શીલા – ૨

શીલા -૧

શીલા -૧ લખ્યે ૧૪ વર્ષ વીતી ગયાં. રોકી પર્વતમાળાની તળેટીમાં આવેલ ડેનવરની આજુબાજુમાં આવેલા નાના પર્વતો પર ફરતાં ફરતાં આ બીજો ભાગ સૂઝ્યો છે. એ વાંચો અને માણો

શીલા- ૧ ની શરૂઆતમાં …

   ફરી વાદળ ઘેરાયાં અને ફરી વિજળી તાટકી. આ વખતે તેની ટોચના બીજા પડખે બીજી તરાડ ઊભરી આવી. કાળક્રમે તે પણ વધતી ચાલી. ચાર પાંચ વરસ વીતી ગયાં અને ઉત્તુંગ શીલાને પહેલી વાર ઘડપણ આવ્યું હોય તેમ લાગવા માંડ્યું. તેના દેહ પર પાંચ છ તરાડો હવે ઘર કરી બેઠી હતી અને દિન પ્રતિદિન તે વધતી જતી હતી. તેના દર્પને સ્થાને હવે એક અજ્ઞાત ભય ઘર ઘાલી બેઠો હતો.

હવે વાત સાવ અલગ દિશામાં આગળ વધે છે –

હજારો વર્ષ વીતી ગયાં. ધરતી પરનું વાતાવરણ સાવ બદલાઈ ગયું હતું. હવે શીલાને મળતો ધવલ બરફનો શણગાર એ ભૂતકાળની બાબત બની ચૂકી હતી. વાયરાના વંટોળ ધરતી પરથી ક્ષુદ્ર ધૂળનાં રજકણોના જથ્થે જથ્થા શીલાના દેહને મલીન બનાવી રહ્યા હતા. તેની ચળકતી, લીસી દેહયષ્ટિ ધૂળધાણી બની ગઈ હતી. બધી તરાડો એ ધૂળમાંથી બનેલા સૂકાયેલા કાદવથી ખદબદતી હતી.

   શોકમગ્ન શીલા આ અધોગતિ પર પોશ પોશ આંસું સારી રહી હતી. ત્યાં એક દિ’ વાયરો એક સાવ નાનકડા પીળા રંગના કણને તાણી લાવ્યો. સાવ નિર્જીવ લાગતો એ કણ ધબાકા સાથે એ કાદવમાં ચોંટી ગયો. સાતેક દિવસ એ આમ સુષુપ્ત અવસ્થામાં પડી રહ્યો.

  પણ આ શું? એની ઉપરનું સૂકું આવરણ તોડીને એક સફેદ અંકુર ફૂટી આવ્યો હતો. શીલા આ નવતર ઘટનાને કુતૂહલથી નિહાળી રહી. દિન પ્રતિદિન એ કાદવમાં રહેલા પાણી અને આકાશમાંથી વરસી રહેલી સૂરજદાદાની ગરમીના સહારે ઓલ્યામાંથી લીલી છમ્મ પર્ણિકાઓ ફૂટવા લાગી અને હવામાંથી પોષણ મેળવવા લાગી. નાનકડો એ અંકુર પણ પુષ્ટ બનીને  બદામી, અને ઘેરો બદામી બનવા લાગ્યો. પર્ણિકાઓ અને નવા નવા બાલ અંકુરો એમાંથી ફૂટવા લાગ્યા.

  શીલામાં ધરબાઈને રહેલું પ્રછ્છન્ન માતૃત્વ સળવળી ઊઠ્યું. તે આ નવજાત શિશુ પર ઓવારી ગઈ અને તેના ઊંડાણમાંથી જલ ધાવણના ઓઘ પ્રસરવા લાગ્યા. ઓલ્યો પણ સતત ચસચસ એ વ્હાલ ભર્યા ધાવણને ધાવવા લાગ્યો.

વરસ, બે વરસ અને  હવે એ અંકુર નવયુવાન બની ગયો હતો.

એની મોહક હરિયાળી શીલાનો નૂતનતમ શણગાર બની રહી. જગતની સઘળી દુષિતતાઓને નીલકંઠની જેમ ગટગટાવી જઈ એ જીવન વર્ધક પ્રાણવાયુ પ્રસારતી રહી.  

——————–

આવતીકાલે – શીલા – ૩

શીલા – ૧

અધઃ પતન અને પુનરુત્થાનની ગાથા

પ્રારંભ 

  પર્વતના ઉત્તુંગ શિખર ઉપર તે પોતાના ગર્વમાં મુસ્તાક મલકી રહી હતી. ભૂમિ પરનાં બધાં તત્વો દૂર તળેટીમાં સાવ વામણા લાગતાં હતાં. સૌથી નજીકના લીલાં શંકુદ્રુમ વ્રુક્ષો પણ નાના છોડવા જેવા ઘણે દૂર , નીચે મગતરાં જેવાં લાગતાં હતાં. એ કાળમીંઢ ચટ્ટાન આખા જગતના છત્રપતિ જેવો ભાવ ધારણ કરી પોતાની એકલતાના સામ્રાજ્યમાં રમમાણ હતી. તેને કશાનો ડર ન હતો. કોઈ તેની પાસે ઢુંકી શકે તેમ ન હતું. એક મહાન ઈશ્વર જેવા તેના હોવાપણાના ગર્વમાં તે શીલા મહાલી રહી હતી. કોની મગદુર છે તેના એક કણને પણ ચળાવી શકે? ઓતરાદા પવન હોય કે દખણાદા; હમ્મેશ ધવલ બરફના વાઘા તે હમ્મેશ ધારણ કરી રાખતી.   કોઈ ઉષ્માની, સુર્યના કોઈ કિરણની મગદૂર ન હતી, તેના આ વાઘાને લવલેશ ઊતારી શકે. ધવલગિરિનું આ સૌથી ઉંચું  શિખર સંસારનું સર્વોચ્ચ બિન્દુ હતું તેવો તેને દર્પ હતો.

        એક કાજળકાળી, ઘનઘોર રાતે નભોમંડળમાં કાળાંડિબાંગ વાદળો આ શિખરથી ઘણે ઊંચે ઘેરાયેલાં હતાં. શીલા તેની એકલતામાં એક નાનો શો ભય દિલમાં ધારણ કરીને બેઠી હતી. કાંઈક છુપો અણસાર તેના દર્પને પડકારી રહ્યો હતો. આ પોચાં ગાભાં જેવાં વાદળ  તેનાથી ઘણે ઉપર જાણે તેની હાંસી ઉડાવી રહ્યાં હોય તેવો તેને આભાસ થતો હતો. તે ઘણે ઉંચે હતાં અને તેનાથી ઘણાં મોટાં હતાં. પણ વાયરો તેમને હમણાં તાણી જશે તેની તેને ખાતરી હતી. હમ્મેશ આમ જ બનતું આવ્યું હતું. વાદળો વિખેરાઈ જતાં, અને શીલા પોતાની મગરુરીમાં પાછી મહાલવા માંડતી. પણ આજની રાત વિલક્ષણ હતી. કાંઈક અણધાર્યું બનવાનું છે તેવા ભયનો ઓથાર તેના ચિત્તને કોરી રહ્યો હતો.

