તૂટ્યાનો આનંદ

મિત્રો સાથે ‘ઝટપટ કોયડો’ રમતાં આ સવાલ અને એના મળેલા જવાબ ગમી ગયા.

સવાલ –

એ શું છે જે જેને તોડીને દરેક વ્યક્તિ ખુશ થઈ થાય છે?

મળેલા જવાબ –

રેકોર્ડ, મિત્રો વચ્ચેની દિવાલ, કંટાળો, કોઈ પણ જાતની ગુલામી, ઉપવાસ વિ.

આમ તો સવાલ પુછનાર સાહેબને માન્ય જવાબ રેકોર્ડ જ હતો. પણ આખી યે રમતમાંથી વિચારોની ઘટમાળા સર્જાઈ ગઈ. કેટકેટલી વસ્તુઓ તૂટી જાય અને આપણે દુઃખી દુઃખી થઈ જઈએ. પણ જ્યારે ઉપર જણાવી તેવી ચીજો ખરેખર તૂટે ત્યારે આનંદ આનંદ થઈ જાય.
અને એમાંય રેકોર્ડ તોડવાની વાત આવે ત્યારે, જીવન સંગ્રામની યાદ આવી જાય. સતત સંઘર્ષ – આપણા પોતાના જ જૂના રેકોર્ડ તોડી, આપણો પ્રગતિનો ગ્રાફ ઊંચે ને ઊંચે જાય એ માટેની લ્હ્યાય!
ઓલિમ્પિક વીરોની લ્હ્યાય તો વળી કેવી જબરી હશે?
જીવનની સંધ્યાની નજીક પહોંચી ગયેલા મારા જેવા ઘણાની લ્હ્યાય રહે – આ ભવનું ભાથું બરાબર બાંધી દેવાની – જેથી પરભવમાં વધારે સારો અવતાર મળે – નસીબમાં હોય તો મોક્ષ!

અને એમાંથી જ આ અવલોકન યાત્રા ઘણા વિરામ પછી ચાલુ થઈ.
એક જ સવાલ …

શું રેકોર્ડ તૂટે એ બહુ જરૂરી છે ખરું ?
આપણને આ ક્ષણ મળી છે,
આપણે શ્વાસ લઈ શકીએ છીએ,
જીવી શકીએ છીએ…..

એ જ સુખદાયી નથી વારુ?

‘અગાસી’ એક અવલોકન

૧૯૯૯

અમારી કંપનીના મેનેજરોના એ આવાસોમાં અગાસી પર જવા કોઈ સીડી  ન હતી. કમ્પનીએ  ખાસો ખર્ચ કરીને અમારા એ દસ બંગલામાં  એ સગવડ કરી આપી હતી. ઉપર ચઢીએ તો સરસ દૃષ્ય દેખાઈ જતું. એક દિવસ એની કોર પર નજર ગઈ. એક વડના ટેટાએ વંશ વૃદ્ધિના ધખારામાં ત્યાં કૂંપળ ફૂટાવી દીધી હતી !

૨૦૨૦

અરેરે ! એ અગાસી આ અમેરિકન આવાસોના પિરામીડોના જંગલમાં ક્યાંથી લાવું? મન ઉદાસ બની ગયું .

ते हि न दिवसाः गताः

લતા બહેનની  ઉદાસીનો જ પડઘો! પણ….

મારે ઘેર ભલે ને છાપરાં જ હોય કે પાર્થ પંડ્યા કે નિરંજન મહેતા કોન્ક્રિટના  જંગલમાં જ રહેતા હોય. અરે! એ ભીખલાનું તો ખોરડું જ ભલે ને હોય!
ઓલ્યા દલા શેઠના વૈભવી બંગલાની અગાસી પર બેઠેલા મોરને જોઈને મારું મન ટહૂકો કરવા લાગે તો એને કોણ રોકી શકે છે?

શોધ

શોધ,શોધ… સતત શોધ
કશું ન મળે, એ હરખ શોધ.

આ ટચૂકડી રચના પર લાંબું અવલોકન….

