કોટવેથી મેનહટન : પ્રકરણ –૫ ; મૃત્યુ સાથે મૂઠભેડ

આખી શ્રેણી વાંચવા અહીં ‘ક્લિક’ કરો

        ફિયોના સાત વરસની હતી, ત્યારની આ વાત છે. એક દિવસે સાંજે મકાઈનું વેચાણ પતાવીને તે ઘેર પાછી આવી રહી હતી, ત્યારે તેનું શરીર બહુ જ અકડાઈ રહ્યું હતું. એકએક ડગલું તે માંડ ભરી રહી હતી. તેને રસ્તાની બાજુમાં જ સૂઈ જવાનું મન થયા કરતું હતું, પણ ખીસામાં જાળવીને રાખેલી આખી સાંજના વેચાણની મતા કોઈ લૂંટી જાય એનો ડર તેના માથે ઝળૂંબી રહ્યો હતો. માંડમાંડ તે ઘેર તો પહોંચી, પણ અંદર આવતાં જ તે ઢળી પડી. માત્ર બ્રાયન જ ઘેર હતો. તેની મા જ્યાં વેચાણ કરી રહી હતી, ત્યાં દોડી ગયો અને તેને આ ખબર આપી.

      હેરિયેટ દોટ મૂકીને ઘર તરફ દોડી. ઘરમાં આવતાં જ તેણે જોયું કે ફિયોનાનું શરીર તાવથી ધગધગી રહ્યું હતું. તેણે તેની જાણીતી વનસ્પતિના ભૂકાનો ઉકાળો બનાવી ફિયોનાને પાયો. માંડમાંડ તેણે પીધો તો ખરો, પણ તરત તેને ઉલટી થઈ ગઈ અને તે બેભાન બનીને પડી ગઈ. હેરિયેટે તેના કપાળ અને માથા પર પાણીનાં પોતાં મૂકવાનું શરૂ કર્યું.

     મોડી રાતે તાવ ઊતરવા લાગ્યો અને ફિયોનાનું શરીર ઠંડું પડવા લાગ્યું. હેરિયેટને હવે શાંતિ થઈ અને તે પણ સૂઈ ગઈ. પણ સવારે ફિયોના ઊઠવાનું નામ લેતી ન હતી. તેનો શ્વાસ પણ ચાલતો ન હતો અને છાતી પણ ધબકતી લાગતી ન હતી. હેરિયેટ ગભરાઈ ગઈ અને પાડોશની એક સ્ત્રીને બોલાવી લાવી. તેણે જાહેર કર્યું, ”અરે! આ તો સ્વધામે પહોંચી ગઈ છે.” ઘરમાં રોકકળ મચી ગઈ. બીજી બે પાડોશણો આ રોકકળ સાંભળી આવી પહોંચી. બધાંએ ફિયોનાને તપાસી અને તે મરણ પામી છે, તેની સૌને ખાતરી થઈ ગઈ. જાતિના રિવાજ પ્રમાણે તેના નાકમાં રૂનાં પૂમડાં મૂકવામાં આવ્યાં. ઘરની જે થોડી ઘણી સામગ્રી હતી, તે ઘરની બહાર મૂકી દીધી અને ફિયોનાના શરીરને ઝૂંપડીની વચ્ચે મૂકીને બધાં તેની સદગતિ માટે પ્રાર્થના કરવા લાગ્યાં.

      હેરિયેટ ચર્ચ તરફ રવાના થઈ – પાદરી અને બીજાંઓને વાત કરવા કે ફિયોનાને દફનાવવા કાંઈક રકમ એકઠી કરી શકાય. હેરિયેટના ગયા પછી ફિયોનાના શરીરની બાજુમાં જ બેઠેલી અને હેરિયેટની ગેરહાજરીમાં કુટુંબની વડીલ એવી નાઈટને લાગ્યું કે ફિયોનાના હાથ પર પસીનો વળી રહ્યો હતો. તેના શ્વાસ પણ ધીમે ધીમે ચાલતા હોય તેમ લાગ્યું. તરત એના નાકમાંથી પૂમડાં કાઢી નાંખવામાં આવ્યાં. બીજી સ્ત્રીઓએ પ્રાર્થના બંધ કરી, ફિયોનાના શરીરને માલિશ કરવા લાગી. બધાંના આશ્ચર્ય વચ્ચે ફિયોનાએ આંખો અડધીપડધી ખોલી પણ ખરી !

     હેરિયેટ પાછી આવી, ત્યારે તે માની જ ન શકી કે તેની વ્હાલસોયી દીકરી મોતને હાથતાળી આપીને પાછી આવી ગઈ હતી. પડોશની એક સ્ત્રી બોલી ઊઠી, ”આ ફિયોના નથી. કોઈ પ્રેત એના શરીરમાં ઘૂસી ગયું છે!”  બધું ઠેરનું ઠેર કરી, બધાં વિખરાયાં. બે ત્રણ દિવસે ફિયોનાના શરીરમાં તાકાત આવી અને તે ઝૂંપડીની બહાર ફરવા લાગી. પણ આજુબાજુનાં બાળકો તેની સામે કેટલાય દિવસો સુધી જાણે કોઈ પ્રેતને જોઈ રહ્યાં હોય, તેમ ડરતાં રહ્યાં અને તેની સાથે વાતચીત કરવાનું પણ ટાળતાં રહ્યાં. આસપાસમાં એવી વાતો પણ ઊડી કે ફિયોના સેતાનનો અવતાર છે, કારણ કે સેતાનનાં સંતાનો જ શબ બનતાં અને ભગવાન પાસે જતાં ડરે છે! ઘણીય સ્ત્રીઓએ હેરિયેટને સલાહ પણ આપી કે,”ગામડેથી ભૂવા મહારાજને બોલાવી, ફિયોનાના શરીરમાંથી પ્રેતને ભગાડી દેવું જોઈએ !” ખેર, આ અબૂધ પ્રજા જાતજાતની માન્યતાઓ અને અંધશ્રદ્ધાઓનો આમેય શિકાર બનતી રહેતી હોય છે, પણ હેરિયેટનો જિસસની કરુણામાં વિશ્વાસ અડગ હતો.

     એક વરસ પછી ફરીથી ફિયોના આમ જ બીમાર પડી, પણ આ વખતે હેરિયેટ આડોશપાડોશમાંથી રકમ ઉછીની લઈને ફિયોનાને હૉસ્પિટલ જ લઈ ગઈ. ડોક્ટરે કહ્યું કે, “આમ તો મેલેરિયાનો તાવ જ છે, પણ છેલ્લી અવસ્થાની ભયંકરતાવાળો છે. એની કમરમાં પાણી ભરાઈ ગયું છે, તે કાઢવું પડશે. તે બચી જાય એવી શક્યતા બહુ ઓછી છે.” નાઈટને ફિયોના પાસે રાખી, ફિયોનાને દફનાવવી પડે તો ફરીથી બીજી થોડી રકમ ભેગી કરવા હેરિયેટ નીકળી પડી. તેને એમ જ લાગ્યું કે આ વખતે તો ફિયોના નહીં જ બચી શકે.

    પણ ડોક્ટર અને બધાંના આશ્ચર્ય વચ્ચે ફિયોના સાજી થઈ ગઈ! હેરિયેટના મનમાં પાદરીએ કહેલા શબ્દો ગૂંજતા જ રહ્યા,” આ છોકરી ભગવાનને વ્હાલી છે. જિસસ એને કોઈક અકળ ભવિષ્ય તરફ દોરી રહ્યા છે.”

* * * * *

( ક્રમશ: )

ચર્ચાની એરણે :

[“જીવનની ચેસની રમતમાં ફિયોનાએ અજ્ઞાત રીતે મોતની રાણીને બે વખત મ્હાત કરી હતી !” શું તમે લેખકના વિચારો સાથે સહમત છો કે આને તેમની કલ્પનાનો ખેલ ગણો છો ?! ]

પ્રકરણ – 55 મહા શમન

વીતેલી વાર્તા વાંચવા ઉપર આપેલા ટેબમાંથી
’નવલકથા’  ટેબ ઉપર ‘ક્લીક’ કરો.

-——————————————

ગોવો જ્યારે ઉભો થયો ત્યારે અવનવા ભાવો તેના મનમાં ઉભરાઈ આવ્યા. તેનું સ્વમાન, તેની જાતીનું ગૌરવ, આખા આયખાની પ્રતીષ્ઠા – આ  બધું જાણે હોડમાં મુકાતું હોય, તેવી લાગણીમાં તે ગરકાવ થઈ રહ્યો.

મંચ ઉપરથી ઉતરી, જેમ જેમ તે મેદાનમાં આગળ વધતો ગયો, તેમ તેમ તેના જીવનનાં ચીત્રોની હારમાળા  તેની નજર સમક્ષ પસાર થઈ ગઈ. બાળ અવસ્થાનાં અલ્લડ તોફાનો, કીશોરવયની નદી પાર  કરવાની ઘેલછા, યુવાનીના ઉંબરે પગ મુકતાં નદી પાર કરીને મરણને હાથતાળી દઈ વીજયશ્રી સાથે વતનમાં પુનઃ પ્રવેશ, રુપલી સાથેની પહેલી પ્રીત, જોગમાયાના મંદીરમાં લગ્ન અને સોહાગરાતનો ઉન્માદ, નદીને ઓલે પાર વસાહતની સ્થાપના અને પહેલા ગોવાળીયા બનવાનો અનુપમ આનંદ, અવનવી શોધો, નેસવાસીઓની ઈર્ષ્યા, અણીને વખતે ઉપેક્ષા, ખાન સાથે યુધ્ધ, અંતીમ પરાજય અને છેલ્લા થોડાક દીવસોની આ કોઈ અવનવી અવસ્થા.

આ બધીય અવસ્થાઓમાં સતત પરીવર્તન. પામતો રહેલો કયો ગોવો તે હતો? તે સમયના વહેણંની સાથે કેટલો બધો બદલાઈ ગયો હતો? અને છતાં સહેજ પણ ન બદલાયો હોય તેવો કોઈક જણ તેની અંદર હાજરાહજુર હતો. તે જણ તો એમનું એમ જ હતું. આ કોણ વીચારી રહ્યું છે? આખી જીંદગાનીના અનુભવોમાં આ કોણ સતત તેની અંદર પુરાઈને બેઠેલું રહ્યું છે?

આ બધીય અવસ્થાઓમાં પોતાના અસલી હોવાપણાનું વાસ્તવીક સત્ય તો એમનું એમ જ, અક્ષુણ્ણ, અવીચળ હતું – તેનો ભાસ અને સાક્ષાત્કાર ગોવાને થઈ રહ્યો. .

બધાં ચીત્રો ઓસરી ગયાં. આજુબાજુની હકડેઠઠ ભીડ, આ ઘડીએ એના મનમાં અને મેદાનમાં સર્વત્ર વાપેલી ઉત્તેજના, હોડમાં મુકાયેલાં સ્વમાન અને પ્રતીષ્ઠા … એ બધાં એને અદ્રશ્ય થઈ ગયેલાં લાગ્યાં. માત્ર પોતાના, પાયાના હોવાપણાની સાથે ગોવો એકરુપ બની રહ્યો. એકાએક એને પોતાની જાતની અસલી ઓળખ સમજાઈ ગઈ.

અગાઉ દેશનીકાલ બાદ ઘોડા પર સવારી કરતાં કરતાં, હતાશાના ગર્તાની ઉંડી ખાઈમાં ધકેલાતાં; તેમજ જુન્નો સાથે આલીંગન વખતે જાતીય પરાકાષ્ઠાના પ્રારંભ બાદ – અનુભવેલી નીર્વીચારતા કરતાં આ સાવ જુદી જ અનુભુતી હતી. આ તો કેવળ પોતાની જાતનો, સાવ નવો નક્કોર આવીષ્કાર  હતો. તેના શરીરના કોશે કોશમાંથી તેનું હોવાપણું ધસમસતું બહાર આવી રહ્યું હતું. વર્તમાન સાથે એકાકાર થવાના આ ઘોડાપુરમાં ગોવો અવશ બનીને તણાયો; તણાતો જ રહ્યો.