અધઃ પતન

         અને એ વાદળાં ટકરાયાં. વિદ્યુતનો એક કડાકો થયો. પહેલાં પણ આમ ઘણી વાર બનતું હતું અને શીલા થરથરી ઉઠતી. એ વિજળીની ક્રોધભરી નજર અચુક પેલાં વામણાં વ્રુક્ષો  ઉપર પડતી અને તે સળગી ઉઠતાં. બસ એવા સમયે શીલાને તેમના માટે ઘડી બે ઘડી કરુણા ઉપજતી. પણ આજે આ વિજળીબાઈના મગજમાં શું થયું કે, તેણે પોતાનો ગુસ્સો ઠાલવવા આ શીલાને લક્ષ્ય બનાવી. આજે એ કડાકો શીલાના મસ્તક ઉપર તાટક્યો. પણ એ કાંઈ થોડી જ પેલાં નિર્માલ્ય વ્રુક્ષો જેવી હતી? એક ક્ષણ એ થથરી અને પછી બધું હતું તેમનું તેમ.

        બધાં તોફાન શાંત થઈ ગયાં. બીજા દિવસના સવારના ઉજાસમાં શીલાએ પોતાના દેહ પર નજર કરી. એક નાનીશી તરડ તેના ઉત્તુંગ શિખરની   એક કિનારી ઉપર સર્જાઈ હતી. ક્ષણ  બે ક્ષણ માટે પોતાની અજેયતા ઉપર શીલાને શંકા પેદા થઈ. પણ તેણે તે વિચાર ખંખેરી નાંખ્યો. પણ ગઈ રાતના તોફાની વરસાદે એ તરડમાં થોડું પાણી જમા કરી દીધું હતું.

      ‘ ઠીક , હશે! આ ક્ષુદ્ર જીવડાં જેવું પાણી મારું શું બગાડી દેવાનું હતું?’ – શીલાએ વિચાર્યું.

       હવે દિવસમાં પાછું ઠંડીનું મોજું આવ્યું અને બરફ વર્ષા શરુ થઈ ગઈ. પાણીનાં એ થોડાં ટીપાં પણ બરફ બની ગયાં. શીલાને અકળામણ થઈ. આ ક્ષુદ્ર જંતુઓ તેને દબાવી રહ્યાં હતાં. છટ્. આવાની તો એસી તેસી. પણ તેણે જોયું કે પેલી તરડ તો થોડી લાંબી બની હતી. બીજો વરસાદ અને થોડું વધારે પાણી ‘માન ન માન પણ હું તારો મહેમાન ‘ કરીને આ તરડમાં ઘૂસી ગયું. ફરી બરફ અને ફરી એ અકળામણ.

      તરડ તો મોટી ને મોટી થતી જતી હતી.   અજેય, અવિચળ એ શીલાના  દર્પભંગનો  પ્રારંભ થઈ ચૂક્યો હતો.

        ફરી વાદળ ઘેરાયાં અને ફરી વિજળી તાટકી. આ વખતે તેની ટોચના બીજા પડખે બીજી તરાડ ઊભરી આવી. કાળક્રમે તે પણ વધતી ચાલી. ચાર પાંચ વરસ વીતી ગયાં અને ઉત્તુંગ શીલાને પહેલી વાર ઘડપણ આવ્યું હોય તેમ લાગવા માંડ્યું. તેના દેહ પર પાંચ છ તરાડો હવે ઘર કરી બેઠી હતી અને દિન પ્રતિદિન તે વધતી જતી હતી. તેના દર્પને સ્થાને હવે એક અજ્ઞાત ભય ઘર ઘાલી બેઠો હતો. કશુંક અમંગળ બનવાનું છે તેવી ધાસ્તિ તેને લાગી રહી હતી.

      અને એવા જ એક અમંગળ દિવસે ધવલગિરિ ધણહણી ઉઠ્યો. આખી ધરતી કંપી રહી હતી. એ કંપનો એક ઉલાળો અને શીલા તહસ નહસ થઈને ધવલગિરિથી છૂટી પડી ગઈ. પર્વતના ઢોળાવ પર તે ગબડવા લાગી. કોઈ તેને બચાવી શકે તેમ ન હતું.  પર્વતની કોર આગળ આવીને તે ઉભી.પેલાં ક્ષુદ્ર  વ્રુક્ષોએ તેને ટેકો આપ્યો. તેની અધઃપતનની ગતિ રોકાણી. તે વ્રુક્ષોને ચગદી શીલા અટકી ગઈ હતી.

    તેની ભયમાં બંધ થયેલી આંખો ખુલી. અને એક પ્રચંડ ભય તેના સમગ્ર હોવાપણાને થરથરાવી ગયો. જેનું ઊંડાણ કળી ન શકાય તેવી ભયાનક ખીણની ઉપર, પર્વતની એક કોર ઉપર તેનો નવો મુકામ હવે થયો હતો. જે તળેટીઓની તે હાંસી ઉડાવતી આવી હતી, તે તળેટીઓ તેને નીચે આવવા આમંત્રણ આપી રહી હતી.

      પોતાના વિતેલી ઉત્તુંગતાના મહાન દિવસો યાદ કરી, શીલા પોશ પોશ આંસુડાં સારી રહી હતી.

    કંઈ કેટલાય વર્ષ  વીતી ગયા – આમ પર્વતની કોરે લટકતા રહીને. શીલાને આધાર આપી પોતાના પ્રાણની આહૂતિ આપનાર વ્રુક્ષો તો ક્યારનાય નામશેશ થઈ ગયા હતા. પર્વતની જે કોરને શિખર પર બિરાજેલી શીલા તુચ્છકારથી મગતરા જેવી ગણતી હતી; તે જ કોર આજે તેના અસ્તિત્વનો આધાર બની રહી હતી. પણ તેની નીચેની ધરતી દર સાલ વરસાદને કારણે ધોવાતી રહી. જે આધાર પર શીલા ટેકવાઈને બેઠી હતી, તે આધાર પણ હવે નિર્બળ થવા માંડ્યો. કોક દુર્ભાગી પળે એ ધરતીના કણ સરકવા માંડ્યા. મોટું પોલાણ થઈ ગયું. શીલાના વજનને ટેકો આપી રહેલી માટી જ ન રહી. રહીસહી માટી સાગમટે ધસી પડી. શીલાએ પોતાનું સમતુલન ગુમાવ્યું. એક પ્રચંડ ધડાકા સાથે શીલા હજારો ફુટ ઊંડી ખીણમાં ફંગોળાઈ ગઈ. હર ક્ષણે તેના પતનનો, વિનિપાતનો વેગ વધવા માંડ્યો. છેવટે જ્યારે તે ખીણના દુર્ગમ પાતાળ સાથે  અફળાઈ, ત્યારે તેના સહસ્ત્ર ટુકડા થઈ ગયા. એક ટુકડો આમ પડ્યો તો બીજો તેમ.

