ત્રણ વાંદરા – એક નવો વિચાર

બહુ જાણીતું જાપાનીઝ રમકડું. ગાંધી બાપુને તો બહુ જ પ્રિય. આપણે પણ એને બહુ સારી રીતે જાણીએ છીએ. 

• ખોટું ન જુઓ.
• ખોટું ન સાંભળો.
• ખોટું ન બોલો.

પણ સોશિયલ મિડિયા પર એક નવો વિચાર વાંચવામાં આવ્યો –

બધાને ખબર છે કે, બાપુના ત્રણ વાંદરા હતા. એક ખરાબ બોલતો ન હતો, બીજો ખરાબ સંiભળતો ન હતો અને… ત્રીજો ખરાબ જોતો ન હતો. પરંતુ…….
બે વાંદરા ખરાબ બોલી શકતા હતા,
બે વાંદરા ખરાબ સાંભળી શકતા હતા,
અને બે વાંદરા ખરાબ જોઈ શકતા હતા!

આમ તો આને કોઈ અવળ દ્રષ્ટિ સમજી હસવામાં કાઢી નાંખીએ. પણ વાત તો સાચી જ છે ને? એક જ વાંદરા કે જણમાં આમ તો આ ત્રણે ગુણ હોવા જોઈએ. પણ હકીકત એ છે કે, કોઈ સર્વાંગ સમ્પૂર્ણ હોતું નથી. કશોક દોષ કે દુર્ગુણ તો હોવાનો જ. સદવિચારના ઢગલે ઢગલા ખડકાતા રહે છે, પણ આપણે? આપણે તો એવા ને એવા જ રહી ગયા –

ધોયેલા મૂળા જેવા !

આનો અર્થ એમ નથી કે, આપણે સુધરવાની જરૂર નથી કે, આપણે સુધરી ન જ શકીએ. એ માટે જાગૃતિ કે સુધરવાની  પધ્ધતિસર રીત આપણે અપનાવી શકીએ.

બહુ જાણીતો દાખલો અમેરિકન પ્રમુખ – બેન્જામિન ફ્રેન્કલિનનો છે. યુવાનીના ઉંબરે પ્રવેશતાં  એને પોતાના દુર્ગુણો પર ધ્યાન ગયું , અને એમાં સુધારો કરવા માટે તેણે પોતાની આગવી પધ્ધતિ વિકસાવી. એક સાથે એક દુર્ગુંણ પર ધ્યાન  કેન્દ્રિત કરી – એમાં સુધારો આણવા પ્રયત્ન શીલ રહેવાનું અભિયાન તેણે શરૂ કર્યું, અને ક્રમશઃ જાતમાં ઘણા સુધારા તે લાવી શક્યો. 

આપણે માત્ર આવાં રમકડાં જોઈ કે વસાવી સંતોષ માણવાથી ચપટીક આગળ ધપી….
આપણા પોતાના માટે આવી કોઈક આગવી પધ્ધતિ અપનાવી શકીએ ? એનું અમલીકરણ કરી શકીએ ? 

શાબાશ! ગઝાલા

સાભાર – શ્રી. મોઇઝ ખુમરી

ગઝાલા  મહંમદ હનીફ ઘાંચી

જો તમારામાં કાબેલિયત હોય તો દુનિયાના કોઈ દરવાજા તમારા માટે બંધ રહેવાના નથી. અને એ કાબેલિયત કોઈ સસ્તી વસ્તુ નથી, એને પામવા સાધના કરવી પડે,ઘણુંબધું ત્યજવું પડે,નિયમિત અને નિશ્ચાયક બની સમર્પિત મહેનત કરવી પડે ત્યારે જઈને કાબેલિયતના એ દરવાજા ખૂલતા હોય છે. ભારતમાં લેવાતી બીજી બધી પરીક્ષાઓ ગેરંટી નથી લેતો પણ સિવિલ સર્વિસ માટેની યુપીએસસી અને નીટ-પીજી આ બે પરીક્ષાઓ માત્ર કિસ્મતને આધારે કે પૈસાને સહારે બેસી રહેવાનો ખેલ નથી પણ અથાક મહેનત અને વારંવાર પડીને ઊભા થવાની એક પ્રોસેસ છે. 12th fail તો માત્ર એક ઝાંખી હતી, સિવિલ સર્વિસ પરીક્ષા પાસ કરવું એ ખરેખર લોઢાના ચણા ચાવીને લોટ કરીને સતત મમળાવવાની પ્રક્રિયા છે.