   આપણા બધા હરખ વસ્તુ પ્રધાન હોય છે. નિર્ભેળ આનંદ એક કાલ્પનિક ચીજ હોય છે. પણ અનુભવે એ સમજાય છે કે,  વસ્તુ મળવાની સાથે જ આનંદ ઓસરી જતો હોય છે અને નવી ચીજની લાલસા તરત જન્મ લે છે.
એટલે, મને એવા હરખની શોધ છે, જેમાં કશું ય ન મળવાની પૂરી ગેરંટી હોય! – 

કીડી – એક અવલોકન

     નાનકડી કીડી વિશે લખીએ એટલું ઓછું પડે. અહીં એવો અભ્યાસ  પ્રચૂર લેખ લખવાનાં કોઈ ધખારો, સમય અને શક્તિ નથી. પણ નીચેનો વિડિયો આજે જોયો, અને આ અવલોકન લખવા મજબૂર બની ગયો –

     જોવા માટે ૫૦ મિનિટ ફાળવવી પડશે, અને સૂક્ષ્મદર્શક કેમેરા વડે પાડેલી ફિલમમાં  કીડીઓનાં શરીર જોઈ જુગુપ્સા થાય તો તે  ખમી ખાવી પડશે !

નીચેના વિચારો આવ્યા…

1. ફિલ્મ પાડનારને, એને દોરવણી આપનાર વૈજ્ઞાનિકોને અને આવા વિડિયો  બનાવનાર ‘Wild life productions  ને હજાર સલામ. હવે આવા વધારે વિડિયો જોવા પડશે.
2. મરીની ફાડ જેટલી કે બહુ બહુ તો અડધી ચમચી જેટલી લાંબી કીડીનું મગજ કેટલું હશે? પણ એની શક્તિ, ધીરજ વિ. ગુણો જોઈએ તો કીડીઓને લળી લળીને સલામ ભરવી પડે.
3. આપણા આટલા મોટા શરીરને નરી આંખે ન દેખાય તેવા બેક્ટેરિયા મરણતોલ માર મારી શકે છે. આ ટચૂકડી પાસે એનું મારણ છે! Antibiotic દવાઓ બનાવનારાઓને બે વાત શીખવી શકે તેવી શક્તિ તે  ધરાવે છે.
4. સૌથી વિશેષ ગમી ગયેલી વાત…
   સામૂહિક વિચાર શક્તિ,બુદ્ધિ, ચેતના અને સંઘબળ

આગળનું અવલોકન … વાચકોને ફાળે !

GIF – એક અવલોકન

     કેવું સુંદર ચિત્ર? ફોટો અને ફિલ્મનો સમન્વય. નવી ટેક્નોલોજીની કમાલ. ટેક્નોલોજીની ભાષામાં કહીએ તો ઘણા બધા ફોટાઓ અને એ સતત બદલાતા રહે તેવો, ફરી ફરીને એમ ને એમ જ કર્યા કરતો – એ ફાઈલની અંદર જ સમાવેલો, નાનકડો સોફ્ટવેર.

     આ ચિત્રમાં  મુવી કેમેરાથી પાડેલા, ગણીને દસ ફોટા છે. સામાન્ય ફોટા કરતાં એ સાવ જુદી જ અસર આપણા મન પર ઉપજાવી જાય છે. પણ…

એ પક્ષી એ ફૂલ પરથી ઊડીને
ક્યાંય જઈ શકતું નથી.

મૂળ પક્ષી આમ સ્થગિત થઈ જવાનું
કદી પસંદ કરે ખરું? 

માટે તો આ અવલોકન સૂઝ્યું છે ! આભાર એ પક્ષીનો અને તેની ફિલ્લમ પાડનાર અજ્ઞાત ફોટોગ્રાફરનો.

અહીં પ્રસ્તુત વિચાર છે …

        ઓલ્યા  ચિત્રમાં કેદ થઈ ગયેલા પક્ષી જેવી, મોટી મસ, કદી ન અટકે તેવી ચિંતા. 

    વીતી ગયેલી આપત્તિનો અથવા ‘ભવિષ્યમાં આવી પહોંચશે તો? ‘ – એવી કાલ્પનિક  આપત્તિનો, આપણા મનમાં સતત ચાલુ રહેતો, ફિલ્મ શો.

