કવિ શું કહેવા માંગે છે – તેની તો આપણે કલ્પના જ કરવી રહી. એ તો તેમના મિજાજની વાત છે. જાણકારો એને સારી રીતે મૂલવી શકે. જો કે, સારી રીતે જ. સાચી રીત તો માત્ર કવિ કહે, તે જ.
પણ આ એક શેર પરથી વિચારવાયુ પ્રદિપ્ત બની ગયો !
અવળો પ્રવાહ
ન બને તેવી ઘટના
કદાચ કપોલ કલ્પિત વાત
પણ એમ બને ખરું ?
કદાચ એમ બને પણ ખરું!
જ્યારે ચીલાચાલુ જીવનમાં પરોવાયેલા, ગૂંચવાયેલા, મુરઝાયેલા, ઘવાયેલા, ડામાડોળ મનની સ્થિતિ કોઈક જુદી જ દિશામાં ગતિ કરવા લાગે ત્યારે મનની જે સ્થિતિ થાય એને આવો પ્રવાહ કહી શકાય? આપણે આમ વિચાર કરવા લાગીએ, એ દિશામાં મન પરોવીએ તો કદાચ મનના પ્રવાહો શાંત થવા લાગે અને ધીમે ધીમે એમ બને કે, જીવનના પ્રવાહને આઝાદીની દિશામાં વાળી શકાય.
જો અને જ્યારે આમ બને, તો અને ત્યારે આપણે પહાડ જેવી માની લીધેલી વ્યથાઓમાં ધરતીકંપો સર્જાય, પ્રભંજનો ફૂંકાવા લાગે અને આકાશને અડતા હોય, તેવા પર્વતો સાવ કાંકરી જેવા ભાસવા માંડે.
કદાચ…
બની આઝાદ જ્યારે માનવી નિજ ખ્યાલ બદલે છે. સમય જેવો સમય આધીન થઈને ચાલ બદલે છે.
વિજય ગઢવી! તમે નવમા ધોરણમાં ભણતા કિશોર છો. ગુજરાતી ભાષા માટે તમને અભુતપૂર્વ લગાવ છે. રાધનપુરની શેઠ કે. બી. વકીલ વિદ્યાલયનુ નવું સત્ર શરૂ થાય તે પહેલાં વેકેશનમાં જ નવા ખરીદેલા પાઠ્ય પુસ્તકમાંની બધી વાર્તાઓ (સૌથી પહેલાં તો સ્વ. શ્રી ઝવેરચંદ મેઘાણી ની જ) તમે વાંચી નાંખી છે. તમારા ઘણા સહાધ્યાયીઓ પણ એવા જ ભાષા પ્રેમી છે. પણ તમારી વાત અનેરી, અદકેરી છે. તમે તો એમાં આવતી બધી કવિતાઓ પણ વાંચી નાંખી છે.
નિશાળ શરૂ થાય છે. ત્રણેક મહિના બાદ ગુજરાતીના શિક્ષક શ્રી. લહેરીસાહેબ (જેમની યુવાન ભત્રીજી પંદરેક દિવસ પહેલા માસક્ષમણ ના પારણા કરતી વખતે અવસાન પામેલ હોય છે) સ્વ. કવિ શ્રી. દામોદર બોટાદકરની ‘માતૃવંદના’ કવિતાનું ભીની આંખે વર્ગમાં રસદર્શન કરાવે છે. બધા વિદ્યાર્થીઓની આંખમાં આંસું ઊભરાઈ આવેલાં છે. બે ત્રણ વિદ્યાર્થીનીઓ તો રડતી પણ સંભળાય છે. તમને વેકેશનના વાંચન વખતે ગમી ગયેલી આ કવિતાના ન સમજાયેલા અર્થ હવે તમારી સમજમાં આવી જાય છે. તમે પણ ભાવાવેશમાં તરબતર થઈ ગયા છો.