પાલનપુર પાસેનું એક નાનકડું નગર, નામે થરાદ. હાયર એજ્યૂકેશનનો પડછાયો પણ જ્યાં ન પડ્યો હોય તેવા કુટુંબમાં એક બાળકીનો જન્મ થાય છે. નામ તેનું ગઝાલા રખાય છે. એસેસસી એચએસસી સિવાય ઝાઝી ગતાગમ ન પડતી હોય ત્યાં ગઝાલા પોતાના સ્વપ્નના બીજ રોપે છે અને જાતે જ ખેડાણ ચાલુ કરે છે. એક નેમ અને મક્કમ નિર્ધાર સાથે નિર્ધારીત ગોલ માટે સજ્જ થઈને ફોકસ્ડ બને છે. SSC અને HSC બોર્ડ ટોપ કરે છે. લોકો અવાચક બનીને જોયા કરે છે કારણકે તેમને બાળકીની મહેનત અને જીદ જોઈ નથી. પોતાના બલબુતે સુરેન્દ્રનગર સી યૂ શાહ મેડિકલ કોલેજમાં એડમિશન મેળવે છે અને ત્યાં પણ એ જ પરિશ્રમની ગાંસડી માથે ઊંચકી રાખે છે. એમબીબીએસ સાત ગોલ્ડ મેડલ સાથે પાસ કરે છે. એમબીબીએસમાં આટલો હોનહાર વિદ્યાર્થી હોય તો પીજી માટે જ વિચારે કે આરામથી સર્જરી કે મેડિસિન માટે એલિજિબલ થઈ જઈશું. પણ ગઝાલાના સ્વપ્ન અલગ હતા. તેને તેના પિતાને જાણ કરી, મારે આ ફિલ્ડમાં કેરિયર નથી બનાવવું, મને સિવિલ સર્વિસમાં જવું છે. આ એક વાતે ગઝાલાને તકદીરે જોરદાર યારી આપી. માબાપ બન્નેએ કદી તેને વળતો સવાલ ન કર્યો અને તેની ભણતર માટેની દરેક જીદ માટે લીલી ઝંડી તૈયાર રાખી. યુપીએસસી શું છે તેની કોઈ જ ગતાગમ નહીં, તૈયારી કેવી રીતે કરવી? કોને મળવું? સ્ટીલ બાપે દિકરીમાં એક સ્પાર્ક જોઈ લીધો અને તેને ભડકો થવા દરેક દિશાએથી હવા ભેગી કરવા માંડી. પ્રથમ પ્રયાસ નિરાશાજનક રીતે નિષ્ફળ ગયો. પણ ગઝાલા કે તેના પિતાના મનોબળ પર કોઈ ચોંટ ન પહોંચાડી શક્યો. કહેવાય છે જ્યાં ચાહ ત્યાં રાહ. ભણતરની આશ સાથે તેઓ બરોડા મુસ્લિમ ડોક્ટર્સ એસોસિએશનના સંપર્કમાં આવ્યા અને બરોડા ડોક્ટર્સ એસોસિએશન માટે પણ ઉચ્ચ અભ્યાસ માટે આ પહેલું પગથિયું હતું,બન્નેએ સાથે દસ્તક દીધી. દિલ્હી જામીઆ મિલિઆનો સંપર્ક થયો, થોડું મોડું પણ એડમિશન થયું. માર્ગદર્શન શરુ થયું. લોખંડ ઓગાળીને આકાર આપવાની પ્રોસેસ શરૂ થઈ. એક તો સંકુચિત સમાજ અને નાનકડા નગરની નીકળીને દિકરીને એકલી દિલ્હીમાં રહેવા બાપે વ્યથિત હ્રદયે હિમ્મત બતાવી. ( એ ચિંતા સહજ હોય છે). બીજો પ્રયત્ન નિષ્ફળ અને ત્રીજો પણ. ધીરજ ઘરવાળાની ખૂટી અને દિકરીને સમજાવી જીપીએસસી આપવા સમજાવી અને તેમાં પ્રથમ પ્રયત્ને જ ઊચ્ચ રેન્ક સાથે ક્રેક થઈ ગયું. ક્લાસ ટૂ ઓફીસર તરીકે નોકરી પણ રાહ જોઈને બેઠી હતી.
આવા સમયે કોઈપણ એ નોકરી જોઈને ઠરીઠામ થઈ જવાનો જ નિર્ણય લે. પણ આ ગઝાલા હતી, અને તેને ઊડાન આપવા બાપ હનીફની પાંખો હતી. સરકારી નોકરી પછી સિવિલ સર્વિસની પરીક્ષા માટે તૈયારી કરવાનો સમય કાઢવો નેક્સ્ટ ટૂ ઇમ્પોસિબલ ગણાય. પણ ગઝાલા જીદ્દી હતી, તેને તૈયારી માટેનો સમય બદલી નાખ્યો અને આખી રાતોની રાતો ફાળવી. અનેક પ્રયાસોમાં પડ્યા પછી પણ નાસીપાસ કદી ન થઈ અને ૨૦૨૪માં એની મહેનત પર કુદરતી થપ્પો લાગી ગયો એઝ ઈફ ખુદાએ પ્રતિઉત્તર આપ્યો ” કોશિશ કરને વાલો કી કભી હાર નહીં હોતી.” અને ગઝાલાએ ગુજરાતમાંથી રેરેસ્ટ ઓફ રેર સિલેક્ટ થઈ શકતા યુપીએસસી કેન્ડિડેટમાં પોતાનું નામ સુવર્ણ અક્ષરે કોતરાવી દીધું. ગુજરાત માટે આ ગૌરવની વાત છે જ પણ મુસ્લિમ સમાજ માટે રાહ ચીંધનાર ઐતિહાસિક ઘટના છે. ખાબોચિયાના અળસિયા મટો ને ઘૂઘવતા સમુંદરમાં ડૂબકી લગાવો, મોતીઓ તમારી રાહ જોવે છે. કાબેલિયત વિકસાવો, ભણોગણો ને મહેનત કરો, એમ કાંઠે બેસીને રિલ્સથી વિશેષ કંઈ બનાવી શકવાના નથી