•  વિચાર કરવાની
• નિર્ણય લેવાની
• કાર્યરત થવાની 
  • બધી શક્તિ હણી લેતો
  • રાતોની રાતો ઊજાગરામાં પડખાં બદલાવ્યા કરતો
  • કાળઝાળ ભોરિંગ

        શું એમાંથી છટકી, મુક્ત ગગનમાં મ્હાલવાનો, જીવનના ફૂલનો રસ માણવાનો, આખી રાત આરામથી નિંદર માણવાનો કોઈ માર્ગ જ નથી?

     અલબત્ત છે જ.

એની ઉપર વિચાર કરીએ તો?
અથવા એ વિચાર પંખીને
એના પિંજરમાંથી છોડાવીએ તો? 

–

ચતુર્થ – એક અવલોકન

     ત્રણ ત્રણ વાયુઓ પર અહીં કલ્પનાઓ કરી હતી. ઓક્સિજન, હાઈડ્રોજન અને નાઈટ્રોજન.  એમને અવલોકન તો શીદ કહેવાય? દેખાતાં હોય એમને અવલોકી શકાય! પણ કલ્પનામાં તો મન ફાવે તેમ અવલોકનો કરાય ને? આ અવલોકનકારે ‘ત્રિવાયુ’ ને આવું એક અવલોકન ગણ્યું હતું. ‘ઓપિનિયન’ના સંચાલક માનનીય શ્રી. વિપુલ કલ્યાણીને જોવાની એ નજર ગમેલી અને એમના થાનકે પ્રસિદ્ધ કરી હતી. આ રહી  –

આ લોગો પર ક્લિક કરો.

     એ જૂની યાદ આજે તાજી થઈ ગઈ. વાત એમ છે કે, વિવિધતા સભર અને આ લખનારની માનીતી વેબ ‘Baba Mail’ પર આજે એક ચોથા ‘હાઈડ્રોજન પેરોક્સાઈડ’  વિશે ઘણું નવું જાણવા મળ્યું.

આ લોગો પર ક્લિક કરો.

     આમ તો ‘બાબાશ્રી’નો એ લેખ વિજ્ઞાન અને રોજબરોજના ઉપયોગ અંગે ઘણી બધી માહિતી આપે છે. એ માહિતી  બહુ સરસ અને કામની પણ છે. પણ… અહીં તો એના પરથી ઉભી થયેલી કલ્પનાના ગુબ્બારા માણવાના છે !

---

      હાઈડ્રોજન પેરોક્સાઈડ – ત્રિવાયુમાંના બે હાઈડ્રોજન અને ઓક્સિજનમાંથી બનેલું સંયોજન છે. એને વાયુ તો ન જ કહેવાય. આમ તો એ પ્રવાહી સ્વરૂપમાં હોય છે. પણ પાણી કરતાં વધારે ઝડપથી તેનું બાષ્પીભવન થઈ જાય છે. પાણીના અણુમાં  હાઈડ્રોજનના બે પરમાણુ અને ઓક્સિજનનો એક પરમાણુ  હોય, જ્યારે આ જનાબ પાસે  ઓક્સિજનનો એક  પરમાણુ  લટકામાં વધારે હોય.  બન્નેના રાસાયણિક સૂત્રમાં થોડો અમથો જ ફરક –

      આમ તો એનામાં ‘પ્રાણ વાયુ’ ની એક માત્રા વિશેષ. પણ એના ગુણ પાણીથી સાવ અળગા. પાણી એટલે જીવન. એના વિના કોઈ સજીવ જીવી જ ન શકે. તલાતલ પાતાળમાં ( abyss ) માં ઓક્સિજન ન હોય પણ પાણી તો ભરપૂર હોય, ત્યાં પણ સજીવ સૃષ્ટિ મળી આવી છે.

     પણ આ મહાશય તો ઓક્સિજન જેવા સજ્જનનો વિશેષ સંગ કરીને દુર્જન બની ગયા! એમનું મહાન કામ –

ચામડી પર થયેલા ઘા ને ચોખ્ખા કરી,
એમાં મ્હાલવા માંગતા બેક્ટેરિયાનો
સંહાર કરવાનું!