રસદર્શન વખતે ગુરૂજીએ તો કવિતાનો પાઠ જ કર્યો હતો. પણ હવે તે ક્લાસને સંબોધીને કહે છે – “કોણ આ કવિતા ગાઈ સંભળાવશે?”
કંઠ, કહેણી અને કવિતા ના લાક્ષણિક જ્ઞાતિગુણ ને કારણે તમારી આંગળી તરત જ ઊંચી થઈ જાય છે. ગુરૂજી તમને આગળ આવી કવિતા ગાવા આમંત્રે છે. થોડોક સભાક્ષોભ છતાં તમે ઉભા થાઓછો. તમે હૈયામાં ધીરજ ધરી, આંખો મીંચીને એ કવિતા ગાવાનું શરૂ કરો છો ત્યારે તમારા માનસપટ પર એક નિઃસહાય “મા” ની છબી અંકિત થાય છે.
થોડાક જ મહિના પહેલાં, તમારું ઘરકામ કરતી વિધવા કામવાળીને તેની ત્રીજી દીકરીના લગ્ન ૨૦ વર્ષ મોટા વિધુર સાથે કરવા પડ્યા છે. એ ગરીબ માનો લાચાર છતાં પોતાની જવાબદારી પૂરી કરવાના ગૌરવનો આનંદ વ્યક્ત કરતો દયનીય ચહેરો તમારા માનસપટ પર અંકિત થઈ આવે છે. “અહાહા! લાચારી અને આનંદની આ તે કેવી કેમેસ્ટ્રી?
તમારા હ્રદયમાં કોતરાઈ ગયેલી એ માની છબી, વેકેશનમાં તમને બહુ ગમી ગયેલી ’માત્રુગુંજન’ ની આ કડીઓ સાથે જીવંત બની જાય છે.
સાયર સાચલ સાસરું રે એનાં નીર તો ઊંડા, દોડી દોડી કરે ડોકિયાં રે મહીં જળચર ભૂંડા.
મીઠા તળાવની માછલી રે! પાણી એ ક્યમ પીશે? ઘેરા એના ઘૂઘવાટથી રે! મારી બાળકી બીશે.
જેમ જેમ કવિતાનાં પદો આગળ વધતાં જાય છે, તેમ તેમ માતાની દીકરીના ભવિષ્ય માટેની શંકા કુશંકાઓ, તેના ક્ષેમ કુશળ માટેની તેના અંતરની આરજૂ, કવિતામાં ધરબાઈને રહેલો કરૂણરસ, અને પ્રકૃતિના તત્વો બાબત સંવેદનશીલ કવિની સજગતા અને કુશળ માવજત – કોમળ પણ, થોડાક જ વખતથી પૌરૂષ થી ભરાવદાર બનવા લાગેલા તમારા સૂરમાં ઘૂંટાવા લાગે છે. એના શબ્દે શબ્દનું પદલાલિત્ય હવે તમારા કંઠમાંથી વહેતા થયેલા શબ્દોમાં વ્યક્ત થવા લાગે છે. તમારા અંતરનો ભાવાવેશ એ ગાનમાં છાનો નથી રહી શકતો. ઝીણા અવાજે શરૂ થયેલો તમારો સાદ ધીમે ધીમે ઊઘડવા લાગે છે. તમે કદી આટલી દિર્ઘ લાગણીઓથી કવિતા ગાઈ નથી – જાહેરમાં તો કદી નહીં. પણ આજે એ માતાના અંતરની લાગણી છલકાઈ છલકાઈને, પાણીના ધોધની જેમ તમારા સૂરમાં અને આંખોમાંથી વહેતી થઈ છે. એ ધોધમાં તરબતર બનીને, સાવ નિર્બંધ બનીને વહી રહી છે. અંતરની એ વાણીમાં કિશોરાવસ્થાની ભાવુકતા અને સચ્ચાઈ છલ્લક છલ્લક છલકાઈ રહ્યાં છે.
