનું અંતર અલબત્ત ત્રીજી બાજુ જેટલું ન જ હોય. આથી નક્કી કર્યું કે, બીજી લીટીની લંબાઈ એમની એમ રાખીને એ બિંદુને ખસેડતાં જવું.
આમ…
જો ત્રીજી બાજુની સાચી લંબાઈ હાલની લંબાઈ કરતાં ઓછી હોય તો એ અડસટ્ટે નક્કી કરેલ બિંદુને ઘડિયાળથી ઉંધી દિશામાં ફેરવવું અને વધારે હોય તો ઘડિયાળની દિશામાં. જ્યારે બન્ને માપ લગભગ સરખા બની જાય ત્યારે આ પ્રક્રિયા અટકાવી દેવી.
અને માત્ર ૩૦૬ પ્રયત્નો પછી.. લગભગ(!) બરાબર જગ્યાએ ત્રીજું બિંદુ ગોઠવાઈ ગયું.
પણ … લગભગ જ! હજુ આટલો ઘાટો તો પડ્યો જ હતો!
૬૦ ની જગ્યાએ ૬૦.૦૦૫૬૯૨
અરેરે! આટલી બધી અને પૂરતી માહિતી હોવા છતાં , ત્રિકોણ બરાબર તો ન જ દોરાયો!
જો… એક જ ખૂણાનું માપ ગોતવાની રીત આવડતી હોત તો? આમ..
અથવા નિશાળિયાઓના કમ્પાસમાંથી વર્તુળ દોરવાનું સાધન લઈ, આમ કર્યું હોત તો?
એકદમ સાચો ત્રિકોણ દોરાઈ ન જાત?
અરે, ભલા! આ ત્રિકોણની વાત છે કે, ભવાટવિમાં ફસાયેલા આપણા જેવા, અડબડિયાં ખાતાં અને આખી જિંદગી રઝળપાટ કરવા છતાં , લક્ષ્ય સ્થાને ન પહોંચી શકતા અને આમ જ અર્થહીન પ્રયત્નો કરતા, અધુરા ગનાન વાળા, માનવ જંતુઓની અનેક કોણ વાળી સમસ્યા છે?
સ્ક્રેચના એ કેલેન્ડરે એ જૂના કેલેન્ડરની યાદ અપાવી દીધી. પણ આજે એમાં ગર્ભિત રહેલ ઘડિયાળની વાત કરવાની છે. આ નવું કેલેન્ડર બનાવ્યું, અને લગભગ તૈયાર થઈ ગયું હતું, ત્યારે એમાં ઘડિયાળ ઉમેરવી જોઈએ એવો વિચાર આવ્યો. એ ઉમેર્યું. આવું દેખાતું હતું –
પણ આમાં ખોડ એ હતી કે, ગમે તેટલી મિનિટ થઈ હોય – એક કે એકાવન – એનો કલાક કાંટો એમનો એમ જ, અડિયલ ટટ્ટુની જેમ ઊભો રહેતો હતો. સાઠમી મિનિટ થાય ત્યારે જ એ ભાઈ નવી જગ્યાએ ખસે! કેલેન્ડરનો પ્રોજેક્ટ તો મસ્ત બન્યો હતો, પણ આ ખોડ સોનાની થાળીમાં લોઢાની મેખ જેવી હતી.
ખ્યાલ આવ્યો, એટલે તરત એ ખોડ તો સુધારી લીધી અને ઈન્ટરનેટના આકાશમાં, ‘સ્ક્રેચ’ની વેબ સાઈટ પર કેલેન્ડર મુક્યું, ત્યારે એ અડિયલ ટટ્ટુ તેજીલો તોખાર બની ગયો હતો. એની સુધારેલી ઘડિયાળ આ રહી…કલાક કાંટો બરાબર ઠેકાણે થઈ ગયો.
હવે આ ત્રીજું ચિત્ર જુઓ – એ ડિજિટલ ઘડિયાળનું છે. એમાંય બરાબર ૩૭ મિનિટ થઈ છે.
પણ એનો કલાકનો આંકડો આપણને ખુંચતો નથી! ડિજિટલમાં એ બરાબર લાગે છે. પણ જૂની ઘડિયાળમાં એમ નો હાલે !