સમગ્ર ગુજરાત ઘાંચી સમાજ તમને અભિનંદન પાઠવે છે કારણકે ઈતિહાસમાં આ સિદ્ધિ મેળવનાર તમે પહેલા ઘાંચી છો.

જીવનસંધ્યા

પ્રેરી ઘાસ – એક અવલોકન

અમારા ઘરની નજીક એક નાનો વહેળો અને તેની આજુબાજુ ચાલવા માટેનો પાર્ક છે – ઉત્તર આર્કેડિયા પાર્ક. વચ્ચે નાનકડો વહેળો, એની આજુબાજુ ઊગેલા થોડાક પ્રેરી ઘાસ, સાદાં ઘાસ, થોડાંક બહારથી લાવીને વાવેલાં ઝાડ, વચ્ચે ચાલવાનો કોંક્રિટનો રસ્તો અને દૂર આજુબાજુની કોલોનીનાં ઘર. આમ તો ખાસ કાંઈ આકર્ષક ન જ લાગે. પણ નજીકનો ને?

‘ન મામા કરતાં કાણો મામો સારો!’ 

પણ આજે વાત પ્રેરી ઘાસની કરવાની છે. આમ તો એ ઘાસ એની જૂની, ખાનદાની રસમ કરતાં ઘણી ઓછી ઊંચાઈનું અને થોડાક જ ભાગમાં ઊગેલું હોય છે. પણ એની જૂની જાહોજલાલી યાદ આવી ગઈ. 

અમેરિકામાં યુરોપિયન લોકો વસતાં થયાં  એ પહેલાં હજારો વર્ષો સુધી એ મહાન પ્રેરી વિસ્તાર છેક કેનેડાથી શરૂ કરીને મેક્સિકોના ઉત્તર ભાગ  સુધીમાં હજારો માઈલમાં પથરાયેલો હતો. દૂરથી એમાં સવારી કરતો ઘોડેસવાર પણ ન જોઈ શકાય એટલું ઊંચું એ ઘાસ. એમાં કરોડોની સંખ્યામાં અમેરિકન ભેંસનાં ( bison ) ટોળે ટોળાં રહેતાં હતાં. ઘાસ પર જ એમનું નું જીવન વ્યતિત થતું હતું . એ ભેંસ પર જેમનો  જીવન ગુજારો ચાલતો હતો, તેવા મૂળ, દેશી અમેરિકન રહેવાસીઓ પણ આ મહાન પ્રેરીમાં લાખોની સંખ્યામાં વસવાટ કરતાં હતાં .