તેનું શિખર પરના ભુતકાળનું ગૌરવ નામશેષ થઈ ગયું.
એ સલ્તનત સંકેલાઈ ગઈ.
એ દર્પ સમયના વહેણમાં ક્યાંય ઓગળી ગયો.
એ ઉન્મત્તતાનો કોઈ અવશેષ ન બચ્યો.
તેનો કોઈ ઈતિહાસ ન લખાયો. 

        હવે તો તેના વારસ જેવી ભેખડો પરથી પર્વતનાં ઝરણાંથી પુષ્ટ બનેલી જલધારાઓ પ્રચંડ પ્રપાત બનીને અફળાતી રહી. શીલાના ફરજંદ નાના મોટા પથ્થરો આ પ્રપાતમાં ઘસાતા રહ્યા, આમથી તેમ અફળાતા રહ્યા. જે કોઈ નાના ટૂકડાઓ હતા તે, પાણીના પ્રવેગમાં ખેંચાઈ આગળ ધકેલાતા ગયા, હડસેલા ખાઈ ખાઈને તેમની તિવ્ર ધારો ઘસાતી રહી. તેના મૂળ પ્રતાપના બધા અવશેષ નામશેશ થતા રહ્યા. લાખો વરસની આ સતત પ્રક્રિયાએ મોટાભાગના ટુકડાઓનું રુપ જ જાણે બદલી નાંખ્યુ. એ સૌ ધવલગિરિના શિખરે બેઠા હતા તે યાદો પણ ભુલાવા માંડી. પવનના સુસવાટા સિવાય જ્યાં કોઈ અવાજ શીલાને સંભળાતો ન હતો; ત્યાં સતત જલપ્રપાતનો ઘોર રવ દિન રાત તેના શ્રવણને બધીર બનાવતો રહ્યો. ક્રૂર વર્તમાનની થાપટો ખાતાં ખાતાં દુર્દશા જ તેમની દશા બનતી રહી.

‘સગાં દીઠાં મેં શાહઆલમનાં,
ભીખ માંગતાં શેરીએ.. ‘

પુનરૂત્થાન 

       જ્યારે શીલાના આ સંતાનો નદીના પ્રવાહની સાથે તણાતા મેદાનો સુધી આવી પહોંચ્યા, ત્યારે તે સૌ માંહોમાંહે બાખડીને ચળકતી રેતીના સાવ નાનાં કણ જ બની ગયા હતા. હવે તેનો પ્રતાપ ઓસરી ગયો હતો, જે શીલાની ઉપર એક તરણું પણ ઉગવાની હેસિયત કરી શકતું ન હતું, તેની અંદર ભાતભાતની વનસ્પતિ ઊગવા લાગી. વિવિધ કિટકો તેમાં પોતાનો આવાસ બનાવી રહ્યા. તેમના રેશમ જેવા નાજુક પોતમાં પશુ પંખીઓ કિલ્લોલ કરવા માંડ્યા. બાળકો રેતીના કિલ્લા બનાવી મોજ માણવા લાગ્યા. તેના ઢગલાઓમાં માટી કે ચુનો ભેળવી માણસો પોતાના નિવાસો બનાવવા લાગ્યા. જે શીલા ઉત્તુંગ શિખરે પોતાના એકલવાયા, એક્દંડીયા મહેલમાં મદમાં ચકચૂર બની મહાલતી હતી, તેના વારસોની વચ્ચે માનવજીવન ધબકવા લાગ્યું. સંસ્કૃતિના પાયાની ઈંટો શીલાના આ શત શત વિન્યાસ પર ચણાવા લાગી.

        કોઈ સુભગ પળે, નદીના ઉપરવાસમાં રખડતા કોઈ માનવને હાથે હજુ મેદાન સુધી ન પહોંચેલો શીલાનો એક ટુકડો આવી ગયો. તેની હેરતભરી આંખો આ ચળકતા, લિસ્સા પથ્થરને જોઈ રહી. તેણે એ ટુકડાને ઊઠાવ્યો અને વસ્તીમાં પોતાના મિત્રોને બતાવવા લઈ ગયો. અણીશુધ્ધ અંડાકાર અને ચમકતા નખશીષ કાળા આ પથ્થર માટે સૌને અહોભાવ ઉપજ્યો. કદી કોઈએ આટલો મોટો અને અણીશુધ્ધ ગોળાકાર અને ચળકતા રંગનો પથ્થર જોયો ન હતો.

       વસ્તીના મુખીયા જેવા વયોવૃધ્ધ વ્યક્તિએ કહ્યું, ‘અરે , આ તો ઊપરવાળાની મહેરબાની છે. આ તો સાક્ષાત પ્રભુ સ્વયંભુ પ્રગટ્યા. ચલો આપણે તેમનું  સન્માન અને અભિવાદન કરીએ.’

     એ ગોળમટોળ પથ્થર દેવ બનીને ગામના મંદિરમાં બિરાજ્યો. મંગળ ગીત ગવાણાં અને આબાલ વૃધ્ધ સૌ અહોભાવથી ઈશ્વરના આ અવતારને નમી રહ્યા.

      શીલાનો આ નવો અવતાર મનોમન વિચારી રહ્યો,

 કયું ગૌરવ સત્ય?
પર્વતની ટોચ પરનું,
રેતીમાંનું
કે
આ સિંહાસને બિરાજેલા
કહેવાતા દેવનું? ‘

      અને ઊપરવાળો શીલાની, આ ગોળ પથ્થરની, રેતીના કણોની અને માણસોની આ બાલિશતા પર મંદ મંદ  સ્મિત  કરી રહ્યો.

પ્રવેશ સમારોહ

આમ તો આ ફોટો અને આ વાત ટેક્સાસ-ટેક, લબક ખાતે મારી દીકરીના દીકરા જયના દીક્ષાન્ત સમારોહની છે – convocation, graduation.