અને હવે અવલોકન કાળ!
આ બધી જફાઓ એ દર્શાવે છે કે, આપણે કેટલા બધા આપણી આદતોના ગુલામ છીએ! એનેલોગ ઘડિયાળમાં આમ જ હોવું જોઈએ, અને ડિજિટલમાં તેમ જ!
વાત જાણે એમ છે કે, એ તો હતું જ! આ લખનારને એનું ગનાન થ્યું, એને હડસેલો માર્યો, અને એના માટે એ ફટ્ટાક કરતુંકને ખુલી જ્યું! હવે એનો ઉપયોગ એને મન ભાવન ‘સ્ક્રેચ’ પ્રોજેક્ટોમાં કે પાવર પોઈન્ટ શો અને યુ-ટ્યુબ વિડિયો બનાવવા કરી શક્શે. એ ઉપલબ્ધિના આનંદમાં ગઈકાલના એના જાહેરીકરણ (!) થકી બીજા રસ ધરાવનારા પણ એ બારણાંને હડસેલો મારી એમાં પ્રવેશી શકશે – એની પાછળ રહેલા બહિશ્તનો લાભ લઈ શક્શે !
પણ…
એક વાત ચોક્કસ આત્મસાત થઈ છે કે, સદવિચાર, ગુરૂ / ગુરૂભાઈ સંગ, ભજન/ કિર્તન/ સદગ્રંથ વાંચન એમાંનું કશું જાગૃતિ વિના કશા કામનું નથી. એ દિશા બતાવી શકે, પણ એક ડગલું પણ ચાલ્યા વિના કશું કામનું નૈ.
બારણાં તો હોય જ છે. સદગુરૂઓ, સદગ્રંથો, સત્સંગની તકો તો હોય જ છે – અનાદિ કાળથી. પણ એમને ખોલવા ટકોરો કે હડસેલો આપણે જ મારવો પડતો હોય છે. આપણે જ પહેલું ડગલું ભરવું પડતું હોય છે. આપણે જ ઘોર નિંદરમાંથી જાગવું પડતું હોય છે. એ વના…
કશો શક્કરવાર
નો વળે…
નો વળે… નો વળે…
અને નો જ વળે…
ચાલતા રે’જો
અને ચાલતા થયા પછી? આમ ઊડાય…બધી જાતની ગુલામીઓમાંથી આઝાદ બની જવાય.
આમ તો અવલોકનયાત્રાની દિશા બદલાઈ છે. ઘણી વખત અવલોકન વાદળીઓ આવીને, ફરકીને વિદાય લે છે. પણ ચાના આ કૂચા બે દિ’થી કેડો નો’તા મેલતા! એને ન્યાય આપ્યા વિના એ કેડો નૈ જ મેલે!
સવારની ચાએ ઘણા વિચાર વમળો સર્જેલા – આ રહ્યા…પણ કૂચા? કદી પણ નહીં !
વાત જાણે એમ છે કે, રોજ ચા બનાવવાની પ્રક્રિયાનો અંત આવે એટલે, ઝટપટ કૂચા કચરાપેટીમાં નાંખી, આદૂ અને ઈલાયચીની સોડમથી મઘમઘતી,ખુશબોદાર, ચા પીવા મન લાલાયિત હોય, એટલે કૂચા કદી ધ્યાન પર ના આવે.
પણ, કોણ જાણે કેમ? બે દિ’થી એ કેડો જ નથી મુકતા.
ચાના કૂચા
બધો રસ કસ બીજા માટે સમર્પિત કરી, જાત નિચોવી નાંખનાર, મૂર્ખ મનેખ જેવા કૂચા
કચરાપેટી માટે જ લાયક
સાવ નકામી ચીજનો પર્યાય વાચક શબ્દ
પણ એનો ય એક જમાનો હતો! એ તો હરિયાળી અને ખુશનુમાથી છલકતી ટેકરીઓના ઢોળાવ પર પવનની લહેરીઓમાં લહેરાતા લીલાંછમ્મ પાન હતાં
આજનો સુવિચાર( લેખકના નામ પર ‘ક્લિક’ કરી; આવા બીજા સુવિચાર મમળાવો.
વાચકોના પ્રતિભાવ