હવે તે જીતમલ્લની સાવ લગોલગ આવી ગયો હતો. બન્નેની નજર મળી. પ્રચલીત પ્રણાલીકા મુજબ બન્નેએ એક બીજાના હાથ પકડ્યા અને એકમેકની સાથે બાખડતાં પહેલાં ભેટવા ગયા.

પણ આ શું?

જીતમલ્લ ગોવાની આંખોની  પેલે પાર, અંતરની પાળથી ઘુઘવતા તેજને ખાળી ન શક્યો. ગોવાના હાથનો સ્પર્શ થતાં જ કોઈ અજીબોગરીબ ઝણઝણાટી તેના રગે રગમાં વ્યાપી ગઈ.

જીતમલ્લ સાવ નાનો હતો ત્યારથી માતાને ગુમાવી ચુકેલો હતો. પોતાની માતાનું સાવ ભુલાઈ  ગયેલું પ્રેમસભર મુખારવીંદ તેના માનસચક્ષુ સમક્ષ તગતગવા માંડ્યું. તેના મલ્લ બાપની મહત્વાકાંક્ષા તેને અજેય મલ્લ બનાવવાની હતી અને તે મહાન ધ્યેયને નજર સમક્ષ રાખીને બાળપણથી તેનો   ઉછેર કરવામાં આવ્યો હતો. વાત્સલ્યની કુણી લાગણીઓ તેની આજુબાજુ ફરકવા પણ ન પામે તે માટે તેના બાપે અભેદ્ય પાષાણ જેવી માનસીક વાડો બાંધી દીધી હતી.

પણ ગોવાની સાથે સંસર્ગ થતાં વેંત, ગોવો તેને પોતાની મા જેવો લાગ્યો. આખા આયખામાં દબાવી રાખેલી બધી કુણી લાગણીઓ પાષાણ બંધને એક જબરદસ્ત હડસેલો મારીને ઉભરાઈ આવી. કોઈક ન સમજાય તેવી અપ્રતીમ લાગણીના પુરમાં જીતમલ્લ તણાયો અને બાળકની જેમ આક્રંદ કરી ઉઠ્યો. તેનામાં ગર્ભીત રહેલો પ્રેમ ઉભરાઈ ઉભરાઈને છલકવા લાગ્યો. ગોવાના પગમાં તે આળોટવા લાગ્યો.

એક માતા પોતાના બાળકને વહાલ કરે તેમ, ગોવાએ જીતમલ્લને  ઉભો કર્યો અને છાતી સરસો  ચાંપ્યો. સમસ્ત મેદની આ શું થઈ રહ્યું છે, તે સમજે; તે પહેલાં જુન્નો ત્યાં દોડી આવી. પોતાનામાં થયેલા માનસ પરીવર્તનની જાહેર  પુનરાવૃત્તી જીતમલ્લમાં થઈ રહી છે; તે તરત તેની સમજમાં આવી ગયું.

અને જુન્નોની પાછળ પાછળ વૃધ્ધ શમન પણ દોડી ગયા.

ગોવા પાસે જઈ શમને મોટેથી પોકાર કર્યો ,”ગોવાજી, આવી કરુણા તો હું પણ ન દાખવી શકું. તમે તો મારા પણ ગુરુ છો. મહા શમન! અમારા દેશમાં હું તમારું સ્વાગત કરું છું. અમારી વચ્ચે શુધ્ધ પ્રેમની નદીઓ વહેવડાવો. સૌથી પહેલો મને એનાથી પવીત્ર કરો.”

ગોવાએ જુન્નોનો હાથ જીતમલ્લના હાથમાં મુક્યો. વૃધ્ધ શમન પાશવીક બળ અને અપ્રતીમ માર્દવથી ભરેલા સૌંદર્યના આ સુભગ સંગમને સસ્મીત અને મુક આશીર્વાદ આપી રહ્યા.

ખાન આ અભુતપુર્વ ઘટનાથી  હક્ક બક્કા ખાઈ ગયો. શમન જેના પગમાં પડે, તે કેટલો મહાન આત્મા હશે ; તે સમજતાં તેને ક્ષણની પણ વાર ન લાગી. તેની કાબેલ રાજસીકતા ઓગળી રહી.  તે પણ  આ બધાંની વચ્ચે પોતાની રાણી સાથે આવી ઉભો અને પ્રચંડ નાદે પોકાર કર્યો

“ મહા શમનનો જય હો! “

આમ કહી ખાન ગોવાના ચરણમાં લેટી ગયો. પોતાના લાડીલા નેતા ખાનના આ અભુતપુર્વ પરીવર્તનને પામી જઈ, આખી મેદની ગગન ભેદી નાદે પોકારી ઉઠી ..

’ મહા શમનનો જય હો! ‘

’ મહા શમનનો જય હો! ‘

’ મહા શમનનો જય હો! ‘

————————-

આ ગોવાનો વીજય ન હતો.

માનવ મનમાં ઉચ્ચતમ ચેતનાના પ્રથમ આવીષ્કારનો અંધકાર અને જડતા પરનો બેનમુન વીજય હતો.

માનવદેહમાં ઈન્દ્રીયાતીત ચેતનાની અનુભુતીના  પ્રથમ અવતરણનો જયઘોષ હતો.

માનવચેતનાની નદીમાં ક્ષણીક આવી ગયેલા પરમતત્વની  ચેતનાના ઘોડાપુરનો આ ઉન્માદ હતો.

=======================

કોતરવાસીઓની નદીમાં આવેલ પુરથી થયેલી શરુ થયેલી આ નવલકથા પરમ ચેતનાના પુર સાથે સમાપ્ત થાય છે.

…સમ્પુર્ણ…

પ્રકરણ – 54 ખાનનો વીજય દરબાર

વીતેલી વાર્તા વાંચવા ઉપર આપેલા ટેબમાંથી
’નવલકથા’  ટેબ ઉપર ‘ક્લીક’ કરો.

-——————————————

ખાનના કાફલાના પાછા આવ્યા બાદ, ચોથા દીવસે હજુ સુધી ન થયા હોય તેવા દબદબાભર્યા વીજયોત્સવનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. તેની તડામાર તૈયારીઓ શરુ થઈ ગઈ હતી.

જુન્નોનાં કામણ અસફળ રહ્યાની રાત પછીની પહેલી સવારે જુન્નો ખાનના તંબુમાં પહોંચી ગઈ. ખાન અને તેની રાણી જુન્નોની કામીયાબીના સમાચાર જાણવા આતુરતાથી રાહ જોઈ રહ્યાં હતાં ખાને આંખ મીચકારી જુન્નોને પુછ્યું ,” કેમ બરાબર લપેટાઈ ગયો ને?”

લટકેલા મુખે જુન્નોએ પોતાની અસફળતા દર્શાવતાં કહ્યું,” આ માણસ ભયંકર છે. તેને સમજવો કે વશ કરવો એ કોઈના પણ ગજા બહારની વાત છે. “

ખાન ચોંકી ગયો. જુન્નોનાં કામણ આગળ ચીત ન થઈ જાય તેવો કોઈ પુરુષ હોય; તેમ તે માની ન શક્યો. જો કે, જુન્નોએ પોતાના અંતરમાં સંતાડેલી વાત ખાનને ન જ જણાવી. એની જાગી ઉઠેલી માતૃત્વની ઝંખના પ્રગટ કરીને તે પોતાના માટે તકલીફ વહોરી ન લેવા જેટલી સતેજ હતી.તેણે ખાનને ખાતરી આપી કે તે તેનાં બધાં કામણ કામે લગાવી ગોવાને પોતાનો દાસ બનાવી દેશે.

પણ, આ ચાર દીવસના ગાળામાં ગોવા અને જુન્નો વચ્ચે એક વીશીષ્ઠ સંબંધ સ્થપાઈ ગયો– ગુરુ અને શીષ્યાનો સંબંધ. ગોવાની બાળક જેવી સરળતા પર જુન્નો ઓવારી ગઈ હતી. અનેક પુરુષોની સોડ  સેવી ચુકેલી જુન્નોએ આવો પુરુષ ક્દી જોયો ન હતો. ગોવા સાથે તેની અદભુત આત્મીયતા સધાઈ ગઈ હતી.

ખાન પોતાનું આ અમોઘ શસ્ત્ર નીષ્ફળ જવાના કારણે ચીંતાતુર બની ગયો. બે શક્તીશાળી શત્રુઓ – ત્રીકાળદર્શી વીહો અને મેધાવી પાંચો એને હાથતાળી આપી સરકી ગયા હતા. એમના શીરમોર સમ, આ દુશ્મન એની નજરકેદમાં  હોવા છતાં, ખાન એને સમજી શકતો ન હતો, એની ઉભરી રહેલી નમ્રતા અને અમાનુષી પ્રકાશ ખાનને અકળાવી રહ્યાં. જુન્નો જેવી જન્નતની હુરની માયા ન લાગે તે કલ્પી ન શકાય તેવી વાત હતી. ગોવાનું શું કરવું; તે એના માટે માથાનો દુખાવારુપ અને પેચીદો પ્રશ્ન બની ગયો. બહુ વીચારને અંતે ખાન એક અફર નીર્ણય પર આવ્યો.

***

અભેધ્ય પર્વતની પારના પ્રદેશમાં પહોંચવાના ઘાટની શોધ, ખાને એ પ્રદેશ પર  મેળવેલ અભુતપુર્વ વીજય અને   સમશીતોષ્ણ હવામાન વાળા અફાટ અંતર સુધી પથરાયેલા એ પ્રદેશનાં વર્ણનો પાછા વળેલા સૈનીકો પાસેથી કર્ણોપકર્ણ વીજવેગે બધે ફેલાઈ ગયા હતા. આને કારણે ખાનની પ્રતીષ્ઠા અને દુર્જેયતામાં અનેક ગણો વધારો થયો હતો. આથી    વીજયસભા શરુ થતાં અગાઉ, આજુબાજુના કસ્બાઓમાંથી પ્રજાનાં ધાડેધાડાં ઉમટી આવ્યાં હતાં. કદી આટલી મેદની ભેગી થઈ ન હતી. કોઈ  આ અપ્રતીમ અવસર ટાળવા  તૈયાર ન હતા.

આટલી બધી માનવમેદનીનો સમાવેશ કરવા, મેદાનની બાજુના તંબુઓ ખસેડી નાંખવામાં આવ્યાં હતાં. ઘણાં બધાં ઝાડ, ઝાડી અને ઝાંખરા ઉચ્છેદીને મેદાન મોટું કરવામાં આવ્યું હતું. કડકડતો શીયાળો બેસી ગયો હોવા છતાં, હકડેઠઠ ભીડ ભેગી થઈ ગઈ હતી. દર  વખત કરતાં વધારે પેશગીની જણસો લઈને પ્રતીનીધીઓ આવી પહોંચ્યા હતા. નવા પ્રદેશમાં જનાર બીજા સૈન્યમાં જોડાવા પણ પડાપડી થતી હતી. છેવટે બધાંની આતુરતાનો અંત આવ્યો. ખાનના રસાલાએ વીજયસભામાં દબદબાભર્યો પ્રવેશ કર્યો.

ગોવાએ આટલી બધી મેદની કદી ભાળી ન હતી. લોકોના શરીર પરના શણગાર, મંચ પરના મહાનુભાવોનો આંખો આંજી નાંખે તેવો આડંબર અને ખાન અને તેની રાણીની જાજ્વલ્યમાન પ્રતીભા જોઈ તે વીચારતો થઈ ગયો. તેના પ્રદેશની બધી વસ્તી ભેગી થઈ હોત, તો પણ ખાનના વીજયને ખાળી ન જ શકાત; તેની પ્રતીતી ગોવાને થઈ ગઈ.