પણ જ્યારે અમે તેને પોરસાવવા ત્યાં પહોંચ્યા ત્યારે ઉપરના ફોટામાં દેખાતો મોટા ટીવી સ્ક્રીન પરનો સ્વાગત સંદેશ વાંચી મન વિચારે ચઢી ગયું . એ વિચારની અભિવ્યક્તિ તો પછી. પણ એ શુભ પ્રસંગના આ થોડાક બીજા ફોટા –

• 

• 

• 

• 

ટેક્સાસ ટેક – લબક બહુ સમૃદ્ધ યુનિ. છે. એ જ આખા શહેરની મુખ્ય પ્રવૃત્તિ. ત્રણ ચાર આવાં કે આનાથી પણ વધારે વિશાળ સ્ટેડિયમો, શિક્ષણ અને સંચાલન માટેની મસ મોટી, સાધન સમૃદ્ધ ઈમારતો અને રહેવાની ઠીક ઠીક ઉચ્ચ કક્ષાની સવલત વાળાં હોસ્ટેલો/ રહેઠાણો અમેરિકાની સમૃદ્ધિની સાક્ષી પૂરે છે. લગભગ ૬૦૦ – ૮૦૦ વિધાર્થી/ વિદ્યાર્થીનીઓ તે દિવસે પોતાની જિંદગીની યાત્રા શરૂ કરવા મેદાને પડ્યા.

‘દીક્ષાન્ત’ શબ્દના સ્થાને ‘પ્રવેશ’

જીવનનો વિકાસ, શિક્ષણ, કેળવણી વિ. ના મત્લાનો સાર આપતો કેટલો બધો યથાર્થ શબ્દ ?

• એક વ્યક્તિની ૨૦ – ૨૫ વર્ષની સાધના
• એના પાલક કુટુમ્બની મહામૂલી મુડીના મોટા મસ ખર્ચ પાછળની ભાવના
• તમામ શિક્ષણ સંસ્થાઓનો પાયાનો ઉદ્દેશ.
• શિક્ષણ યજ્ઞની સમાપ્તિ
• પણ જીવન સંગ્રામના મધ્યના અને બહુ જ અગત્યના ભાગની શરૂઆત

આખા વિશ્વમાં આનાથી ઘણી વધારે વિશાળ અથવા આવી જ કે આનાથી નિમ્ન કક્ષાની કે સાવ સામાન્ય સંસ્થામાંથી હજારો / લાખોની સંખ્યામાં યુવાનો અને યુવતીઓ તૈયાર થઈને પોતાના જીવનના મુખ્ય ભાગની શરૂઆત કરતાં હશે.

• કેટકેટલી આશાઓની
• મહત્વાકાંક્ષાઓની
• ઉલ્લાસોની
• ઉમંગોની
• ચિંતાઓની
• મૂષક દોડોની
• વ્યથાઓની
• હતાશાઓની

શરૂઆત

અસંખ્ય જીવન કિતાબોનાં પાનાં મનઃચક્ષુ સમક્ષ ખૂલવાં લાગ્યાં. અહીં કરેલ અનેક અવલોકનો તાજાં થઈ ગયાં.

જીવનના

એક નવા તબક્કાની

શરૂઆત

જીવન – ૧૨, રણમાં વસંત

મુંબાઈગરા મિત્ર શ્રી. મહેન્દ્ર ઠાકરે ‘અતકામા’ રણની વસંતના ફોટાઓ મોકલ્યા અને મન મ્હોરી ઊઠ્યું.

માટે ફરીથી….

‘ एक  और बार जीवन फिरसे सही । ‘

     સંસ્કૃત અને સમૃદ્ધ જગતમાં રહેતા આપણને ‘જીવનનો ઉન્માદ’ શું છે –એ કદાચ ખબર જ નથી.

     પણ દક્ષિણ અમેરિકાના ચીલી દેશના મધ્યમાં આવેલ અતકામા રણ એ દુનિયાનો સૌથી વધારે સૂકો પ્રદેશ છે. એના મોટા ભાગના વિસ્તારમાં છેલ્લા ૩૦૦ વર્ષમાં વરસાદનું એક પણ ટીપું પડ્યું નથી. પણ દરેક શિયાળામાં થોડી ઘણી ઝાકળ વરસે, એ ત્યાંની વનસ્પતિ સૃષ્ટિ માટે એક ઉત્સવ હોય છે. અને તેમાં પણ ‘બાર વર્ષે બાવો બોલે’ એમ ‘અલ નિનો’ની મહેર થાય તો એ બધીઓને બત્રીસે કોઠે દીવા પ્રગટી જાય!

      આ વખતે આશરે ૩૦૦ વર્ષ પછી ઓલ્યા નિનોએ બહુ મહેર કરી નાંખી અને રણરાજી(!) રાજી રાજી થઈ ગઈ. આ બધા ફોટા એની મહેરબાનીનો પ્રતાપ છે.

• 

• 

• 

• 

• 

  અહીં તો બસ ‘અવલોકન’નો આનંદ – જીવનનો આનંદ વહેંચવાનો ઉમંગ હોય છે.

માટે….

     જમાનાના ઉષ્ણાતિઉષ્ણ વાયરા ભલે વાય. આપણે ફાળે ઝાકળની જે એક બે બુંદ આવેલી   હોય; એનાથી આ ક્ષણમાં આમ મહોરી ઊઠીએ તો કેવું ભલા?

અને રમણભાઈ નિલકંઠ યાદ આવી ગયા-

જાઓ ભલે જીવનઆશ સર્વે,

ઉત્પાત થાઓ, ઉપહાસ થાઓ,

થાઓ તિરસ્કાર, વિનાશ થાઓ.

ન એક થાજો પ્રભુ-પ્રીતિ-નાશ.

અને…

એ શ્રેણીના છેલ્લા શબ્દો દોહરાવીએ; આત્મસાત્ કરીએ તો ?

જીવન શું છે?
જીવવું શું છે?
હોવાપણું શું છે?
બનવું શું છે?
બદલવું શું છે?
એ શોધ શું છે?
એ પથ શું છે?
એ પથિક શું છે?
એ લક્ષ્ય શું છે?
એ મૂળ શું છે?
એ પરિણામ શું છે?

————

ૐ તત સત્

જીવન – ૧૪ , કેળ

‘જીવન’ શ્રેણી પર લખવાનું ૨૦૧૩, જુલાઈથી બંધ હતું. કાળબળે, એ અંગે નવા વિચાર આવતા ન હતા. બે ત્રણ દિવસથી એક વિચાર આવ્યો અને આ શ્રેણી શરૂ કરવા મન થયું . પરમ તત્વ લખાવશે, તો એ જૂનો ક્રમ ચાલુ થશે.

[ જીવન શ્રેણીના બધા લેખ અહીં ………..]

આજ તો આ એક નવો વિચાર ફણગો !