એ અમેરિકન ભેંસના શિકારની વાત  અગાઉ અહીં લખી હતી. 

માત્ર પાંચસો વર્ષના અમેરિકન  વિકાસમાં એ સ્રુષ્ટિ નામશેષ બની ગઈ. એ વિકાસની દોડ અને સમ્રુધ્ધિથી આકર્ષાઈ  છેક ભારતમાંથી અમારું કુટુમ્બ અને અમારાં જેવાં લાખો ભારતીય કુટુમ્બો આ પરદેશમાં વસતાં થયાં છે.  [ Diaspora] .

કદાચ એક બે સૈકાં પછી આ સંસ્ક્રુતિ પણ પર્યાવરણ પરના જાલીમ સિતમના કારણે નામશેષ  બની જશે. ફરી પાછું કદાચ એ મહાન પ્રેરી સજીવન બની જાય. 

એમ પણ બને !

જંગલી ફૂલ – એક અવલોકન

વસંતની ખુશનુમા બપોરે આજે બાજુના પાર્કમાં ચાલવા જતાં, આ જંગલી ફૂલો પર રોજની જેમ  નજર પડી. એમની તસ્વીર ખેંચી લીધી.

એમની પાછળ કોઈકે રોપેલાં આ બે વૃક્ષ પર પણ ફૂલો ઊગેલાં હતાં . 

રૂપાળા બગીચાઓની શોભા વધારતાં  ગુલાબની તસ્વીર તો સૌ પાડે. પણ આ નમાયાં, ઉપેક્ષિત પર કોણ નજર કરે?

કેમ વળી આમતેમ ઊડાઊડ કરતી મધમાખી જ તો. આ તો થોડાં અમથાં અને શહેરી વિસ્તારનાં. પણ વનવગડે તો આવાં લાખો રઝળતાં હશે. એમને એ નવાબી ગુલાબની જેમ કશી દરકાર જરૂરી નહીં. એ તો દર વસંતમાં પોતાનું જીવન જગાડે અને શિયાળાના ઠંડાગાર વાયરાની સાથે સમેટી લે. 
એમનાં ઘરાક જેવી મધમાખીઓ એમાંથી સરસ મજાનું મધ બનાવે અને લૂંટારા શહેરીજનો એ લૂંટીને એનો વેપાર કરે . 

અને આપણાં જેવાં શહેરીજનો ખરાબ આદતોથી બગાડેલા શરીરની સ્વસ્થતા પાછી લાવવાં મોંઘી દાટ કમાણીમાંથી એને ખરીદે !

ફટ, રે ! ભુંડા .
આ જંગલી ફૂલો પાસેથી અને ઈવડી એ કામગરી મધુમાખીઓ પાસેથી કાંક તો શીખ!

રસ્તા પર લીટીઓ

આમ તો રસ્તો બનાવતી વખતે કોન્ક્રિટ પાથરવામાં આવે ત્યારે સપાટી સાવ  લીસ્સી જ હોય છે. પણ ખાસ સાધન વાપરીને આમ લીટીઓ દોરવામાં આવે છે. 
શા માટે ?

અહી એનો જવાબ છે.

અલબત્ત, ઘર્ષણ વધારવા જ તો !

સામાન્ય રીતે આપણે ઘર્ષણને નકારાત્મક રીતે જ જોવા ટેવાયેલા હોઈએ છીએ. પણ એની પણ ક્યાંક, ક્યારેક જરૂર હોય છે ! અહીં પૂર ઝડપે ચાલતાં વાહનો સરકી ન પડે , તે ઉદ્દેશ્ય હોય છે. જ્યારે આવા રસ્તા પર સ્નો વર્ષા થાય પછી, બીજા કે ત્રીજા દિવસે બરફ જામી જતો હોય છે. ત્યારે ઘર્ષણના અભાવે વાહન ચલાવતાં બહુ જ સાવચેતી રાખવી પડે છે. 

લોકશાહી વ્યવસ્થામાં વિરોધ પક્ષો પણ આવી સેવા આપે છે ! એ ન હોય તો સત્તાધારી પક્ષ વકરેલો સાંઢ બની જાય!