ખાનના આવી પહોંચ્યા બાદ વયોવૃધ્ધ શમને(*) અંતરની વાણીથી પ્રાર્થના ગાઈ અને આશીર્વચન ઉચ્ચાર્યાં. ખાનના પ્રદેશમાં ચેતનાની ઉચ્ચ સ્થીતીએ પહોંચેલ શમન સૌથી વધારે પુજ્ય ગણાતા. ખાન જેવા સર્વોચ્ચ રાજ્યકર્તા પણ એમને માન આપતા. શમન પ્રાણી, વનસ્પતી અને પ્રકૃતીનાં તત્વો સાથે વાત કરી શકે છે; તેમ મનાતું. અસાધ્ય દર્દો અને કોયડાઓના ઉકેલ તેમને પરમ તત્વ કહી જાય છે; એમ સૌ માનતા.

ગવૈયાઓએ મધુર કંઠે પ્રશસ્તીગાન ગાયાં. સ્ત્રીઓએ આકર્ષક અંગભંગીમાં નૃત્યો કર્યાં. અને બાઈસન દેવના વધનું પ્રણાલીકાગત નૃત્ય તો ખરું જ. અંગકસરતના હેરતભર્યા પ્રયોગો બાદ મલ્લકુસ્તીનો અત્યંત લોકપ્રીય મુકાબલો શરુ થયો.

દર વખતની જેમ મલ્લોની પ્રચંડ કાયાઓ વચ્ચે ખરાખરીના ખેલ મંડાયા. છેવટે ભુલાએ જેને હરાવ્યો હતો; તે જીતમલ્લ સર્વોપરી બનીને મગરુરીમાં મહાલી રહ્યો.

અને તેણે મોટેથી લલકાર કર્યો. “ ખાન દરબાર મેદાનોના પ્રદેશના રાજાને પકડીને લાવ્યા છે. મારો એને પડકાર છે કે, માઈનો પુત હોય તો મારી સાથે કુસ્તીમાં ઉતરે.”

આખી મેદનીમાં નીરવ શાંતી છવાઈ ગઈ. આવી જ મુઠભેડ બાદ જીતમલ્લને હરાવનાર ભુલો બહુ લોકપ્રીય બની ગયો હતો. લોકોએ ભુલાથી અનેક  ગણા ચઢીયાતા, વતનમાંથી તેને ભગાડનાર તેના પ્રતીસ્પર્ધી અને મહાન શક્તીઓ ધરાવનાર ગોવાના ઘણાં વર્ણનો સાંભળ્યાં હતાં. આ જોડીની કુસ્તી કેવી રહે છે અને તેમાં કોણ વીજયી નીવડે છે; તે જાણવા સૌ તલપાપડ બની ગયા.

જુન્નોએ ગભરાટ સાથે આ પડકાર ગોવાને કહી સંભળાવ્યો. ગોવાની ઋજુતા જીતમલ્લ આગળ પોચટ જ પુરવાર થશે; તેની તેને વ્યાજબી આશંકા હતી. તેના વીલાસી જીવનમાં  અપરીવર્તનશીલ ફેર લાવનાર આ મહાન પુરુષ જીતમલ્લના હાથે ધુળમાં રગદોળાઈ જાય; તેવો ભય તેના અંગ પ્રત્યંગમાં વ્યાપી રહ્યો. ખાન પણ મુછમાં હસી રહ્યો હતો. ગોવો મુકાબલો કરવા તૈયાર ન થાય તો તેનો નૈતીક પરાજય અને જીતમલ્લ સાથે બાથ  ભીડે તો તેનું મૃત્યુ નીશ્ચીત હતાં. ગોવાનો માનભંગ કે પરાભવ થતો જોવા તે પણ તલપાપડ બની ગયો.

પણ ગોવો?

પુર્ણ સ્વસ્થતા સાથે તે ઉભો થયો અને મેદાનમાં પ્રવેશ્યો. હવે શું બને છે; તે જોવા અને જાણવા બધા અધ્ધર શ્વાસે મેદાનમાં ઉભેલા બે વીરો તરફ   નીહાળી રહ્યા.

….

શમન –

મોંગોલીયન, એસ્કીમો, પ્રાચીન રશીયન, તુર્ક, હુણ વીગેરે ઉત્તર એશીયાઈ જાતીઓમાં પરમ તત્વને પામેલી પુજ્ય વ્યક્તી. આ પ્રજાઓના રાજાઓ અને સરદારો પણ આવી પવીત્ર વ્યક્તીઓનો આદર કરતા.

આ વીશે વધુ જાણવા અહીં ‘ ક્લીક’ કરો.  –  1  – :  –  2  –

ગદ્યસુર પર શમન

પ્રકરણ – 52 ગોવાની ક્રોધ મુક્તી

વીતેલી વાર્તા વાંચવા ઉપર આપેલા ટેબમાંથી
’નવલકથા’  ટેબ ઉપર ‘ક્લીક’ કરો.

-——————————————

તંબુમાંથી પાંચો છટકી ગયા બાદ, ગોવો સતત પાંચાના વીચાર કરતો રહ્યો.  આખી જીંદગી બન્નેએ એકબીજાને અતુટ સાથ આપ્યો હતો. કોતરવાસી અને મેદાનવાસી કબીલાઓના હીતની બન્નેને સરખી ચીંતા રહેતી. સ્વભાવે પાંચો વધારે ચીકાશવાળો હતો. તે ચકાસી ચકાસીને પગલાં ભરવાં ટેવાયેલો હતો. તેની બુધ્ધી સૌથી વધારે સતેજ હતી.

પાંચો ભાગતાં પકડાઈ જાય તો આ પરદેશીઓ તેને જાનથી ખતમ જ કરી નાંખે. તે ઘોડા સુધી જાય; ઘોડાનો વીશ્વાસ સંપાદન કરે; છાનામાના અવાજ ન થાય તે રીતે  ઘોડાને દોરી, પડાવથી દુર જાય; ઘોડેસવારી પર પહેલ વહેલો હાથ અજમાવે – આ બધામાં ઘણો સમય વીતી જાય અને પાંચો ખાસ દુર ભાગી ન શકે. અને ત્યાં  સુધીમાં તો કલાક વીતી જાય અને ચોકીદાર તંબુમાં જોવા આવે,  ત્યારે તેને પાંચાના ભાગવાની ખબર પડી જ જાય.

‘શું કરું તો પાંચાને વે ત્રણ કલાક મળી જાય?’ ત્યાં જ ગોવાના મગજમાં ઝબકારો થયો. તંબુમાં પથારીની જગ્યાએ સુકું ઘાસ પાથરેલું હતું. ગોવાએ આખા તંબુનું વધારાનું ઘાસ પાંચો સુતો હતો ત્યાં એકઠું કર્યું. એની ઉપર ચામદું પાથરી દીધું અને એક જણ સુતું હોય, તેવો દેખાવ ઉભો કર્યો. આટલું ગોઠવી ગોવો સુવાનો ડોળ કરી પડ્યો રહ્યો.

થોડીવારે ચોકીદાર મશાલ લઈ અંદર આવ્યો., બે કેદીઓને સુતેલા જોઈ, તે  પાછો જતો રહ્યો. આમ બે વાર બન્યું. ત્યાર બાદ તે સુવા ગયો અને તેની અવેજીનો બીજો ચોકીદાર આવી પહોંચ્યો. તેણે જરા ઝીણવટથી ચકાસણી કરી. પણ તેને કશું વાંધાજનક ન જણાયું. તે પણ બે ત્રણ વાર ચકાસણી કરી ગયો.

અને આમ કરતાં સવાર પડી ગઈ. ગોવો હવે નીશ્ચીંત બની ગયો. પાંચાની યોજના સફળ નીવડી હતી. ખાને એક મુલ્યવાન રત્ન ગુમાવ્યું હતું. નવા પ્રદેશના મહાન વીજય બાદ આ તેનો પહેલો અને નાનકડો પણ નીશ્ચીત પરાજય હતો.

પણ અજવાળું થતાં જ પાંચો ભાગી ગયાની ચોકીદારને જાણ થઈ ગઈ. તેણે તેના ઉપરીને આ મોંકાણના સમાચાર આપ્યા. ઉપરી રાતો પીળો થતો ગોવા પાસે આવ્યો અને કહ્યું ,” એ બદમાશ ક્યાં ભાગી ગયો છે?” ગોવો તો એમાંનો   એક પણ શબ્દ ક્યાં સમજી શકે તેમ હતું? મોં અને હાથના હાવભાવથી તે સમજતો નથી, એમ ઈશારો કર્યો.

ઉપરીએ ક્રોધથી ચામડાંની વાધરીનો સાટકો ગોવાને ફટકારી દીધો. ગોવો અરેરીટામાં સીસકારો બોલી ગયો. તેની પીઠ પર સોળ જ નહીં , લોહીના ટશીયા ફુટ્યા. તેણે ગોવાને ઉપરા ઉપરી, ત્રણ ચાર સાટકા ઠોકી દીધા.

ગોવાના મનમાં ક્રોધની જ્વાળાઓ પ્રગટવામાં હતી; ત્યાં જ એના નવા મનોનીગ્રહે તેના મનની લગામ પકડી લીધી. તેણે સંકલ્પ કર્યો કે, નવો વીચાર શું આવે છે, તેની ઉપર જ ધ્યાન કેન્દ્રીત કરીશ. અસહ્ય વેદનાની જગ્યા આ સંકલ્પે લીધી. વેદનાની તીવ્ર સંવેદનાની ઉપરવટ થતાં સાવ નીર્વીચાર મનમાં તેના પોતાના આશ્ચર્ય વચ્ચે ક્રોધ ઓગળી ગયો. પીઠની બળબળતી ચરચરાટી ગૌણ બની ગઈ. કોઈક અજાયબ શાંતી બાદ ભુતકાળની એક યાદ ઉજાગર થઈ ગઈ.

એક શીકારના પ્રસંગ વખતે, ગોવાએ એક હરણ નજીક આવતાં પથ્થર ફેંક્યો હતો; પણ પગમાં કાંટો આવી જતાં તે મર્મસ્થાન ચુકી ગયો હતો અને પથ્થર હરણની  પીઠ પર પડ્યો હતો. કાંટાને કારણે તેણે ઉભા રહી જવું પડ્યું હતું; અને હરણ ભાગી ગયું  હતું. તે વખતે પોતાને થયેલી હતાશા ગોવાને યાદ આવી ગઈ. આજે ખાન, તેનો અધીકારી અને ચોકીદાર પણ એવી જ પરીસ્થીતીમાં મુકાયા હતા. તેમનો બંદી હાથતાળી આપીને છટકી ગયો હતો. પાંચા પ્રત્યે અનહદ પ્રેમ હોવા છતાં,  ગોવાને આ બધા માટે એક નવી અને અજાણી સહાનુભુતી પ્રગટ થઈ.

બધા સૈનીકોમાં કોલાહલ મચી ગયો. આ કોલાહલ સાંભળી ખાન પણ ત્યાં આવી ગયો. તેને પાંચો છટકી ગયાની માહીતી મળી. તેણે ગોવાનો લોહી નીગળતો વાંસો જોયો. તે બરાડી ઉઠ્યો ,” અરે! અક્કલના ઓથમીરો! આને મારવા કરતાં બે ચાર જણ ઘોડા પર મારતી સવારીએ દખ્ખણ દીશામાં ઓલાને પકડવા જાઓ ને?”

પેલા ઉપરીની સાન હવે ઠેકાણે આવી. તે અને બીજા ત્રણ જણા મારતે ઘોડે પાંચાના સગડ ચાંપતા દક્ષીણ દીશામાં ઉપડ્યા. પણ પાંચો તો આ લાંબા સમયમાં, આગલા પડાવ સુધીના અડધે રસ્તે પહોંચી ગયો હતો. કલાકેક બાદ ચારે બુડથલો વીલા મોંએ પાછા આવ્યા.