કેળું ખાતાં આ વિચાર –

આપણે ખાતાં હોઈએ, તે બધાં ફળોમાં કેળાં સૌથી વધારે વપરાય છે. સાવ સામાન્ય માણસને પણ તે પરવડી શકે છે. કદાચ બીજું કશું ન મળે તો , બે ત્રણ કેળાંથી પણ ભૂખ શમી શકે છે. પણ એ તો આપણા સ્વાર્થની વાત.

જે જીવન એ બનાવે છે – એને માટે એ શું કામ આપે તે પ્રશ્નનો જવાબ મને કદી મળ્યો નથી. વનસ્પતિશાસ્ત્ર મુજબ કેળ એ Bulbous plant છે. [ વધારે માહિતી અહીં ... ] એ જાતની વનસ્પતિની વંશવૃદ્ધિ એના મૂળ પાસે ઊગતા બલ્બમાંથી થાય છે. એને ફૂલ તો આવે પણ એ બી બનાવવા નહીં . માત્ર શોભા માટે !

પણ કેળ માત્ર ફૂલ બનાવીને અટકી જતી નથી. એ સરસ મજાનાં કેળાં બીજાને માટે બનાવે છે. કેળાં બરાબર તૈયાર થઈ જાય પછી કેળ સૂકાવા માંડે છે, અને એના બલ્બમાંથી પ્રગટેલ નાની કેળો એની આ ખાનદાની વિરાસતને આગળ ધપાવવા વધવા માંડે છે.

બીજાંને માટે જ. પોતાને કશા જ ખપનાં નહીં

ઉદાત્ત જીવન
અદભૂત જીવન

આતશ બુઝાઈ ગયો.

હવે તે નથી.

યતિન પી. ધોળકિયા

દેહાંત – ૧૭ ઓક્ટોબર – ૨૦૧૬

કમનસીબે માંડ ૬૨ વર્ષની વયે એ આતશ બુઝાઈ ગયો.

કયો આતશ?

આ આતશ – આશરે ઈ.સ. ૧૯૭૮

      યતિન મારા દીકરા સમાન તો નહીં પણ નાના ભાઈ સમાન હતો, એટલે એને માટે તુંકારો જ કરીશ. તેણે મારી સાથે ઘણા વર્ષો સુધી કામ કર્યું હતું. (આસિસ્ટન્ટ જેવો શબ્દ નથી વાપરવો.) ૧૧૦ મે.વો.ના ત્રણ પ્રોજેક્ટોમાં ઇલેક્ટ્રિકલ એન્જિનિયર તરીકે તેણે અમારી ટીમમાં પ્રાણ રેડીને કામ કર્યું હતું. એના પ્રાણની એક ચિનગારી…

   અને ત્યાં જ મને એક લોકલ કન્ટ્રોલ પેનલની પાછળના ભાગના બારણાંની તરડમાંથી લાઈટ આવતી દેખાઈ. હું તે તરફ વળ્યો. બારણું ખોલીને જોયું તો એ સાવ નાનકડી જગ્યામાં ટૂંટીયું વાળીને યતિન વાયરોનું ટેસ્ટિંગ કરી રહ્યો હતો. તે જ્યાં કામ કરતો હતો તે તો ખુલ્લી જગા હતી. એક બાજુએ 12 મીટર નીચે અમારી સરહદની બીજી બાજુએ સાબરમતી નદી હતી. બીજી બાજુએ, બીજી ટીમોના ટેસ્ટિંગ કામ માટે કુલિંંગ ટાવર અને તેને આનુશંગિક એક મોટો પમ્પ ચાલુ હતાં. બન્ને બાજુથી સૂસવાટા મારતો ઠંડો પવન ફૂંકાઈ રહ્યો હતો. આ બન્ને ઠંડાગાર પવનથી રક્ષણ મેળવવા તે પેનલ બંધ કરી, અંદર ભરાઈ, કામ કરી રહ્યો હતો.

—–

બીજા દિવસની સવારે

       બાજુમાં બેઠેલા બીજા ખાતાના અધિકારીઓ પણ અમારા ઈલેક્ટ્રિકલ વિભાગની ગઈકાલની વ્યથાઓથી માહિતગાર હતા. બધાએ આકસ્મિક જ એક સાથે તાળીઓ પાડી, મારા વક્તવ્યને વધાવી લીધું. ત્યાં જ ઓપરેશનના ઈન ચાર્જ અધિકારીએ મારું ધ્યાન બહાર ઉભેલા યતિન તરફ દોર્યું. તે મને કાંઈક કહેવા માંગતો હતો. મેં તેને અંદર બોલાવ્યો. તેણે મને કાનમાં ખુશખબરી આપી. તે જે ઈગ્નિશન સરકિટ પર કામ કરી રહ્યો હતો, તે દુરસ્ત થઈ ગઈ હતી. છેલ્લો અવરોધ પણ દૂર થઈ ગયો હતો. મેં આ માહિતી મારા ઉપરીઓને આપી. સુપ્રિન્ટેન્ડન્ટ સાહેબે અને મેનેજીંગ ડિરેક્ટરે તેને અભિનંદન આપ્યા.

    હમણાં જ ઓફિસર તરીકે કાયમી થયેલા યતિનને માટે તો આટલા મોટા સાહેબોની દાદ મળે, એ સુવર્ણચન્દ્રક જેવું બહુમાન હતું.

     યતિનનો એ આતશ મેં ૨૦૧૪ની સાલ સુધી પ્રગટેલો નિહાળ્યો છે. ઉતરી ગયેલો અધિકારી કોડીનો એ ન્યાયે કોઈક જ અમારા જેવા સાથે સમ્પર્ક ટકાવી રાખતા હોય છે.પણ નિવૃત્ત થયાને ૧૬ વર્ષ વીત્યા  છતાં, જે કોઈ આવો મિત્ર સંબંધ રાખે – તે આત્મીય જન બની જાય છે. ૨૦૧૪ની એ સાલમાં વિજળી ઘરની એની ઓફિસમાં મળવા ગયો ત્યારે તેણે  ૧૯૭૭ ના એ જ ઉમળકાથી મારો સત્કાર કર્યો હતો. એટલું જ નહીં, એને ઘેર જમવા પણ બોલાવ્યો હતો. તેના ઘરના કોમ્પ્યુટર પર સર્ફિંગ/ કામ કરવા કોઈ પણ સમયે આવી જવા દિલી આમંત્રણ આપ્યું હતું. અને કમસે કમ ત્રણેક વખત મેં એ સવલત માણી હતી.

     કોને ખબર હતી કે, માત્ર બે જ વર્ષમાં એ આતશ બુઝાઈ જશે?