ધારો કે, કુટુમ્બમાં કોઈ જ ઘર્ષણ ન હોય તો? ખોટા લેવાયેલા, આપખુદ નિર્ણયોનો જો કશો જ વિરોધ ન કરવામાં આવે તો ઘરની ગાડી પાટા પરથી ઊતરી પણ જાય ! રીસામણાં અને મનામણાંની મજા જ ગાયબ થઈ જાય !

અને આવા ખેલ જોવા મળે ખરા? !

👇🏻

મને તો ઘર્ષણના આટલા ઉપયોગ જણાયા .

હવે તમારો વારો !

આકાશના રંગ – એક અવલોકન

તે દિવસે વહેલી પરોઢે ઊંઘ ઊડી ગઈ. દિકરાની હોમ ઓફિસમાં પૂર્વ દિશા તરફની બારી આગળ સરસ મજાનો લાંબો અને ઢળતો કરી શકાય તેવો સોફા અને તેની આગળ પગ લાંબા કરવા માટે ગાદીવાળું સરસ સ્ટૂલ છે. આકાશ હજુ કાળું  ધબ્બ  હતું. ત્યાં આરામ કરવા બેઠો અને થોડી જ વારમાં આંખો નિંદર ઘેરી બની ગઈ. 

કેટલો વખત એ મીઠી નિંદર ચાલી એની ખબર ન રહી, પણ આંખો અડધી પડધી ખૂલી ત્યારે સૂર્યદેવની સવારી આવી ચઢવાની સાક્ષી પૂરતો આકાશનો રંગ ઘેરો ભૂરો બની ગયો  હતો. ફરી આંખો મીંચાણી અને ફરી ખૂલતાં આકાશનો રંગ ઘેરો આસમાની બની ગયો હતો.

નિત્ય કર્મ પતાવી ચા બનાવી , ચાના પ્યાલા સાથે ફરી ત્યાં આવ્યો. હવે સવાર બરાબર જામી હતી અને આકાશનો રંગ ફીકો આસમાની બની ગયો હતો. સૂરજદેવના પ્રકાશમાં બધા ઝાડ પાન, સામેનો રસ્તો ઝગમગાટ હતાં અને અને રસ્તા પર ગાડીઓની ચહલ પહલ ચાલુ થઈ ગઈ હતી. 

સાંજ પડશે અને રંગનો આ ક્રમ ઊંધી રીતે શરૂ થશે.

રાત જામી જતાં ફરી એ કાળઝાળ, કાળોડિબાંગ માહોલ.

કેમ?

જીવનના બદલાતા રંગ

યાદ આવી ગયા ને ?!

વાડ – એક અવલોકન

અમારા ઘરની નજીક આ એક વાડ જોઈ. 

———–

બે ઘર વચ્ચેની વાડ નહીં. એની વાત તો અગાઉ અહીં કરી હતી.
પણ આ વાડ તો માટીમાં રાખેલ જાડો, પ્લાસ્ટિકનો પટ્ટો – શોભા માટે રોપેલા છોડવાઓની જગ્યામાં જંગલી ઘાસ અને નિંદણ પગપેસારો ન કરી જાય તે માટેની આડશ.

• ન ગમતું નિંદણ રોકવા
• બે મકાન વચ્ચે 
• બે વ્યક્તિ વચ્ચે
• બે દેશ કે પ્રદેશ વચ્ચે ( અલબત્ત , નકશામાં  જ તો !)

આપણને ન ગમતી વાત હોય એને દૂર રાખવા આપણે આવી જાતજાતની આડશો શોધી કાઢતા હોઈએ છીએ.પણ આ ચિત્રમાં દેખાય છે તેમ, એ નિંદણ તો ઘૂસણખોરી કરવાનો પોતાનો મારગ શોધી જ લેતું હોય છે !

કમનસીબે……
આપણા મનના નકારાત્મક વિચારો કદી મનની અંદર પ્રવેશી ન જાય – તે માટે લાખ પ્રયત્ન ન કરીએ – એ તો અંદર અચૂક ઘુસી જ જતા નથી હોતા? 

એમને રોકવા તમારી પાસે કોઈ ઈલમ છે ખરો ? જરા બતાવજોને !