કવિતાનું ગાન પુરું થાય છે. પણ આખો ક્લાસ અને ગુરૂજી તમારી સાથે એ ભાવાવેશમાં તણાઈ ગયા છે. બધી વિદ્યાર્થીનીઓ એ ભાવાવેશમાં તરબોળ બનીને રડી રહી છે. અડધી મિનિટ લગી આ ભાવસમાધિની નિસ્તબ્ધ શાંતિ ક્લાસમાં છવાઈ ગઈ છે. એ અસર ધીમે ધીમે દૂર થતાં, બધાં ભાનમાં આવે છે અને તાળીઓના ગડગડાટથી તમને વધાવી લે છે. ગુરૂજી એમની ખુરશીમાંથી ઊભા થઈ તમારી પાસે આવે છે, અને સજળ નયને તમને છાતી સરસા ચાંપી તમારું અભિવાદન કરે છે.
તમારી ચૌદ વર્ષની નાનકડી જિંદગીનો આ અદભૂત અવસર, તમારા અંતરમાં કોરાઈને ન ભુલી શકાય તેવું, સુમધુર શિલ્પ બની રહે છે.
૨૦૧૭
વિજય ભાઈ! એક પ્રામાણિક વ્યાપારી તરીકે કુટુમ્બ, સમાજ અને મિત્રો વચ્ચે ચાળીસ વર્ષ જીવન સંગ્રામમાં તમે એટલા તો બધા ઓત પ્રોત બની ગયા છો કે, કિશોર કાળનું એ રૂમઝુમતું ઝરણું પાતાળમાં ગરકી ગયું છે. તે સાંજે તમે તમારા ઘર ના ડ્રોઇંગરુમ માં આખા દિવસની પળોજણમાંથી પરવારી ‘હાશ!’ કરતા બેઠા છો. તમારી પત્ની ફોન ઉપર તમારી દીકરી ને “સૌ સારા વાના થશે બેટા… હિંમત રાખજે… ફોન મુકું હો બચુ…” કહીને આંખોના ઝાકળભીના ખુણા છુપાવવા રસોડામાં ચાલી જાય છે. સામેની દિવાલે ટાંગેલી ફ્રેમ માં જુઇના ફુલ જેવી તમારી લાડલી દીકરી હિમાદ્રિ નો વિદાય સમય નો વિષાદી ચહેરો તમે જોઇ રહો છો. તેના દાંપત્ય જીવનમાં તેણે સ્વીકારેલા અન્યાય સામેના સમાધાન, વીતેલા વર્ષોનાં દ્વેષ, પીડીત વ્યથાઓ અને ઉલઝનોને યાદ કરો છો ત્યારે ‘માત્રુગુંજન’ ની એ કડીઓનું ઝરણું સાત પાતાળ ફેડીને એકાએક તમારા સ્મૃતિપટમાં ઊભરાઈ આવે છે.
હૈયાસૂની હબકી જતી રે! એને રાખજો રાજી, મેં તો ત્યજી હવે હાથથી રે! હતી જાળવી ઝાઝી..
હરખ અને શોકના અવસરો અને રોલર કોસ્ટરના એ ચઢાવ ઊતરાવ નવરાશની આ પળમાં શીતળ અને ઉષ્ણ લહેરખીઓ બનીને તમારા ચિત્તમાં આવન જાવન કરી રહ્યાં છે. તમારા ચિત્તના પ્રવાહો એ શોર બકોરથી ડહોળાઈ ગયા. કોણ જાણે કેમ, પાતાળ ફોડીને કિશોરકાળનું એ ઝરણું એકાએક બહાર આવી ગયું છે. કાળઝાળ વર્તમાનના બધા જ વિચારોને અતિક્રમીને ‘માતૃગુંજન’ કાવ્યના કરૂણ, મધુર ભાવ તમારા ચિત્તમાં રેલાવા લાગ્યા. તમને માત્ર છુટપુટ લીટીઓ જ યાદ છે.