        ખેર…. માળખાં નાશ પામે છે, સમિધ યજ્ઞવેદીમાં આહૂતિ પામે છે;  પણ એ યજ્ઞના આતશની જ્વાળા દરેક જીવંત  શ્વાસ સાથે ભભૂકતી રહે છે. આપણા કોશે કોશના બોઈલરને એ પ્રાણ શક્તિમાન રાખે છે.  કાળના કદી ન અટકતા વહેણ  સાથે વ્યક્તિઓ વિલય પામે છે, પણ એમનાં સંતાન એ જ્વાળાને  પ્રદિપ્ત કરતાં રહે છે.

      યતિનની દીકરી અમેરિકામાં ભણી રહી છે. એ યતિનના જીવન યજ્ઞને આગળ વધારશે જ – એ આપણી શ્રદ્ધા/ આશિષ છે.

ચિ. યતિનનો પ્રાણ પણ ભભૂકતો જ રહેશે.
સન્નિષ્ઠ કર્તવ્યનિષ્ઠાનો અગન કદી બૂઝાતો નથી. 

જીવન અને ડી.એન.એ. – એક પ્રખર વૈજ્ઞાનિકની નજરે

ડો. બ્રુસ લિપ્ટન – સેલ્યુલર બાયોલોજીના સંશોધક

તેમના જીવન વિશેના સંશોધન આધારિત વિચારોનો વિડિયો જોતાં પહેલાં તેમના જીવન વિશે…

In 1966, Lipton received a B.A. in biology from C.W. Post Campus of Long Island University and a PhD in developmental biology from the University of Virginia in 1971.^[2] In 1973, he taught anatomy as an assistant professor at the University of Wisconsin School Of Medicine, before coming^[when?] to American University of the Caribbean School of Medicine, where he was professor of anatomy for three years.^[2] Lipton has said that sometime in the 1980s he abandoned his life-long atheism and came to believe that the way cells functioned demonstrated the existence of God.^[3]

From 1987 to 1992, Lipton was involved in research at Penn State and Stanford University Medical Center.^[2]Since 1993, Lipton has been teaching in non-tenure positions at different universities.^[2] His publications consist mainly of research on the development of muscle cells.^[4]

સંદર્ભ – વિકિપિડિયા —  અહીં ક્લિક કરો.

અને હવે એ વિડિયો માણો…..

સાભાર – મહેન્દ્ર ઠાકર, મુંબાઈ

ત્રિવાયુ – ભાગ ૩; ઓક્સિજન

શ્રી. વિપૂલ કલ્યાણી ( યુ.કે. )દ્વારા સંચાલિત ‘ ઓપિનિયન’ પર આ કલ્પના પ્રસિદ્ધ થઈ હતી.

ત્યાં પહોંચવા આ ચિત્ર પર ‘ક્લિક’ કરો.

ત્રણ ભાગમાં વહેંચાયેલી આ વાર્તા આમ તો એક કલ્પના જ છે; પણ એ એક રૂપક પણ છે. ્માનવ સ્વભાવના ત્રણ પાસાં આ ત્રણ વાયુથી અભિપ્રેત છે –

નાઈટ્રોજન –  ગુરૂતા ભાવ; ( એ વાંચવા અહીં ‘ક્લિક’ કરો ) 
હાઈડ્રોજન –  લઘુતા ભાવ; ( એ વાંચવા અહીં ‘ક્લિક’ કરો ) 
ઓક્સિજન –  સમતા ભાવ; આ રહ્યો એ છેલ્લો ભાગ

   ઓક્સિજન, આમ તો તું બહુમતિ ધરાવતો જણ નથી. એ બહુમાનના અધિકારી તો નાઈટ્રોજન મહાશય છે. એમનો વ્યાપ વાતાવરણના ૭૮%  જેટલો ફેલાયેલો; એમના વજનની કની જ તો! પણ એમનો કોઈને સીધો ખપ ન પડે. એ તો ભારેખમ જણ.

   પણ તારા  વિના તો કોઈને ક્ષણ ભર પણ ના ચાલે. નજરે ન દેખાય તેવા બેક્ટેરિયાથી માંડીને મદમસ્ત પહાડ જેવા હાથી અને ગંદી ગોબરી શેવાળ થી માંડીને એની ઉપર મલપતા અમે મ્હાલતા કમળના ફૂલ કે એ જળાશયને કાંઠે આસમાનને આંબતા નાળિયેરીના મહાકાય પાન – સૌને તારી પનાહ લેવી જ પડે. એટલે જ તો ભલે ને, તારું  વિલાયતી નામ ભલે ને ઓક્સિજન હોય; અમે તો તને પ્રાણવાયુ જ કહેવાના!

   અને ઘરની રસોઈ પકાવવાના ચૂલા પણ તારા વિના તો ઠંડા જ પડી જાય. કોઈક ગર્વ લઈને ઈલેક્ટ્રિક સ્ટવ વાપરતા હોય; તો પણ શું? એમનો વીજ પૂરવઠો પૂરો પાડનાર પાવર સ્ટેશનનાં બોઈલરો પણ તારા  વિના શેં ભખભખ કરવાના? અને કારો, સ્ટીમરો, પ્લેનો, ટ્રેનોમાં મ્હાલવાના ધખારા પણ તારા વિના ઠંડાગાર જ ને?

        વિજળીનો ચાબખો વાગે અને ઓલ્યા ભારેખમ જનાબ નાઈટ્રોજનને પણ તારી હારે જોડાવું જ પડે.અને પછી તો એ ભાઈ વાઈરસ, બેક્ટેરિયા, અને બધા જીવ માત્રની સેવામાં લાગી પડે – બધું માન બાજુએ મેલીને!

   બધા જીવતરની પાયાની ઈંટ જેવા કાર્બનલાલા પણ તારા વિના તો ગ્રેફાઈટની ખાણમાં જ સડતા રહેવાના ને? ભાઈલા! તું તો  ખરો બળૂકો નીકળ્યો  હોં!

   પણ એમ બહુ અભિમાનમાં ના રાચીએ હોં. લીલીછમ વનરાઈ ના હોત ને; તો તારો વસ્તાર ક્યાંથી એમનો એમ રહેવાનો? એ તો શેરને માથે સવાશેર હોય, હોય ને હોય જ! એમને તારા વિના ના હાલે અને તારે એમના વિના નો હાલે!

   હેં ભાઈલા? મને એક વાત ખાનગીમાં કહી દે ને – ઓલ્યો હજાર હાથ વાળો, આખી દુનિયા ચલાવનારો અને બધી માતાઓ અને યમરાજા – એ બધાંને તારા વિના ચાલે છે ખરું કે, એમને ય તું સપાટામાં લઈ નાંખ છ?! એ કાઠિયાવાડી બાપુના હુક્કા પણ તારા વિના ગુડ ગુડ ક્યાંથી કરવાના?

   લે! તારી આટલી બધી ખુશામત કરી; હવે થોડોક પોરો ખાઈ લઉં; અને બે ચાર ઊંડા શ્વાસ લઈ લઉં.