આ દરમીયાન ખાન ગોવાના ચહેરાનું બારીકીથી નીરીક્ષણ કરી રહ્યો હતો. તેને તેમાં કોઈ ઉપહાસ, કે વ્યંગની રેખા ન જણાઈ. સાટકાના મારને પણ ગોવાએ હસતે મુખે જીરવ્યો હતો. ગોવાની આ ઠંડી તાકાત નીહાળી ખાન અચંબો પામી ગયો. બન્ને વચ્ચે ભાષાના ફેર અને દુભાષીયાની ગેરહાજરીને કારણે, કશો સંવાદ હજી શક્ય ન હતો.  પણ તેને ગોવાની નવી ઉભરી રહેલી સ્વસ્થતા ચીંતા ઉપજાવવા માંડી.

તે તેના માણસો તરફ ફર્યો અને કહ્યું ,” એક પક્ષી તો ઉડી ગયું. જો આ બીજો બંદી છટકી ગયો, તો તમારી કોઈની ખેર નથી. આ અગત્યના બંદીને કોઈએ વીતાડવાનો નથી. એના ઘાની બરાબર ચાકરી પણ કરવામાં આવે. ”

ગોવા પરનો જાપ્તો   હવે એકદમ કડક બની ગયો. એક સૈનીકે તેના વાંસા પર કશીક વનસ્પતી વાટીને તેનો લેપ લગાવ્યો અને વેલાના પાનના પાટા બાંધ્યા.

ગોવો પોતાની વેદના અને ક્રોધ પર મેળવેલા વીજયને અવલોકી રહ્યો. આમ કદી બન્યું ન હતું. તેને ખાતરી થવા માંડી કે તેના માનસમાં આવેલું પરીવર્તન તેને અવનવી અંનુભુતીઓ કરાવી રહ્યું છે. ચેતનાની એક નવી જ ભુમીકાની આહ્લાદક લહેરોના શીતળ સ્પર્શમાં ગોવો નહાઈ રહ્યો હતો. તેને લાગ્યું કે, તેની જીવનનો આ નવો વળાંક તેને કોઈક જુદા જ મુકામ તરફ દોરી રહ્યો છે.

ગોવાને આ પ્રવાહ અને આ પરીવર્તન ગમવા માંડ્યા.

પ્રકરણ – 51 પાંચો

વીતેલી વાર્તા વાંચવા ઉપર આપેલા ટેબમાંથી
’નવલકથા’  ટેબ ઉપર ‘ક્લીક’ કરો.

-——————————————

મુસાફરીના બીજા દીવસની સવાર પડી. આખી રાત ગોવો ઉંઘ્યો ન હતો; પણ એના ચહેરા પર કોઈ અલૌકીક તેજની આભા છવાયેલી હતી. પાંચાની ચકોર આંખો ઉઠતાં વેંત આ ફેરફારને કળી ગઈ. તેને વાતચીત વગર જ ગોવામાં આવેલા પરીવર્તનનો અણસાર આવવા માંડ્યો.

પાંચાએ કહ્યું,” કેમ ગોવલા! આજે પણ ઉપવાસ કરવાનો છે? “

ગોવો ,” ના રે ના. પણ આજથી માંસ ખાવાનું બંધ.”

પાંચો,” કેમ?”

ગોવો,” આપણે બહુ શીકાર કર્યા. હવે આપણો જ શીકાર થઈ ગયો. કોણ શીકારી અને કોણ શીકાર?“

પાંચો,” તો તું ખાઈશ શું?”

ગોવાએ હસીને કહ્યું,” બદામ અખરોટ અને પાણી.”

સવારની હાજતે બન્ને મીત્રો ત્રણ ચોકીયાતો સાથે થોડે દુર ગયા. પાંચાએ જરુર કરતાં વધારે સમય લીધો અને યોગ્ય જગ્યા શોધવાના બહાને, આમતેમ ફરીને, આઘા પાછાના આશીર્વાદ કર્યા. છેવટે બધા સવારો સાથે બન્ને જણાએ મુંગા મુંગા સવારનો નાસ્તો પતાવ્યો.

ખાન ગોવાને ખાતો જોઈ આનંદીત થયો. ખાન રત્ન પારખુ હતો. તેણે ગોવા અને પાંચાની શક્તીઓ અનુભવેલી હતી; તેમના હાથે માર ખાધો હતો. માટે જ તે જીતેલા પ્રદેશનાં આ રત્નો ગુમાવવા કે વેડફવા માંગતો ન હતો. ધીમે ધીમે બન્ને જણ તેના સામ્રાજ્યના ધોરી બની જશે; તેવી તેને આશા બંધાણી. તેણે હસીને ગોવાનું અભીવાદન કર્યું. ગોવાએ પણ સાનુકુળ પ્રત્યુત્તર પાઠવ્યો.

ખાને હવે પાંચા તરફ નજર કરી. પણ પાંચાનો મરડ ઉતર્યો ન હતો. પાંચાએ મોં ફેરવી દીધું.

અને કાફલો પુર ઝડપે આગળ વધ્યો. સાંજે બીજા મુકામે વાળુ પતાવી બધા નીદ્રાદેવીને શરણે થયા. પણ ગોવા અને પાંચાના તંબુની અંદર ધીમા અવાજે કાંઈક ગુસપુસ ચાલતી હતી. બહાર ખડે પગે ચોકી કરતા સૈનીકો એમની ભાષા સમજી શકે તેમ ન હતું; એટલે બન્ને મીત્રોને નીરાંત હતી.

પાંચો,” ચાલ ગોવા! આપણે ભાગી જઈએ. મને રસ્તો મળી ગયો છે.”

આમ કહી પાંચાએ સવારની હાજત દરમીયાન ચામડાંના વસ્ત્રમાં છુપાવેલો નાનો પણ અણીદાર પથ્થર બેળે બેળે બહાર કાઢ્યો. હાજત અને જમણ વખતે તેમના હાથ અને પગ છુટ્ટા કરેલા હોવાના કારણે પાંચાએ આ પથ્થર ગોતી કાઢ્યો હતો. પણ સુતી વખતે તો બન્નેના હાથ અને પગ દોરડા વડે  મુશ્કેટાટ બાંધેલા હતા.

પાંચાએ કહ્યું,” ગોવા તું આ પથ્થર વડે મારા હાથનું દોરડું કાપી દે, પછી હું આપણા બન્નેના બંધન કાપી નાંખીશ. પછી આપણે છુટા થઈ ઉંઘતા હોવાનો ડોળ કરવાનો અને તૈયાર રહેવાનું. જેવો ચોકીદાર આપણે સહીસલામત પડેલા છીએ કે નહીં તે જોઈ, કલાક સુધી ન આવે;  તે દરમીયાન, તંબુની પાછલી દીવાલ કાપી, તેના પડછાયામાં ચોરી છુપીથી આપણે ભાગી જઈશું.”

ગોવો,” એક કલાકમાં ભાગીને આપણે કેટલે જવાના? આ ઘોડેસ્વારો તરત જ આપણને પકડી પાડવાના. “

પાંચો,” ગોવા ! જ્યાં ઘોડા બાંધેલા છે ત્યાં અંધારામાં બે ઘોડા છોડી આપણે સવાર થઈ જઈશું.”

ગોવો ,” તું કે’દી ઘોડા પર સવાર થયો છે? “

પાંચો,” આ બે દી’ મેં એ જ જોયા કર્યું છે. તારા ઘોડાને મારા ઘોડા સાથે બાંધી દઈશું. મને વીશ્વાસ છે કે, હું મારો ઘોડો બરાબર હાંકી શકીશ.”

ગોવાએ બે ઘડી વીચાર કર્યો અને પછી કોઈક અપ્રતીમ અવાજે બોલ્યો,” મને આ લોકો પણ મીત્ર લાગે છે. એમને મારા શીકારી ફરીથી નથી બનાવવા.”

પાંચો,” આ પરદેશીઓ અને આપણા મીત્ર? ગોવા! તું પાગલ થઈ ગયો છે કે શું?”

ગોવો,” ભુલો, બન્નો અને કોતરના મુખી ક્યાં આપણા દુશ્મન હતા? યુધ્ધમાં ન જોડાયેલા બીજા નેસવાસીઓ પણ ક્યાં આપણા દુશ્મન હતા? એમણે આપણને કરેલો દગો તું ભુલી ગયો? કોણ મીત્ર અને કોણ દુશ્મન? મને તો કશો ફરક લાગતો નથી. વળી મને ખાનનો પ્રદેશ જોવાની પણ ઈચ્છા છે.”

પાંચાએ ગોવાને સમજાવવા આકાશ પાતાળ એક કર્યા; પણ ગોવો ટસનો મસ  ન થયો તે ન જ થયો. પાંચાએ હતાશામાં માથું કુટ્યું.

ગોવાએ કહ્યું ,”તું ભાગી છુટ.  હું તારા બંધન જરુર કાપી આપીશ. તું ફતેહ કર.”

છેવટે ગોવાની સહાયથી પાંચો બંધનમુક્ત થયો. ચોકીદાર તપાસ કરીને ગયો કે તરત જ તંબુની પાછલી  દીવાલ ચીરી, પાંચાએ ગોવાને વીદાય ભણી. ગોવાએ જોગમાયાને વીનંતી કરી કે, પાંચો તેના સાહસમાં સફળ નીવડે.

અને અંધારાનો અંચળો પહેરી પાંચાએ એક ઘોડાને છોડ્યો, તેને ઘાસ નીર્યું; તેના શરીર, ડોક અને મોં પર પ્રેમથી  હાથ પસવાર્યો. ઘોડાની સાથે મીત્રતા બંધાયાનો અહેસાસ થતાં જ કોઈ અવાજ ન થાય તેમ, તેણે ઘોડાને ધીમેથી દોર્યો. મશાલોનું અજવાળું બંધ થયા બાદ તે કુશળ સવારની અદાથી ઘોડા પર સવાર થયો અને પહેલાં ધીમે ધીમે અને પછી વધતી જતી ઝડપથી તેણે પડાવની દખણાદી  દીશામાં  પ્રયાણ આદર્યું. પડાવના તંબુઓ સાવ કીડી જેવા થઈ ક્ષીતીજમાં ગરકી ગયા ત્યાં સુધીમાં તેને ઘોડેસવારીની કળા આવડી ગઈ હતી.

અને રાત્રીના અંધકારમાં પાંચો પ્યારા માદરે વતનની માટીમાં આળોટવા મારતે ઘોડે દુર અને દુર સરકતો રહ્યો.

પ્રકરણ – 50 ગોવાની મુક્તીનો પ્રારંભ

વીતેલી વાર્તા વાંચવા ઉપર આપેલા ટેબમાંથી
’નવલકથા’  ટેબ ઉપર ‘ક્લીક’ કરો.

-——————————————

આ નુતન સ્થીતીને આમ ગમાડવા સીવાય બીજો કોઈ વીકલ્પ નથી, તે વાસ્તવીકતાનો ખયાલ પણ હવે ગોવાના ચીત્તને કોરતો ન હતો. કેવળ વર્તમાનની હાજરી જ ગોવો અનુભવી રહ્યો. ગયેલું અને આવનારું કશું આ નીસ્તબ્ધ શાંતીને ખલેલ પહોંચાડી શકે તેમ ન રહ્યું. તેના રોમે રોમમાં કોઈક અજાણ્યા, અણદીઠા ધારાપ્રવાહની લહેરીઓ મસ્તકની ટોચથી પગના અંગુઠાની ટોચ સુધી અને જમણા હાથની આંગળીઓના અગ્ર ટેરવાંથી ડાબા હાથની આંગળીઓના  ટેરવાં સુધી ફરી વળતી તે અનુભવી રહ્યો. આગળ પાછળ, ઉપર નીચે, ગોવાના સમસ્ત શરીરમાં કોઈક અજાણી ચેતનાના ધોધના ધોધ ફુટવા માંડ્યા.