પથ્થર – એક અવલોકન

અહીં ઠેર ઠેર કોઈ આકાર વગરના, સાવ કુદરતી પથ્થર જોવા મળે છે. એના એક બે નજારા આ રહ્યા – 

———

રસ્તા કે મકાનોનું બાંધકામ ચાલતું હોય ત્યારે ખોદકામ કરતાં નીકળેલા મોટા પથ્થરોને દૂર લઈ જવા ખાસ પ્રયત્ન કરવો પડે. આથી અહીં એમને આમ જ બાજુએ મુકી દેવાતા હોય છે. અલબત્ત એનાથી બિન જરૂરી ખર્ચ તો બચી જ જાય છે, પણ લીલાછમ ઘાસની વચ્ચે આવા પથ્થરોની સુંદરતા પણ તરત આંખે ચઢી જાય છે. 

કરોડો વર્ષો પહેલાં ઉકળતા અને આગ ઓકતા જ્વાળામુખી પર્વતોએ દૂર દૂર સુધી રેલાવેલી લાવા નદીઓએ તો માઈલોના માઈલો સુધી પથરાળ જમીન બનાવી હશે. પણ એ ઊકળતા ચરૂ જેવા માહોલમાં કદીક પાણીના છાંટા દૂર સુધી ફેંકાય એમ લાવાનાં થોડાંક ટીપાં પણ ક્યાંક ક્યાંક ફેંકાયા હશે . એમની ઉપર માટીનું પડ આવી જતાં , તે નીચે દબાઈ ગયાં હશે. કાળ ક્રમે ખોદકામ કરતાં એમને આમ નવું જીવન મળી ગયું!

આમ તો આવા પથ્થરોની કશી ઉપયોગિતા હોતી નથી. પણ landsacape architecture ના નિષ્ણાતો  એમનો ઉપયોગ આમ  કરતા હોય છે. દૃષ્યના એકઢાળ નજારાને આમ   ‘छोटासा ब्रेक’ આપવાનુ  એમને ગમતું  હશે? 

બે રસ્તા મળતા હોય, ત્યાં બાજુમાં આવા પથ્થર રાતના સમયે વાહન ચાલકને બાજુના રસ્તાની માહિતી પણ આપી દે છે. 

ખેર! ઘણી વખત આવા પથ્થરો જોઈ એમને પણ અહીં સ્થાન આપવા મન થતું હતું . એ અભિલાષા આજે પરિપૂર્ણ થઈ ગઈ !

આવા પથ્થરો જોઈને અગાઉ આવેલાં અવલોકનો આ રહ્યાં  –

શીલા – એક પરિકલ્પના અહીં 

પથ્થરનો બીજો એક ઉપયોગ

પથ્થરમાં ઝાકળ

સ્વમાન – શેરાવલોકન

સૌ પથ્થરોના બોજ તો ઊંચકી લીધા અમે,

અમને નમાવવા હો તો, ફૂલોનો ભાર દે.


– મરીઝ

[ આખી ગઝલ અહીં ]

ઘણી વખત સાંભળેલી ‘મરીઝ’ ની આ ગઝલ આજે ફરી વખત સાંભળી અને આ શેર પર ધ્યાન કેન્દ્રિત થયું. મન વિચારે ચઢી ગયું. 

આપણે આ અનુભવ કદાચ અનેક વખત કર્યો હશે.  આપણને જન્મજાત મળેલી વૃત્તિ અને જિજીવિષાના પ્રતાપે જીવનમાં આવી પડતા ઘણા બધા સંઘર્ષોનો મુકાબલો આપણે સહજતાથી કરી લેતા હોઈએ છીએ. 

નહીં નમું ….

નહીં નમું ….

નહીં જ નમું ….. 

એમ જ ઘણી બધી વ્યથાઓ આપણે હસતા મુખે કે, ‘ગાલ પર તમાચો મારી’ સહન કરી લેતા હોઈએ છીએ!

પણ કોઈ પ્રેમ પૂર્વક ભાવ વ્યક્ત કરે તો ? 

એને નમતાં આપણને કશી નાનમ કે અહં નડતા નથી. એ વ્યક્તિ માટે આપણે  ઘણી મોટી કુરબાની આપવા તૈયાર થઈ જતા હોઈએ છીએ. સો ગજ ઝૂકી પડીએ છીએ. 

પ્રેમનું બળ.

નમ્રતાની ખુમારી.

એ  ભાવની ચરમસીમા આદરણીય મરીઝ સાહેબે મત્લાના આ શેરમાં પેશ કરી છે – 

દુનિયામાં કંઇકનો હું કરજદાર છું ‘મરીઝ ‘,

ચુકવું બધાનું દેણ જો અલ્લાહ ઉધાર દે…