   પણ આ શું?  એ શ્વાસ/ ઉચ્છ્વાસની સાથે જ આ શેનો નાદ ચાલુ થઈ ગયો?

सोsहम्‍…….
सोsहम्‍…….
सोsहम्‍…….
सोsहम्‍…….

    રોમે રોમમાં આ શેની ઝણઝણાટી? શરીરનો એકે એક કોશ રૂમઝુમ નાંચતો શીદ ભાળું?

હા! હવે ગેડ બેસી.તારો વાયરો બધેય ફરી વળ્યો. કોશે કોશને તેં તો ભાઈલા નવપલ્લવિત કરી દીધો. મારો હજાર હાથ વાળો બેલી તો ભાઈલા તું જ. તું જ આ ઘડીનો મારો પરમેશ્વર.

જીવન – સરીતા : ભાગ – 3

ભાગ -1    :       ભાગ -2  

     અને મારા મુળમાં જવાના એ લક્ષ્યની પ્રાપ્તી માટે હું પ્રયાણ આદરું છું. પણ હવે ક્યાં હું પાછી વળી શકું તેમ જ છું? મારી નીયતી મને વધુ ને વધુ નીચે લઈ જઈ રહી છે. મારો જીવનપથ એટલે – સતત વીનીપાત, સતત અધોગમન.

   અને મારા જેવા જ અનુભવવાળી બીજી લોકમાતાઓ, આ જીવનપથમાં મને સાથ આપવા દોડતી આવીને મળે છે. અમે સુખ દુખની વાતો કરીને એકબીજામાં મળી જઈએ છીએ; એકરુપ બની જઈએ છીએ.

   પણ પાછા ફરવાનું મારા નસીબમાં ક્યાં છે? હું ફરી ઝરણાં નથી થઈ શકતી. પ્રસવકાળની નજીક આવી પહોંચેલી નારીની જેમ મારો પટ હવે વીશાળ બની ગયો છે. મારી ગતી હવે સાવ મંથર બની ગઈ છે. મારામાં ભળેલાં બધાં તત્વો હવે છુટાં પડતાં જાય છે. પ્રસવતાં જાય છે. બધો કાદવ, બધી મલીનતા, નીચે ને નીચે બેસતાં જાય છે. અને એ નીચે કેલાયેલો પંક મારા પટને છીન્ન-વીચ્છીન્ન કરી નાંખે છે. હું અનેક ફાંટાંઓમાં વહેંચાઈ જાઉં છું. સદ્યપ્રસુતાના ચીમળાયેલા પેટની જેમ.

   અને મારા એ ત્રીકોણીય પ્રદેશમાં સૌથી વધુ હરીયાળી મહાલે છે. એ ફળદ્રુપ પ્રદેશ મારી સૌથી મોટી દેણ બની રહે છે. મારો ફરીથી નીર્મળ બનેલો દેહ ગજગતીએ આ નવા ભવીતવ્યને અનુભવવા આગળ વધે છે – આગળ ને આગળ – જ્યાં ચરણ અટકે ત્યાં સુધી.

   અને એક નવો જ રવ, એક નુતન નીનાદ, હળુ હળુ, જાગતો જાય છે. કદી ન નીહાળ્યો હોય તેવો, એક પ્રચંડ જળરાશી દુરથી પોતાનો નજારો ખડો કરે છે. અને એ અગાધ અને ઘુઘવાટ કરતા દરીયાને જોઈ હું ડરી જાઉં છું. આટલી બધી સરીતાઓ? આટલું બધું પાણી? આ જ મારો સ્રોત? આની જ હું દીકરી? કે પછી ઓલ્યા આભને અડતા ગીરીવરની? કે પછી આ મારો કંથ, મારો સ્વામી? મારી મતી મુંઝાઈ જાય છે. આ અસમંજસમાં હું સાવ તર્કહીન, વીચારવીહીન બની જાઉં છું.

   અને એ વીચારશુન્યતામાં આંધળુકીયાં કરીને, મારા આ નવા ભવીતવ્યને, શરણાગતીની ભાવનાથી હું સ્વીકારી લઉં છું. મારા સમગ્ર હોવાપણાને સમેટી લઈને હું એ મહોદધીમાં સમાઈ જાઉં છું; એની સાથે એકાકાર બની જાઉં છું. એના તરંગે તરંગમાં, એનાં ઉછળતાં મોજાંઓમાં, ઐક્યના એ પરમ આનંદની ત્રુપ્તીની ભાવસમાધીમાં હું લીન બની જાઉં છું.

   એના ઉછાળે ઉછાળે મારું સમગ્ર હોવાપણું ઓગળી જાય છે. એ હું છું કે, હું એ છે? કશો દ્વૈત હવે સંભવીત જ નથી. બધું એકાકાર. અગણીત કણોમાંનો પ્રત્યેક કણ, અનંત નાદબ્રહ્મ અને અવીરત રાસમાં રમમાણ બની જાય છે – અનંતનો રાસ – યુગથી ચાલી આવતો રાસ. પ્રચંડ ઘુઘવાટ. હીલ્લોળે હીલ્લોળા.

કેવળ આનંદ,
કેવળ ચૈતન્ય,
કેવળ સત્ય.
કેવળ પરબ્રહ્મ. 

    અને ત્યાં જ એક પુરાતન સ્મૃતી જાગ્રુત થાય છે. મારા જન્મની વેળાની સ્મૃતી. હું તો આ ઉદધીમાંથી ઉભરી આવેલું એક બીંદુ માત્ર તો હતી. એક સાવ નાનકડું બીંદુ. ક્યાં એ અકળ-જળ- રાશી અને ક્યાં હું?

રેલાઈ આવતી છો ને, બધી ખારાશ પૃથ્વીની,
ઉદધિને ઉરથી ઊઠશે,મીઠી કો’ એક વાદળી.

    મહાકાળનો તોફાની વાયરો મને ક્યાંનો ક્યાં ખેંચી ગયો? મેઘમલ્હારનો એક પ્રચંડ કડાકો; તડીતની તોળાયેલી તાતી તલવાર, અને મારો પ્રસવ એ ગીરીવરની એ ટોચ ઉપર.

   ફરી જન્મ, ફરી મૃત્યુ. ફરી એ જ બધી ઘટમાળ. સતત ચાલતો આ જીવનનો ચરખો; અને તેમાં ઘડાતાં, વીકસતાં, પીસાતાં, આથડતાં, પ્રસવતાં અનેક જીવન.

    હું કોણ? બીંદુ? વાદળ? સરીતા? સમુદ્ર?

    ના ના. હું જ તો એ સમગ્ર જીવન.