પરમ ચેતનાની આ પ્રથમ ઝલકના તેજ પુંજમાં ગોવો નહાતો રહ્યો, ભીંજાતો રહ્યો. તેની સમગ્ર ચીત્તવૃત્તીઓ, સંસ્કારો, પ્રતીક્રીયાઓ, ગમા, અણગમા, પુર્વગ્રહો, સુખ અને દુખ ગૌણ લાગવા માંડ્યા. આમ અને આમ એક નવી જ અનુભુતીમાં મુસાફરીના પહેલા દીવસની સાંજ પડી ગઈ. ઉતારો કરવાનો સમય થઈ ગયો. કાફલો એક વહેળાના કીનારે રાતવાસો કરવા રોકાયો. જમવા માટે કોઈ શીકાર કરવાનો ન હતો. પુરતી સામગ્રીનો  પુરવઠો નદી કીનારેથી સાથે જ લાવવામાં આવ્યો હતો. કામ ચલાઉ તંબુઓ ખોડાઈ ગયા. સવારથી ગોવાએ કશું ખાધુ ન હતું. છતાં નવી અનુભુતીમાંથી પ્રગટેલી એક અજાયબ સ્ફુર્તી   ગોવો અનુભવી રહ્યો હતો. તેને જમણમાં જોડાવાનો ઈશારો કરવામાં આવ્યો. પણ ગોવાએ ડોકું ધુણાવી ના પાડી.

પાંચો ગોવા પાસે ગયો અને ભોજન કરવા વીનંતી કરી. પણ ગોવો તો ટસનો મસ જ ન થાય.  પાંચાએ કહ્યુ,” ગોવા ! આમ તો તું મરી જઈશ. ચાલ હઠ ન કર અને ખાઈ લે.”

ગોવાએ માત્ર ઈશારાથી નન્નો ભણવો ચાલુ રાખ્યો. પાંચાને ડર લાગ્યો- ‘ક્યાંક આનું ફટકી ગયું તો નથી ને?’ પણ ગોવાના મોં પર વીલસતી કોઈક નુતન આભા નીહાળી પાંચો ચોંકી ગયો. આ તો તેનો જુનો અને જાણીતો ગોવો જ ન હતો. આ ગોવાના ખોળીયામાં કોઈક બીજું જ જણ હતું. પાંચાને થયું કે કોઈક ભુત કે પ્રેતે ગોવાના મનનો કબજો  લઈ લીધો છે.

પાંચાએ પણ કશું ન ખાધું અને બન્ને જણ તેમના તંબુમાં આડા પડ્યા.

પાંચો ,” ગોવા! તને શું થાય છે. તે તો મને કહે? તું નહીં બોલે તો જીંદગીમાં પહેલી વાર તારા મનમાં પેસી ગયેલા ભુતને કાઢવા મારે તને લાકડીનો માર મારવો પડશે.”

ગોવાના મુખ પર બાળક જેવું સ્મીત વીલસી રહ્યુ* તે બોલ્યો ,”પાંચા! એમ ચીંતા ન કર. એક દીવસ મારી પોતાની સાથે રહેવા દે. મને જોગમાયા કોઈક નવો જ અનુભવ કરાવી રહ્યાં છે.“

કમને પાંચાએ ગોવાના મનનો તાગ કાઢવાના પ્રયત્નો છોડી દીધા અને થોડીક જ વારમાં નીદ્રાદેવીને શરણે થયો.

પણ ગોવાની આંખ મીંચાતી જ ન હતી. સુતેલા શરીરમાં પણ સંવેદનાઓનો પ્રચંડ જળરાશી મુક્તપણે   વહી રહ્યો હતો. બધી આશાઓ, નીરાશાઓ, વ્યથાઓ, ચીતાઓ, વીચારો, તર્ક વીતર્ક, મુલ્યાંકનો, અપેક્ષાઓ બાજુએ મેલીને ગોવો આ પુરમાં  તણાતો જ રહ્યો. અજાણ્યા પરમ સુખની અનુભુતી કરતો રહ્યો. જેમ જેમ રાત જામતી ગઈ, તેમ તેમ આ પ્રવાહ રાતની નીરવતામાં શાંત પડવા માંડ્યો. હવે એક નવી જ પરમ શાંતીએ ગોવાના મસ્તીષ્કને ઘેરી લીધું.

અને એ અભુતપુર્વ શાંતીમાંથી પહેલો સાવ નવો જ વીચાર ઉપસી આવ્યો. ગોવો આશ્ચર્ય ચકીત બની ગયો. એ વીચાર તેની પોતાની જાણીતી ઓળખમાંથી ઉપજ્યો ન હોય તેમ ગોવાને લાગ્યું. કોઈક જુદું જ હોવાપણું ગોવાની અંદર રહીને વીચારી રહ્યું હતું. એ ખચીત ગોવો ન હતો. તેની કોઈક નવી જ ઓળખે જન્મ લીધો હતો.

ગોવાને પોતાના જીવનના આખાયે  પ્રવાહનું એક નવું જ દર્શન થવા માંડ્યું – કોઈ મુલ્યાંકન, ગમા કે અણગમા, રાગ કે દ્વેશ વીનાનુ દર્શન. પોતાના આખા જીવનને તે એક પ્રવાહ રુપે નીહાળી રહ્યો. ઘટી ગયેલી બધી ઘટનાઓ આ પ્રવાહના તરંગો જેવી તેને લાગવા માંડી. બધા આપ્તજનો, મીત્રો, સ્નેહીઓ, અરે! દુશ્મનો અને દ્વેષીઓ નવી ઓળખ સાથે તેના ચીત્તમાં નવું સ્થાન લેવા માંડ્યા. જીવનની ઘટનાઓ સુખદ કે દુખદ જણાવાના બદલે સહજ જણાવા લાગી.

જોગમાયા માટેનો આદર, કાળભૈરવનો ભય, કે ખાનની જાતીની  વધ્ય બાઈસન દેવની વીચીત્ર લાગતી માન્યતા પ્રત્યેનો કડવો તીરસ્કાર – આ બધાં પણ ઓગળી ગયાં હોય; તેમ ગોવાને લાગવા માંડ્યું. આ  બધી માન્યતાઓ કોઈ આધાર વીનાની છે; તેમ તેને સ્પષ્ટ રીતે જણાઈ ગયું. મનની નબળાઈઓમાંથી  પ્રગટેલ આ બધી, અવાસ્તવીક ભ્રમણાઓ ઘડીના છઠ્ઠા ભાગમાં ગાયબ થઈ ગઈ. સતત અને સર્વત્ર પ્રવર્તમાન પરમ ચેતના અને સત્યને ગોવો પોતાના શરીર અને મનમાં વીલસતાં અનુભવી રહ્યો.

એક નવા ગોવાનો જન્મ થયો હતો. તે હવે વીમુક્ત બન્યો હતો, વીતરાગ અને સ્થીતપ્રજ્ઞ બન્યો હતો.

પ્રકરણ – 49 મુક્તીનું પહેલું કીરણ

વીતેલી વાર્તા વાંચવા ઉપર આપેલા ટેબમાંથી
’નવલકથા’  ટેબ ઉપર ‘ક્લીક’ કરો.

-——————————————

ખાનનો કાફલો ઘોડાઓ પર પુરપાટ સ્વદેશ પાછો વળી રહ્યો હતો. આક્રમણ પહેલાંની ધીમી ચાલ હવે જરુરી ન હતી. પગપાળા સૈનીકો, તેમના પડાવ, અને યુધ્ધ : આ બધાં માટેની સામગ્રી હવે પાછી લાવવાની ન હતી. આથી જે અંતર કાપતાં એક મહીનો લાગ્યો હતો; તે ત્રણેક દીવસમાં જ કપાઈ જવાનું હતું. વળી એક વીશાળ પ્રદેશ પર કબજો જમાવ્યાના વીજયનો અને ઘાટનો નવો રસ્તો બનાવ્યાનો કેફ પણ હતો.

ખાન પોતાની દુરંદેશી પર મનોમન પોતાની પીઠ થાબડી રહ્યો હતો. તેણે એક સાવ અજાણ્યા મુલક પર પોતાનું સાર્વભૌમત્વ  સ્થાપીત કર્યું હતું, એટલું જ નહીં; પણ શેષ જનતાને નેતાવીહોણી કરી દીધી હતી. નવી પ્રજાનાં બે અમુલ્ય રત્નો – ગોવો અને પાંચો – તેના પાષાણ સકંજામાં કેદ હતા. ગોવાના બે ખાસ સાથીઓ કાળુ અને લાખો ઘમસાણ યુધ્ધમાં મૃત્યુ પામ્યા હતા. ગુઢ જ્ઞાન અને ડહાપણના ભંડાર જેવો ગોવાનો  સાથી વીહો ભાગી ગયો હતો.

અંતરના છેક ઉંડાણમાં ખાનને એક માત્ર આશંકા જાગી ઉઠી. ‘ગોવાની પત્ની અને તેનો બાળ વારસ તેના કબજામાંથી સફળતા પુર્વક છટકી ગયા હતા. તેની કેળવણી માટે વીહા જેવો કાબેલ વડીલ રુપલીની તહેનાતમાં હતો. પણ તે કદાચ નવો પડકાર ઉભો કરે, અને નવા ભયમાં  પરીવર્તન પામે; ત્યાં સુધીમાં તો મારો રાજ્યકાળ ખતમ થઈ જવાનો. એ દરમીયાન જગ્ગો નવા પ્રદેશમાં પોતાનું શાસન જડબેસલાક સ્થાપીત કરી શકે તેટલો કાબેલ હતો જ. મેં મારા બાપની આબરુ, આણ અને સામ્રાજ્યને અનેક ગણાં વધાર્યાં છે. મારો દીકરો જરુર મારાથી સવાયો થશે, થશે ને થશે જ.‘

ખાને પરમ સંતોષનો શ્વાસ લીધો.

આની વીરુધ્ધ ગોવો પરમ હતાશાના ગર્તામાં ઉંડે ને ઉંડે સરકતો જતો હતો. તેની સાથે બીજા ઘોડા પર સવાર પાંચાના હાલ પણ ક્યાં સારા હતા? પાંચાની કશી કુનેહ આ કાળઝાળ આપત્તીનો ઉકેલ શોધવા કામ લાગે તેમ ન હતું. બન્ને મીત્રો અસહાયપણે, નદીના પુરમાં ઝાડનું થડ ઢસડાતું રહે;  તેમ  નીર્ગત ભાવે પ્રચંડ વેગથી પોતાની દુર્દશાની  કોઈક અજ્ઞાત અને ભયાવહ ખાઈ  તરફ ધસી રહ્યા હતા.

ઘોડાના તીવ્ર વેગની સાથે ગોવાને પોતે કરેલો પહેલો શીકાર યાદ આવી ગયો. તે કીશોરાવસ્થામાં માંડ પહોંચ્યો હતો, અને મોટેરાંનું અનુકરણ કરીને એક હરણને પથ્થર મારીને ભોંય ભેગું   કરી દેવા પ્રયત્ન કરી રહ્યો હતો. હરણ તીવ્ર વેગે તેનાથી દુર ભાગી રહ્યું હતું. ગોવાની દોડની ઝડપે કોઈ સંજોગોમાં તે હરણને પકડી શકે તેમ ન હતું. ત્યાં કોઈક મોટો કાંટો હરણના પગમાં ભોંકાતાં,  તે લંગડાતું થઈ ગયું હતું. અને યોગ્ય અંતરે ગોવાએ તાકીને પથ્થર હરણના માથા પર ઝીંક્યો હતો. મરતી વખતે હરણે જે દૃષ્ટીથી ગોવા સામે જોયું હતું; તે ગોવાને આજે યાદ આવી ગયું. હવે તે શીકારીમાંથી ખુદ શીકાર બની ગયો હતો; અને પારધી તેને બંદીવાન કરીને હરણથી પણ વધારે ઝડપે દુર અને દુર લઈ જતો હતો.

ગોવાના વીષાદની ચરમ સીમા આવી પહોંચી. હવે વધારે ગ્લાની અને ચીંતા શક્ય જ ન હતા. તેને ભાસ થયો કે તે જમીન તરફ સીધો આગળ ધપી રહ્યો ન હતો; પણ  એક અંધારી ઉંડી, કોઈ તળીયા વગરની ખીણમાં સતત નીચે ને વધુ નીચે ફંગોળાઈ રહ્યો હતો. હવે વીચાર પણ વીનીપાતની આ ઝડપને અતીક્રમવા સક્ષમ ન હતા.