    એવા જ બીજા દુર્જન છે – ઓઝોન બાબુ. વાતાવરણની ઉપરના સ્તર ‘Ionosphere’ માં એમનું કામ છે –  સૂર્ય અને બહારના અવકાશમાંથી આવતાં સંહારક  કિરણોને શોષી લેવાનું અને આપણને એની હાનિથી બચાવવાનું.  હાઈ વોલ્ટેજ વાળી સપાટીઓને અડતી હવામાંના ઓક્સિજનનું ઓઝોનમાં રૂપાંતર થઈ જતું હોય છે. એવી જગ્યાઓએ એમની દુર્જનતા એમની દુર્ગંધથી છતી થઈ જતી હોય છે!  અને ત્યાં તો એ મહાશય પણ સંહારક જ. એમની આજુબાજુ  કોઈ બેક્ટેરિયા જીવી શકતો નથી. એમની  પાસે તો પચાસ ટકા ઓક્સિજન વધારે !

આપણે એમ ન પુછી શકીએ કે, આમ કેમ ? એ તો એમ જ હોય. અથવા એમ બને કે,

અતિશય લાભકારક ચીજ
વધારે માત્રામાં મળે તો
હાનિકારક બની જાય? 

आपका क्या खयाल है?

છનુકાકા – એક અવલોકન

     અહીં ઉપજેલી   એક વિશિષ્ઠ લખાણ શૈલી ‘અવલોકનો’ છે. સારી કે ખોટી – એ તો વિવેચકોનું કામ. પણ એ આ લખનારની સૌથી માનિતી ઈ-સ્ટાઈલ ઉર્ફે શૈલી છે ! બધાં અવલોકનોમાં ત્રણ વાત સામાન્ય છે –

• નિર્જીવ ચીજો
• બહુ બહુ તો ખિસકોલી જેવાં પ્રાણીઓ
• ગઝલો

      બધાંય અવલોકનો આ ત્રણ ફાંટાવાળા, રેલના પાટા પર ચાલતી ગાડી જેવાં છે!

      આ લખનારનો બીજો એક માનીતો વિષય ‘પરિવર્તન’ છે. એનો મહિમા અહીં બહુ ગાયો છે !

       તો આજે –

અવલોકનમાં એક પરિવર્તન ….

‘છનુકાકા’ –
ફિલાડેલ્ફિયાના એક ગુજરાતી કાકા

વિશે.

      એ અવલોકન વાંચતાં/ મમળાવતાં પહેલાં એમને જાણવા રહ્યા. છનુકાકાનો  પરિચય બે એરિયામાં રહેતાં અને સરસ મજાની સત્યકથાઓનાં લેખિકા શ્રીમતિ જયશ્રી બહેન મર્ચન્ટે કરાવ્યો છે. આ રહ્યો …….

આ ચિત્ર પર ક્લિક કરો…

     એક જીવંત વ્યક્તિ વિશે અવલોકન લખવું એમાં આચાર સંહિતા નડે કે કેમ ? – એની ખબર નથી. પણ આ જ કારણે એનું સ્વરૂપ ચપટીક બદલ્યું છે ! જયશ્રી બહેનનો લેખ વાંચ્યા બાદ  નીચેના વિધાનને ધ્યાનથી વાંચો અને વિચારો…

છનુકાકા એક સાવ સામાન્ય માણસ છે.
પણ…

બે આંગળ ઊંચેરા માણસ છે. 

     શા માટે? એ અંગે મારા વિચાર રજુ કરું, એ પહેલાં વાચકોના આ અંગે સંમત કે અસંમત છે, અને એનાં કારણો  જાણવા મન થયું છે. આવો મિત્રો તમારા વિચાર જણાવશોને?

 અવલોકનની પહેલાં ….. પ્રશ્નાવલોકન !

અલબત્ત એનું સમાપન આ અવલોકનકારના વિચારો સાથે જ તો!

સાર નીકળ્યો – ગઝલાવલોકન

સાથે ને સાથે તોય જાણે દૂર જોજનો,
પડછાયો મુજને ભેટવા લાચાર નીકળ્યો.

-સાહિલ

આખી ગઝલ અહીં….

આ લોગો પર ક્લિક કરો.