   કે પછી હું કશું જ નહીં? બધો એક ખેલ? એક ચીરંતન ચાલતું સ્વપ્ન? એક ભ્રમ? એકમાત્ર વાસ્તવીકતા ઓલ્યો અકળ, અમાપ, જીવનજળરાશી? કે એ પણ કશું નહીં? બધું કેવળ શુન્ય? બધો આભાસ?

…………….

  અને……..

જીવન શું છે?
જીવવું શું છે?
હોવાપણું શું છે?
બનવું શું છે?
બદલવું શું છે?
એ શોધ શું છે?
એ પથ શું છે?
એ પથીક શું છે?
એ લક્ષ્ય શું છે?
એ મુળ શું છે?
એ પરીણામ શું છે?

————

ૐ તત સત્

જીવન – સરીતા : ભાગ -2

સરીતા …….   ભાગ-1

   ખાલી થવામાં જ ખરી મજા છે ને? અને આ ખાલી થવાની પ્રક્રીયા મારા ચીત્તને અતીતમાં ખેંચી, ઢસડી જાય છે.

   અહીં જ મેં મારા અંકમાં જીવનની ઉત્પત્તી અને ઉત્ક્રાન્તી થતી નીહાળી છે. અહીં જ મેં મહાકાય ડીનોસોરને ધરતીને ધમરોળતાં જોયાં છે. અહીં જ મેં પ્રચંડ ઉલ્કાપાત, વાવાઝોડાં અને ધરતીકંપો થતાં જોયાં છે. આ પરીબળોએ મારા પ્રવાહને ઘણીય વાર કુતરાની માફક આમથી તેમ ફંગોળ્યો છે. મેં એમના આ પ્રકોપ એક હરફ પણ ઉચ્ચાર્યા વગર વેઠ્યા છે.

   અહીં જ મેં વાનરને બુધ્ધીશાળી થતો, અને ખોરાક માટે પથ્થર અને ઝાડની ડાળીઓ વાપરતો જોયો છે. અહીં જ મેં એનું આદીમાનવમાં રુપાંતર થતું જોયું છે. ગુફામાંથી મારા તટે, ઘાસના મેદાનોમાં બહાર આવી, મેં તેને અહીં જ ગોવાળીયો અને ખેડુ થતો જોયો છે. અહીં જ, મારા ખોળામાં તેનાં ગામ, શહેર અને સંસ્કૃતીને મેં પોષ્યાં છે. અહીં જ, મારી શીતળ પનાહમાં એનાં કળા અને સાહીત્ય, વીજ્ઞાન અને ફીલસુફી પાંગર્યાં છે. અહીં ઋષીઓ પર્ણકુટી બનાવીને રહ્યા છે; અને વેદોની ઋચાઓ અને મંત્રોના દ્રષ્ટાઓ બન્યા છે. મારા પાણીમાં જ મેં ભાવવીભોર બનેલા જનોને પોતાના દીવંગત વડવાઓનું ઋણસ્વીકાર કરી, અર્ઘ્ય આપતા જોયા છે.

   અને અહીં જ મારા તટે સમ્પતીનું નગ્ન પ્રદર્શન કરતા ધનીકો અને રાજાઓના પ્રાસાદોને માનવ મુલ્યોની હાંસી કરતા જોયા છે. અહીં જ મેં સત્તાની સાઠમારી થતી નીહાળી છે. અહીં જ મેં નરને નરાધમ થતો નીહાળ્યો છે. અહીં જ મેં માનવની મહત્વાકાંક્ષા, વાસના, અને સત્તાલાલસાને અમર્યાદ જલ્લાદ બની ક્રુરતમ અત્યાચારો આચરતી; વ્યથીત હ્રદયે જોઈ છે. અહીં જ, આ જ કીનારે, અને ઠેર ઠેર, બીભીષણ યુધ્ધોમાં મારા જળને, મારાં સંતાનો જેવાં વહાલાં નીર્દોષ માનવીઓનાં શોણીતથી લાલચોળ થતાં અનુભવ્યાં છે. અહીં જ, મેં આકાશનાં વાદળોની જેમ સામ્રાજ્યો અને સલ્તનતોને ઉગતાં, પાંગરતાં અને તહસ નહસ થતાં જોયાં છે.

   અને મારી પાસે અશ્રુ સારવાની ગુંજાઈશ પણ ક્યાં છે? મારું સમગ્ર પોત જ એ આંસુનો સાગર તો છે.

   અને હું સફાળી આ દીવાસ્વપ્નમાંથી જાગી જઉં છું. આ શું? મારા પ્રવાહને આ શું થયું? કેમ તે સાવ ક્ષીણ બની ગયો? ઉપરવાસમાં વરસાદ તો સારો એવો પડ્યો હતો.

    અને હું જરા મારા એ પ્રપાત ભણી પાર્શ્વદ્રષ્ટી કરી લઉં છું. અને એ ગર્જના કરતો, આજાનુબાહુ, ભડવીર – બાપડો, મીયાંની મીંદડી જેવો, દદુડી કેમ બની ગયો? હું હજુ પાછળ નજર કરું છું. તોતીંગ પાષાણોને પણ મચક ન આપનાર મારા મદમસ્ત પ્રવાહને આ કાળા માથાના, માનવીએ નાથી દીધો છે. એ જ પથ્થરો વાપરીને તેણે તોતીંગ આડબંધ બનાવી દીધો છે, અને મારાં પાતળી પરમાર જેવા કુંવારકા રુપને જોજનો ફેલાયેલા સરોવરમાં રુપાંતરીત કરી દીધું છે.

    પણ માળું આ માનવસર્જીત સરોવર લાગે છે તો રુડું હોં! મારા પાણીના કેટકેટલા ફાયદા તેણે ઉઠાવ્યા છે? તેણે કરેલા ઘણાં સત્કાર્યોમાંનું આ પણ એક છે.

    અને પરીતોષનો એક ઉંડો શ્વાસ ભરી હું મેદાનોમાં પાછી ફરું છું- આગળ અને આગળ, જ્યાં સુધી મારો પ્રવાહ વીસ્તરતો જાય ત્યાં સુધી. અને બધે આ માનવજાતની આ જ કહાણી સર્જાતી હું જોઈ રહું છું. હવે મને માનવજાતનો આ વ્યવહાર, તેની આ પધ્ધતી ઉબકાવી નાંખે છે. તેની બધી મલીનતા હું મારામાં સમાવી લઉં છું. મને મળેલું સંસ્કૃતીની જનેતાનું બીરુદ મને હવે અકારું લાગતું જાય છે.

   હવે તો મારું એક જ લક્ષ્ય છે. મારા અંતીમ મુળમાં મારું સમર્પણ..

———————–

   ત્રીજો અને છેલ્લો ભાગ આવતા અંકે ..