એક જ ક્ષણ અને ગોવો સાવ વીચારશુન્ય બની ગયો. ભવ્ય ભુતકાળની મીઠી યાદો, છેલ્લું અધઃપતન અને કાળું ડીબાંગ ભવીષ્ય – આ બધાંના વીચારો એકાએક ઓસરી ગયા. કોઈક અજીબોગરીબ નીરવતા ગોવાના મનોરાજ્યને ઘેરી વળી, સવારના સુર્યના કીરણોમાં રાતની કાલીમા ગાયબ થઈ જાય તેમ, બધો વીષાદ અને ગ્લાની પલાયન થઈ ગયા. કોઈક પરમ શાંતી ચારે તરફ છવાઈ ગઈ.

ઘોડાના પગની દડબડાટી, તીવ્ર વેગમા હડસેલા અને જોશથી ફુંકાઈ રહેલા પવનની લહરીઓ જાતજાતની સંવેદનાઓ ગોવાના અંગ પ્રત્યંગમાં જન્માવી રહ્યાં. આ બધાં પહેલાં પણ હાજર હતા જ; પણ વીચારોના ઘોડાપુરમાં ગોવો તે અનુભવી શકતો ન હતો. હવે આ બધી સંવેદનાઓ મુક્ત રીતે મહાલવા લાગી અને કોઈ અજાયબ પ્રકારની અનુભુતી ગોવાના ચીત્તમાં પેદા  કરવા માંડી. ગોવાએ જીવનમાં કદી આવી સંવેદનાઓ અનુભવી ન હતી. કોઈ અસામાન્ય ઘટના ન હોવા છતાં તેમાં કશુંક નવીન હતું.

ગોવાને આ સ્થીતી ગમવા માંડી.

પ્રકરણ – 48 વીકરાળ કાળ

વીતેલી વાર્તા વાંચવા ઉપર આપેલા ટેબમાંથી
’નવલકથા’  ટેબ ઉપર ‘ક્લીક’ કરો.

-——————————————

ઘોડેસવાર સેનાના ત્રણ નાયકો અને સો સૈનીકોએ જયઘોષથી ખાન અને તેના કાફલાને વધાવી લીધો. ઘોડાઓ અને તેમના સવાર સવારની ગુલાબી ઠંડીમાં તરવરાટથી થનગનતા હતા. નવી ભોમકામાં નવા પરાક્રમો કરવા સૌ કૃતનીશ્ચય હતા.

ખાને તેમને સંબોધન કરતાં ઉંચા અને પહાડી અવાજે કહ્યું,” સાથીઓ! તમને જાણીને આનંદ થશે કે, નદીપારના મેદાનોના મુખ્ય અને વ્યુહાત્મક સ્થાન પર આપણે કબજો જમાવી લીધો છે. આપણી પગપાળા સૈનીકોની સેના ત્યાં તમારી વાટ જોઇ રહી છે. નજર પણ ના પહોંચે ત્યાં સુધી લીલોતરીથી છવાયેલા  આ સમસ્ત પ્રદેશને આપણા સામ્રાજ્યમાં ભેળવવા એ તમારું કામ છે. ઘોડેસ્વાર સેના જ એ કરી શકે.”

સૌએ પ્રચંડ નીનાદથી ખાનના આ વક્તવ્યને વધાવી લીધું.

ખાને ઉમેર્યું,” આ પ્રદેશને મારી સત્તા નીચે આણવાની સાથે સાથે એ જરુરી બને છે કે, અહીંની જનતા પ્રેમથી મારા શાસનને સ્વીકારે અને આપણી સાથે દુધમાં પાણીની જેમ ભળી જાય. આ ધ્યેય હાંસલ કરવા મેં બે સધીયારા જીતેલા સ્થાનકના રહેવાસીઓને આપ્યા છે. પહેલું એ કે, તેઓ જેની ઉપાસના કરે છે તે, જોગમાયાને હું પરમ શક્તી તરીકે માન આપું છું.”

બધાએ ‘ જોગમાયાની જય! “ ના પોકાર કર્યા.

વળી ખાને ઉમેર્યું,” બીજું એ કે, અહીંની જનતા પર, ખાસ કરીને સ્ત્રીઓ પર કોઈ અત્યાચાર આપણો કોઈ સૈનીક નહીં કરે.”

આ વાત સાંભળી સેનામાં સોપો પડી  ગયો. મહીનાઓથી વીષય વાસનાથી પીડાતા, યુવાનીના મદમાં મદહોશ, હણહણતા તોખાર જેવા જાલીમો માટે આ ન ગળી શકાય તેવો ઘુંટડો હતો. પણ ખાનની ઈચ્છા વીરુધ્ધ કરવાની કોઈની તાકાત ન હતી. ત્રણ સરદારોએ કહ્યું,” અમે જરુર એ વાતનું ધ્યાન રાખીશું.’

ખાન સ્વદેશ પહોંચવાંની  ઉતાવળમાં હતો. તેણે સૌને સફળ થવાની શુભેચ્છા પાઠવી. તેની સાથેના કાફલાના દરેક જણને ઘોડાઓ ફાળવવામાં આવ્યા. ગોવા અને પાંચાને ઘોડેસવારીની કળા આવડતી ન હતી. છતાં તેઓ ભાગી ન જાય તે માટે તેમને દોરડા વડે ઘોડા સાથે બાંધી દેવામાં આવ્યા અને તેમના ઘોડાઓને દોરવાનું અને તેમની ઉપર ચોકી કરવાનું કામ ચાર સૈનીકોને સોંપવામાં આવ્યું. છેવટે ઘાટના નવા રસ્તા પર ઘોડાઓ પર ખાનના કાફલાએ , ઓતરાદી દીશામાં પ્રયાણ શરુ કર્યું.

ખાન અને તેનો કાફલો નજરથી દુર થયો કે તરત જ, મોટા તરાપાઓ નદીમાં લાંગરવામાં આવ્યા અને ઘોડા ભડકી ન જાય તેની અગમચેતી વાપરીને, સાંજ સુધીમાં સેનાએ નદી પાર કરી દીધી. હવે ઘાટ અને પર્વતાળ પ્રદેશની કોઈ મર્યાદાઓ તેમને નડવાની ન હતી. ચારે તરફ ફેલાયેલી, લીલુડી ધરતી બીન રોકટોક, ઘોડાઓના ડાબલાઓ તળે રગદોળાવાની હતી.

નદીકીનારે રાતવાસો કરીને બીજા દીવસની સવારે, આખોય પ્રદેશ ઘોડાઓના ડાબલાથી ગાજી ઉઠ્યો. ખાનની આ અવીજેય સેના એક પછી એક નેસને ધમરોળતી આગળ વધવા માંડી.  દસ દસ ઘોડેસવારોની ટુકડીઓમાં વહેંચાઈ નેસ સર થતા ગયા. કોઈ રહેવાસીમાં આમનો પ્રતીકાર  કરવાની તાકાત કે નેતૃત્વશક્તી ન હતાં. એક પછી એક નેસ તેમની બેડી નીચે કચડાતા ગયા. જે શરણે આવ્યા , તેમને નીશસ્ત્ર કરી દાસતાની બેડીઓમાં જકડી દેવામાં આવ્યા. નેસના અબલખ સંખ્યામાં પાલતુ પ્રાણીઓને જોઈ શીકારની આ કોઈ હરકત વીનાની સવલતથી સૌ હેરત પામી ગયા. જે કોઈ સ્થાનીક રહેવાસીએ સામે થવાની હીમ્મત કરી તેમને ઘોડાના પુંછડા સાથે બાંધી,  પુરપાટ વેગે ઘસેડી, નીર્દય રીતે મરણ શરણ કરવામાં આવ્યા.

ખાનના દુર થયા બાદ, તેની  સુચના કે આદેશ પાળવાની કોઈને જરુર ન જણાઈ. દીવસ રાત જોયા વીના જે કોઈ સ્ત્રી કે છોકરી હાથમાં આવી, તેની સાથે સામુહીક બળાત્કાર કરાતા રહ્યા. આ પાશવી અત્યાચાર રોકનાર કોઈ હાજર ન હતું. એક અઠવાડીયા સુધી આ હત્યાકાંડ અને બળાત્કારો નીર્મમ  રીતે જારી રહ્યા. ખાનની શરમ જેમને હજુ નડતી હતી, તેવા જગ્ગાના થોડાક સાથીઓ જગ્ગાને જઈને મળ્યા અને આ અત્યાચારની  તેને જાણ કરી.

ઘોડાઓ હાથમાં આવતાં જગ્ગાએ આ વીજય અને હવસના કેફમાં ચુર આખલાઓને નીયંત્રણમાં લેવાની કપરી કામગીરી હાથમાં લીધી. પણ તે સફળ થાય ત્યાં સુધીમાં તો હાથીઓના પ્રદેશ વાળી મોટી નદીના તટ સુધીના બધાયે નેસોમાં સર્વનાશ અને તબાહી રાતના અંધકારની જેમ ફરી વળ્યાં. સર્વત્ર કાળો કેર વર્તાઈ ગયો.  આખાયે મલકના જોરાવર ગણી શકાય તેવા મરદોની લોહી લુહાણ કાયાઓ ધુળમાં રગદોળાઈ હાડકાં અને માંસની લોથો બની ચુકી. કાગડા, સમડી અને ગીધોનાં ટોળે ટોળાં આ તૈયાર ખોરાક આરોગવા ઉમટી પડ્યા. સૌ નીર્માલ્ય મેદાનવાસીઓ જીવનપર્યન્ત ગુલામીની બેડીઓમાં જકડાઈ ગયા. આખાયે પ્રદેશની એકે એક સ્ત્રી દુખ અને યાતનામાં કણસતી, મીશ્ર પ્રજાના ઓધાન  પોતાના પેટમાં ઉછેરી રહી.

સ્ત્રી સન્માન હવે ભુતકાળની બાબત બની ચુકી હતી. સ્ત્રી માત્ર હવે હવસ સંતોષવા માટેની હાડમાંસની પુતળીઓ બની ચુકી હતી. હવે તે અબળા તરીકે જ ઓળખાવાની હતી. તેના દેહના હવે સોદા થવાના હતા. ઢોર ઢાંખરની અવેજીમાં હવે તે વેચાવાની હતી. સંસ્કૃતીની આ વીજયકુચમાં જંગાલીયત, ક્રુરતા, દુષ્ટતા અને ‘બળીયાના બે ભાગ‘ ની નીતી જ આખરી બની જવાનાં હતાં.

જગ્ગો અને ભુલો એકલા હાથે આ ઘોડાપુરને રોકવા અસમર્થ રહેવાના હતા. ખાનની ન્યાયપ્રીયતા અને રાજકીય કૌશલ્ય ઘોડાની ઝડપે ઓતરાદા પ્રદેશ તરફ ભાગી રહી હતી. આ હત્યાકાંડ અને ઘોર દમનની તેને કશી ખબર પડી શકે તેમ ન હતું.

એકાદ મહીના પહેલાં અંધારી રાતે વીહાએ ભાખેલું અને પોતાના જ મનમાં ભંડારી રાખેલી દારુણ વ્યથાઓનું કુસ્વપ્ન એક ભયંકર અને પાછી ન વાળી શકાય તેવી વાસ્તવીકતામાં પરીવર્તન પામ્યું હતું. કાળા ઘનઘોર વાદળની સોનેરી કોર જેવી એક જ આશા બાકી રહી હતી કે, આ દુર્દશા જોવા વીહો કે તેના કોઈ અંતરંગ સાથી હાજર ન હતા ; અને ભવીષ્ય માટેની એક માત્ર આશાની કુંપળ જેવો કાનો હાથીઓના પ્રદેશથી પણ ઘણે દુર સાક્ષાત સ્વર્ગ જેવા પ્રદેશમાં ઉછરતો કીલ્લોલ કરી રહ્યો હતો.