     આમ તો ગઝલનો એકે એક શેર લાજવાબ છે. મોટા ભાગના શેર તરત સમજાઈ જાય  તેવા છે, એટલે સામાન્ય વાચકને એ માણવામાં ખાસ તકલીફ પડે તેમ નથી. અને આમે ય અહીં કાવ્ય – રસાસ્વાદ ઉદ્દેશ નથી.

    પણ એક બે શેર જરા વધારે ગમી ગયા. કોણ જાણે કેમ –  ઉપર દર્શાવેલા શેરમાં ‘Jonathan Livingston Seagull’ દેખાઈ ગયો – કદાચ જોજનો જવાની વાત પરથી. જ્યારે આપણે એ પક્ષીની જેમ આઝાદ બનીને ઊડવા લાગીએ, ત્યારે અને તેમ પડછાયો બહુ દૂર જતો રહે.   પડછાયા આપણી જાતની, આપણા મનની ભુતાવળોનાં પ્રતિક હશે?

    અંતરયાત્રાના પ્રવાસીને માટે આ ગઝલનો એક એક શેર ગીતા વાક્ય જેવો લાગે તેમ છે. પણ… અંતરયાત્રા અનુભવ થકી જ સફળ થતી હોય છે. આવાં પ્રેરક ઈંધણ – અંતરના એ ધૂણાનો ધીખતો રાખે એટલું જ.

મ્હાંયલી પા
જાગૃતિની ચિનગારી
પ્રગટી  હોય તો જ 

 

અવલોકનો હવે ‘બેઠક’ પર

      પહેલું અવલોકન લખ્યું ત્યારે એ કલ્પના પણ ન હતી કે એ એક વડલો ( ૩૪૮ અવલોકનો ) બની રહેશે. આ બ્લોગ પર તો એ ઘટાદાર વૃક્ષ બન્યું જ છે, પણ એનાં મૂળિયાંમાંથી  બીજાં છોડવાંઓની  કૂંપળો ફૂટી નીકળે – તે આ અવલોકનકારનો માતૃ આનંદ છે !

     આ રહી એ નવી કૂંપળો …

આ લોગો પર ક્લિક કરો

અને આજથી …

આ લોગો પર ક્લિક કરો

‘બેઠક’ પર પહેલું અવલોકન આ રહ્યું….

ઢીંચણ પર માખી બેઠી – એક અવલોકન

ઢીંચણ પર માખી બેઠીને
મને રડવું આવ્યુંઃ

—

આ પૃથ્વી પરની
એક માખીને પણ
મારો ઢીંચણ મીઠો લાગે
પછી મને કેમ રડવું ન આવે?

– રાવજી પટેલ

આખી રચના અહીં …

આ ચિત્ર પર ક્લિક કરો.

અહીં રજુ થયેલાં અવલોકનોનો કોમન ફેક્ટર છે.

સાવ સામાન્ય ઘટનાઓ પરથી ઊઠતા વિચારો.

     સ્વ. રાવજી પટેલ તો ગુજરાતી કવિતાનું ઘરેણું છે. પણ તેમને પણ એક માખી ઢીંચણ બેસવાની સાવ સામાન્ય ઘટના પરથી આવા વિચાર આવ્યા, કાવ્યિત કર્યા – અને મન મ્હોરી ઊઠ્યું.

હવે ચપટીક અવલોકન …

       આપણા જીવનમાં હર ક્ષણે અનેક ઘટનાઓ ઘટે છે. અમુક તો ( આ માખી બેસવા જેવી ) આપણા ધ્યાન બહાર જ જતી હોય છે. પણ જેમ જેમ આપણે વર્તમાનમાં જીવવાનું શરૂ કરીએ, તેમ તેમ એમના પર પણ ધ્યાન જાય અને આવા વિચારો ઊઠે.

   પણ વર્તમાનમાં જીવવાનું સાફલ્ય એ છે કે,

     બહુ જ ગંભીર કે બહુ જ આનંદ ઊપજે તેવી ઘટનાઓને પણ આપણે માખી બેસવા જેવી ઘટનાની જેમ સાહજિક રીતે સ્વીકારવા લાગીએ.