પ્રકરણ – 47 ગોવાનો વીષાદ

વીતેલી વાર્તા વાંચવા ઉપર આપેલા ટેબમાંથી
’નવલકથા’  ટેબ ઉપર ‘ક્લીક’ કરો.

-——————————————

ઘમસાણ યુધ્ધ પછીના ત્રીજા દીવસની સવાર પડી. ખાન, ગોવો, પાંચો અને પચાસ સૈનીકોએ ગોવાના નેસમાંથી પ્રસ્થાન શરુ કર્યું.

ત્રસ્ત મને ગોવો વીચારી રહ્યો હતો.

વીહો અને લોકલાડીલી રુપલી જોજનો દુર હતાં. કાળુ અને લાખો કાળભૈરવના સપાટામાં કામ આવી ગયા હતા. પોતે અને પાંચો સ્વદેશથી હમ્મેશ માટે, બહુ દુર વીદાય થઈ રહ્યા હતા. બીજો કોઈ સ્થાનીક રહેવાસી બાકીની વસ્તીને નેતાગીરી અને દોરવણી આપી શકે તેમ ન હતું. સ્ત્રીઓ સાથે દુર્વ્યવહાર નહીં કરવાની ખાને ખાતરી આપી હતી. જોગમાયાની પુજાને તેણે આદર આપી માન્ય રાખી હતી. હવે વસ્તી પર ખાનના સુબાનો અંકુશ જડબેસલાક અને અફર રીતે સ્થાપી દેવામાં આવ્યો હતો. ખાનની અજીબોગરીબ દુરંદેશીતા અને રાજકીય કુશળતાનો તે કડવા મનથી અહેસાસ કરી રહ્યો.

ગોવો અને પાંચો આ પદયાત્રામાં ખાનની પડખે જ હતા. તેમની પાસે કોઈ શસ્ત્ર ન હતું. ઉપરાંત ચાર સૈનીકો ભાલા અને  તીરકામઠાં તૈયાર રાખીને આ ત્રણની આજુબાજુ, ચાંપતી નજર સાથે ચાલી રહ્યા હતા. ગોવો અને પાંચો કોઈ સંજોગોમાં ખાનને ઈજા પમાડી શકે અથવા ભાગી શકે તે અશક્ય હતું.

ગોવાએ ઈશારાથી ખાનને જણાવ્યું કે, તે સ્વદેશ છોડતાં પહેલાં જોગમાયાની ગુફાએ છેલ્લીવાર જવા માંગે છે. ખાને સમ્મતીમાં ડોકું ધુણાવ્યું. નદી ઓળંગીને આખી પલટને પર્વત પર આવેલી  જોગમાયાની ગુફા તરફ પ્રયાણ શરુ કર્યું. બપોર સુધીમાં તો બધા ત્યાં પહોંચી ગયા. થોડીક વાર જોમાયાના આદરમાં નમન કરી ખાન ગુફાની બહાર આવી ગયો. હવે ગુફાની અંદર માત્ર ગોવો અને પાંચો જ રહ્યા.

અને ગોવો મનનો બધો ઉભરો કાઢી, માતા આગળ છાતીફાટ રડવા લાગ્યો. તેની જીંદગીનો આ કરુણમાં કરુણ અવસર હતો. એના મનનો સંતાપ ન જીરવી શકાય તે રીતે ઉભરાઈ રહ્યો હતો. તેના આખાય આયખાની ઉપલબ્ધી એળે ગઈ હતી.

આ કાળમુખી ઘડી માટે માતાએ તેને વીશીષ્ઠ શક્તી આપી હતી? આ માટે તેણે નદી ઓળંગી હતી? આ માટે તે તરતાં શીખ્યો હતો? આ માટે તેણે નદીપારની વસાહત સ્થાપી હતી અને વહાલાં કોતરવાસીઓનાં જીવન સુખ અને સમૃધ્ધીથી ભરી દીધાં હતાં? અત્યાર સુધી કેવી સભર અને સક્રીય જીંદગી તેણે  સ્વમાન ભેર  ગુજારી હતી? આખી જીંદગીની યાદગાર ઘટનાઓ ગોવાના અંતરચક્ષુ આગળ કાફલાની જેમ પસાર થઈ ગઈ.

પાંચા સીવાય કોઈ મીત્ર કે સ્વજન તેની સાથે રહ્યાં ન હતાં. તેને પ્રાણપ્રીય રુપલી અને વ્હાલસોયો કાનો ફરી કદી તેને જોવા મળવાનાં ન હતાં. તે સાવ એકલો અને અટુલો પડી ગયો હતો. તે હવે પોતાની જીવન સફરનો સ્વામી ન હતો. તે ખાનનો દાસ , આશ્રીત બની ગયો હતો. મહાન ગોવો એક પરદેશીનો ગુલામ બની ગયો હતો.

કડવા ઝેર જેવા થુંકને ગોવો ગળી રહ્યો. મન ખાટું થઈ ગયું. માતાની મ્લાન સુરત અને નીસ્તેજ આંખો ગોવાને કશોય સંદેશ આપવા સક્ષમ રહ્યાં ન હતાં. કોઈ પ્રેરણા કે ભવીષ્યના કાર્ય  માટેનો સંકેત આપવા આ ગુફા હવે  અસમર્થ હતી. અને આના સીવાય બીજું કયું પ્રેરણાસ્થાન ગોવા માટે હતું? ગોવો ન ભરી શકાય તેવા ખાલીપાના ઉંડા કુવાના ગર્તામાં પોતાની જાતને ડુબતી અનુભવી રહ્યો. એ કાળા ડીબાંગ તલાતલમાં તેનો કોઈ સહારો ન હતો – જોગમાયા પણ નહીં.

પાંચાએ ગોવાના ખભા પર હાથ મુક્યો. પણ એ હાથમાં હવે કોઈ કૌવત ન હતું; કોઈ આશાયેશ ન હતી. કોઈ સધીયારો ન હતો. બન્ને જીગરી મીત્રો એકમેકને ભેટીને ચોધાર આસુએ  રડવા લાગ્યા – અસહાય, અશક્ત, દરીદ્ર, ઉપેક્ષીત, ગુલામ.

એમની આ શોકમગ્ન અવસ્થા કેટલાય વખત સુધી ચાલતી રહી; તેનો કશો ખયાલ એ બે દુખીયારાંને ન રહ્યો. ખાન ફરીથી ગુફામાં પ્રવેશ્યો. તેની સમજુ નજર આ બેનાં પારાવાર દુખને પારખી ન શકે તેવી જડ ન હતી. પણ તેની રાજનીતીમાં આ બેના દુખનો કોઈ ઈલાજ સંભવીત ન હતો. તેણે સહાનુભુતીમાં ગોવાના ચહેરા પર નજર માંડી અને ગોવાના બરડા પર હાથ ફેરવ્યો. એમાં શાસકનો ઉપહાસ ન હતો : એક નવી મીત્રતાનું ઈજન હતું.

ત્રણે જણ ભારે પગલે ગુફાની બહાર આવ્યા. પર્વત ઉતરીને કાફલો નદીકીનારે નીચેની  તરફ આગળ વધ્યો.

નદીકીનારે રાતવાસો કરી, બે દીવસે બધા પર્વતમાળાના ઘાટ આગળ આવી પહોંચ્યા. ખાનની આંખો તેની ઘોડેસ્વાર સેનાને સમેસુતર નદીકીનારે આવી પહોંચેલી જોઈ, નવી ખુશીમાં નાચી ઉઠી. ઘાટનો રસ્તો હવે તૈયાર હતો. અગણીત કાફલાઓની  આવન જાવન માટે નવો અને સરળ રસ્તો થનગનાટ કરી રહ્યો હતો. ભવીષ્યમાં મેદાનો પર ત્રાટકનાર અગણીત સેનાઓને નવો માર્ગ આમંત્રણ પાઠવી રહ્યો હતો.

પણ શોક સમાધીમાં નીર્ગત બની, છેક ઉંડે ડુબેલા ગોવા અને પાંચાને હવે કોઈ નવી યાતનાઓ વધારે ઉંડે ડુબાડી શકે તેમ ન હતાં.

પ્રકરણ – 46 ખાનની વીજયસભા

વીતેલી વાર્તા વાંચવા ઉપર આપેલા ટેબમાંથી
’નવલકથા’  ટેબ ઉપર ‘ક્લીક’ કરો.

-——————————————

બીજા દીવસની સવાર…

ગોવાના નેસમાં એક નાનકડું મેદાન હતું, જ્યાં સામાજીક પ્રસંગો ઉજવાતા. આખું મેદાન હકડેઠઠ ભરેલું હતું. વચ્ચે સ્થાનીક, બંદીવાન વસ્તી ઉભેલી હતી અને તેમની ત્રણ બાજુએ ખાનની સેનાના સૈનીકો કીલ્લેબંધી કરીને ખડા હતા. સામે ઝાડના થડોનો ખડકલો કરીને, રાતોરાત એક મંચ બનાવવામાં આવ્યો હતો. મંચને હરણના ચામડાંથી મઢી દીધો હતો. એની આજુબાજુ ઝાડનાં થડ ઉભા કરી, થાંભલા બનાવ્યા હતા. દરેક થાંભલા પર મોતી, ચમકતા પથ્થર, પક્ષીઓનાં પીંછાં અને જનાવરોનાં હાડકાંની પાંસળીઓ  લટકાવી સુશોભન કરવામાં આવ્યાં હતાં. વચ્ચે વાઘનાં ચામડાં બીછાવી, ખાન અને તેના સરદારો માટે આસન તૈયાર કર્યાં હતાં.

આવો અને આટલો વૈભવ અને રુઆબ, ગોવાના નેસે કદી ભાળ્યાં ન હતાં. બધા સ્થાનીક રહેવાસીઓ ફાટેલી આંખે આ નવો નજારો નીહાળી રહ્યા હતા. તેમના સામાજીક અને  ધાર્મીક પ્રસંગોએ કદી આટલો ભપકો થતો ન હતો.  ખાનના બે ત્રણ સૈનીકો ઢોલ અને વાંસની શરણાઈ વગાડી, કોઈ નવા જ તાલનું સંગીત ફેલાવી રહ્યા હતા. આ સંગીતના તાલે દસ બાર સૈનીકો અવનવી અંગભંગી સાથે નૃત્ય કરી રહ્યા હતા. બીજા વીસેક સૈનીકો કાળા બખ્તર અને શીરસ્ત્રાણ પહેરી ખડે પગે મંચની ચોકી કરવાના કામમાં પુતળાની જેમ સતર્ક ઉભા હતા. તેમના હાથમાં ડર પહોંચાડે તેવાં,  પથ્થરની ગદાઓ કે ભાલા હતાં. કોઈની તાકાત ન હતી કે, આ જડબેસલાક વ્યવસ્થાને મીનમેખ અસર કરી શકે.

સ્વાભાવીક રીતે મહાનુભાવોના આગમનની રાહ જોવાઈ રહી હતી. સ્થાનીક લોકો ભયભીત અને ચીંતાગ્રસ્ત મુદ્રામાં ‘હવે શું થશે?’ તેની અટકળો મનોમન કરી રહ્યા હતા. કાળુ અને લાખો તો યુધ્ધમાં મરણ શરણ થયા હતા. ગોવાનો એક માત્ર નીકટનો સાથી, પાંચો મ્લાન વદને, આ વસ્તીમાં અલગ તરી આવતો હતો. તેને ગોવાની ચીતા બહુ સતાવતી હતી. બંદી બન્યા બાદ, ગોવાને બધાથી અલગ રાખવામાં આવ્યો હતો. પાંચાને ડર હતો કે, કદાચ તેની હત્યા કરી નાંખવામાં આવી હોય.

અને બધાંની આતુરતાનો છેવટે અંત આવ્યો. ખાનના તંબુમાંથી એક રસાલો મેદાન તરફ મંદ ગતીએ બહાર નીકળ્યો. વીસેક અંગરક્ષકોની વચ્ચે  જગ્ગો, ભુલો અને બીજા ચારેક સરદારો આંખો ચાર થઈ જાય તેવા ભભકાદાર  દેખાવમાં, ગૌરવથી મસ્તક ઉંચું કરીને ચાલતા હતા. એ બધાની વચ્ચે માથે પીંછા અને મોતીથી સજાવેલો મુગટ પહેરેલો ખાન તરત જુદો તરી આવતો હતો. આ બધાંની પાછળ ગરીબડા દેખાવવાળો અને સાવ સામાન્ય દેખાતો, ગોવો માથું નીચું કરી ઘસડાઈ રહ્યો હતો. પણ, બધાના આશ્ચર્ય વચ્ચે, ગોવાને કોઈ દોરડાં બાંધેલાં ન હતાં. ગોવાને સાજો સમો જોઈ; બધાના મનની આશંકાઓ નીર્મુળ થઈ. ખાસ તો પાંચાને ટાઢક વળી. એનો જીગરી દોસ્ત સહીસલામત હતો.

આ હાઉસન જાઉસનને આવતું  જોઈ, ખાનના સૈનીકોએ વીજયઘોષ કરી, ખાનની સવારીને આવકારી. સંગીતનો તાલ ઝડપી બન્યો. લશ્કરની આગેકુચ થતી હોય, તેવા તાલેતાલે, નૃત્યકારોના લયે પણ વેગ પકડ્યો. ખાનના સૈનીકોનો ઉમંગ અને હર્ષોલ્લાસ ચરમસીમાએ પહોંચી ગયા.

આવો મહાન ઉત્સવ ગોવાના નેસમાં કદી ઉજવાયો ન હતો. પણ સ્થાનીક વાસીઓના મનમાં આ બધો ઠઠારો કશો ઉત્સાહ જન્માવી શકે તેમ ક્યાં હતું? ઉલટાંના નીરાશા અને હતાશા વધારે ઘેરાં બન્યાં હતાં. બન્નો અને નદીની ઓલીપારના વાસીઓ પણ આનાથી પર ન હતાં. ખાનને સાથ આપવાના માઠાં પરીણામ હવે તેમને સમજાયાં હતાં. સમગ્ર વસ્તીને માથે ત્રાટકી પડેલ ગુલામીનો અહેસાસ સૌ અનુભવી રહ્યાં હતાં.

છેવટે ખાનના રસાલાએ મંચ પર સ્થાન ગ્રહણ કર્યાં. બધાના આશ્ચર્ય વચ્ચે, ગોવાને પણ મંચ પર બેસવાનું કહેવામાં આવ્યું. નદીપારના કોતરમાં રહેતા બન્નોને મોટાં પાનનો એક વીંઝણો આપી; ખાનની ઉપર સતત શીતળ હવા પ્રસરાવતા રહેવાનું કામ સોંપવામાં આવ્યું હતું. મને કમને તેણે આ દાસકર્મ શરુ કર્યું. તેણે કરેલા દગાની આ સજા તે કડવા દીલથી ભોગવી રહ્યો હતો.

હવે બાઈસનના શીકારનો નાચ શરુ થયો. મેદાનવાસીઓ માટે આ અવનવું કરતુક હતું. જોગમાયાની સ્તુતીમાં કરાતાં નાચ કરતાં આ જુદો જ તાસીરો હતો. બાઈસન સાથેની ઝપાઝપીમાં છેવટે બાઇસનનો ભોગ લેવાનો અભીનય થયો. બાઈસનના રુપમાં ગોવાની પ્રજાને પોતાની કમનસીબીનાં દર્શન થઈ રહ્યાં.

અને એકાએક  શાંતી ફેલાઈ ગઈ. ખાનના મુખ્ય સરદારે સમારંભની શરુઆત કરતાં કહ્યું ,”નામદાર ખાન બહાદુરને ઘણી ખમ્મા! આજના આ વીજયોત્સવમાં ખાન બહાદુર વતી હું સૌનું સ્વાગત કરું છું; અને આપણા લાડીલા, મહાન રાજવી ખાન બહાદુરને હવે પછી આ પ્રદેશના વહીવટ માટેની જાહેરાતો કરવા વીનંતી કરું છું. “

અલબત્ત સભાની સમગ્ર કાર્યવાહીનું ભાષાંતર કરી, સ્થાનીક લોકોને જણાવવાની જવાબદારી ભુલાની હતી. સ્થાનીક લોકો મનમાં દબાવેલા તીરસ્કારથી તેમના આ દગાખોર સાથીને કમને સાંભળી રહ્યા. પોતાના જ એક જુના સાથીના મોંમાંથી આ વચનો સૌને કડવાં ઝેર જેવાં લાગતાં હતાં. તે સરદારે ઉમેર્યું ,” ગોવાના સાથી પાંચાને હું મંચ ઉપર આવવા આમંત્રણ આપું છું.” આ આદેશે બે સૈનીકો પાંચાને મંચ ઉપર લઈ ગયા.

હવે ખાન ઉભો થયો અને તેણે જણાવ્યું ,” અમે તમારી વસ્તી પર કબજો જમાવ્યો છે, તે અલબત્ત તમને કોઈને પસંદ નહીં જ હોય. પણ અમારી તાકાત તમે નજરે નીહાળી છે. અત્યારે, અહીં જે હયાત છે; તે તો અમારી તાકાતનો એક નાનકડો હીસ્સો માત્ર જ છે. અમારી ઘોડેસ્વાર સેના પણ થોડા વખતમાં આવી પહોંચશે. આથી કોઈના મનમાં વળતો પ્રહાર કરી અમને હંફાવવાની, ચીત કરવાની છુપી મહેચ્છા હોય; તો તેને સાવ અર્થહીન માનજો.

પણ અમારી નીતી હમ્મેશ માટે રહી છે કે, અમારી રૈયતના અમે રક્ષક છીએ. અમારું શાસન સ્વીકારે , તે સૌ કોઈ અમારા મીત્ર છે. આથી આપણી વચ્ચે એક નવો મીઠો સંબંધ આજથી શરુ થાય છે. તમારા લાડીલા નેતા ગોવાએ અમારી વતી આ પ્રદેશનું શાસન કરવા તૈયારી બતાવી નથી. આથી આ સમગ્ર પ્રદેશનું શાસન જગ્ગો કરશે, તેની સહાયમાં ભુલો પ્રધાન હશે. આ બન્ને જે હુકમો અને નીયમો કરે; તે અહીં રહેનાર સૌ કોઈને બંધનકર્તા રહેશે. બન્ને અહીં ઉભા કરવામાં આવેલા તંબુમાં રહેશે; અને તેમની સાથે અમારા સો સશસ્ત્ર સૈનીકો પણ હશે. આ બધાંનું ગુજરાન અને સગવડની જવાબદારી નેસવાસીઓએ નીભાવવાની છે. દર વર્ષે આ વહીવટદારોએ અમારા પ્રદેશમાં અમને નજરાણું અને નવા સૈનીકો પેશ કરવાના રહ્શે. ”

હવે પાંચા તરફ ફરીને ખાને ઉદબોધન કર્યું,” ભાઈ, પાંચા! આપણી વચ્ચે થયેલ મુઠભેડમાં તમે જે વ્યુહરચના અને ટુંકા ગાળામાં નવાં શસ્ત્રો વીકસાવવાનું   કૌશલ્ય પ્રદર્શીત કર્યાં છે ; એની હું સરાહના કરું છું. આ આવડતનો અમારા સમગ્ર સામ્રાજ્યને લાભ મળે, તેવી અમારી ઈચ્છા છે.

છ મહીનાથી અમે અમારા પ્રદેશથી દુર છીએ. આથી આવતીકાલે જ અમારી વળતી સફર શરુ થશે.  ગોવો અને પાંચો બન્ને અમારી સાથે, અમારા પ્રદેશમાં અમને સાથ આપશે “

આ સાંભળી ગોવો અને પાંચો તો અવાચક જ થઈ ગયા. આવી ભયાનક સજાની તેમને સ્વપ્ને પણ કલ્પના ન હતી. .

ખાને એક આશ્ચર્યકારક જાહેરાત પણ કરી, “અમારા સૈનીકો આટલા લાંબા વખતથી સ્ત્રીસંગના ભુખ્યા છે. તમે તમારી સ્ત્રીઓને અહીંથી દુર ખસેડી દીધી છે; તે અમને પસંદ પડ્યું નથી. પણ ગોવા સાથેની વાતચીત પરથી અમને એમ માલુમ થયું છે કે, અહીં સ્ત્રીઓને માતા ગણવામાં આવે છે; અને તેમનું સન્માન કરવામાં આવે છે. અમારી જીવનશૈલી આનાથી સાવ અલગ હોવા છતાં, અમે આ ભાવનાને સ્વીકારીએ છીએ.

આથી મારું ફરમાન છે કે, મારા કોઈ સૈનીકો કે સરદારો અહીંની સ્ત્રીઓના સન્માનને આંચ આવવા નહીં દે ” .

હવે ખાનના સૈનીકોને અને સરદારોને કડવો  ઘુંટડો ગળવાનો વારો હતો. સરદારો સાથે આગલા દીવસે થયેલી મંત્રણામાં આ વાત બહુ ઉગ્રતાથી ચર્ચાઈ હતી; અને ખાને દેખીતી રીતે સૌની સલાહને અતીક્રમી આ નીર્ણય લીધો હતો. પણ ખાનની દુર્જેય સત્તા અને અતીશય લાંબા હાથ આગળ સૌ લાચાર હતા.

જગ્ગાએ ભુલાના કાનમાં હળવેકથી કહ્યું,” હું નહોતો કહેતો, કે ખાન જેવો રાજા આખી દુનીયામાં નહીં હોય? “ ભુલાએ હકારમાં ડોકું ધુણાવ્યું.

પોતાના વક્તવ્યનું સમાપન કરતાં ખાને કહ્યું,” અહીંના આચાર અને વીચાર મુજબ તમે સૌ જોગમાયાની પુજા કરો છો. અમારે માટે પણ તે પુજ્ય રહેશે. જોગમાયાની ગુફાને નવેસરથી સજાવવામાં આવશે. “

સૌ સ્થાનીકવાસીઓના ઉદાસ મનમાં આ ઉદારતાથી થોડીક શાતા વળી.  નવો શાસક ધાર્યો હતો; એટલો જુલમી ન હતો. પણ ગોવો અને પાંચો સ્તબ્ધ બનીને તેમના નવા, અણગમતા ભવીષ્યને દોષ દઈ રહ્યા. સ્વદેશથી દેશનીકાલની આ આકરી સજા, તેમને મોત કરતાં પણ વધારે દુષ્કર જણાઈ. પણ પોતાની મરજી મુજબ કરવાની સ્વતંત્રતા તો સૌ ગુમાવી જ બેઠા હતા.

ખાને પોતાનું વક્તવ્ય પુરું કર્યું. ઢોલ અને શરણાઈના નાદે આ જાહેરાતને વધાવી લીધી.

છેલ્લે, ખાનના સરદારે સભા બરખાસ્ત થયેલી જાહેર કરી.

એક વર્ગવીહીન સમાજમાં શાસક અને શાસીત  વર્ગો – કદી ન ભુંસાય એવી રીતે – અસ્તીત્વમાં આવી ગયા હતા. ગુલામીની બેડીઓ ઘડાઈ ચુકી હતી; જે કાળના પસાર થવા સાથે વધારે ને વધારે જડબેસલાક અને જટીલ બનવાની હતી. તેનાં અનેક અવનવાં અને ભયાનક રુપો ભાવીના ગર્ભમાં સાકાર થવાનાં હતાં. સંસ્કૃતીમાં ન રોકાઈ શકે તેવી હરણફાળની સાથે, આ કુરુપતા અને એને આનુષંગીક અનેક દુષણોનાં વરવાં અને કડવાં બીજ પણ રોપાઈ ચુક્યાં હતાં.