આ શબ્દોએ તમને ફરીથી ૧૪ વર્ષના કિશોર બનાવી દીધા છે. સામ્પ્રત સમયની બધીય વ્યથાઓ એક ક્ષણ માત્રમાં ઓસરી ગઈ છે. તમારું સમગ્ર હોવાપણું મુગ્ધાવસ્થાની એ પળોમાં સજીવન થઈને ઉલ્લાસવા લાગ્યું છે. આ સુભગ પળમાં પુખ્તતાની બધીય કડવાશ અને રૂક્ષતા ગાયબ થઈ ગયાં છે. કિશોરની પ્રગલ્ભતાથી ભરેલો તમારો એ ભાવુક અવાજ તમારા માનસ પટલ પર પડઘાવા લાગ્યો છે. એ સુખમય સમાધિની ચરમ સીમામાં તમારા અંતરમાં એક આરજૂ જાગી ઊઠે છે.
‘એ મનભાવન કવિતા આખે આખી મેળવવી છે.’
પણ આખેઆખી એ કવિતાના પદ શી રીતે મેળવવા? દસમા ધોરણમાં પ્રવેશવાની સાથે જ ગુજરાતીનું એ પાઠ્યપુસ્તક તો તમારા પિતરાઈ ભાઈને વાપરવા આપી દીધું હતું. ચાળીસ વર્ષ વિતી ગયા છે, એટલે હાઈસ્કૂલના નવમા ધોરણનું પાઠપુસ્તક પણ અનેક વખત બદલાઈ ગયું છે. તમે રહો છો, એ રાધનપુર શહેરમાં એવું પુસ્તકાલય પણ નથી, જેમાં દસકાઓ જૂની આવી કવિતાનાં પુસ્તકો મળી રહે. ત્રણેક દિવસ તમારા ચિત્તમાં આ ખ્યાલ જ ઘુમરાતો રહ્યો છે – ‘શી રીતે એ કવિતા આખે આખી મેળવવી?
તમારા એક વડીલ મિત્ર શ્રી વર્ધીલાલ ભી. ઠક્કર તમને આવી માહિતી શી રીતે મેળવવી તેની માહિતી આપે છે. તે દિવસે સાંજની નવરાશમાં તમે લેપટોપ ખોલીને એ સરનામે પહોંચી જાઓ છો, અને તમારી આ આરજૂ વ્યક્ત કરો છો –
વિજય ગઢવી ઓગસ્ટ 24, 2017, 2:30 (am)
બોટાદકર નુ ‘માતૃગુંજન’ કાવ્ય જોઈએ છે. મહેરબાની કરીને મોકલશો.
એ પછીના દિવસની સાંજે તમારા ઈન-બોક્સમાં એક લિન્ક આવીને ખુલવા માટે તમારી રાહ જોઈ રહી છે! એ લિન્ક ખુલતાંની સાથે જ તમે ઊભરી રહેલા આનંદ અને ઉલ્લાસના ધોધમાં તરબતર બની ગયા છો. કિશોરાવસ્થાની એ મધુર પળને યાદ કરી કરીને તમે ‘માતૃગુંજન’ ગાવા લાગ્યા છો. એ કે.બી. હાઈસ્કૂલ, એ લહેરી સાહેબ, વર્ગના તમારા એ માનીતા અને ગમતીલા મિત્રો અને સ્વ. કવિશ્રી. બોટાદકર માટેનું અનહદ માન – આ સઘળાં તમારા સમગ્ર હોવાપણાંને હવે આનંદના ઓઘમાં ધમરોળી રહ્યાં છે.
તરત જ એ લિન્ક મોકલનાર શ્રી સુરેશભાઇ જાની નો ગદગદિત થઈ આભાર માનો છો અને કિશોરાવસ્થાની એ મધુર પળને યાદ કરી કરીને ‘ માતૃગુંજન’ ના કરુણ રસ ના ગાનમાં ફરીથી ડૂબી જાઓ છો. ક્ષિતિજ માં વિલીન થતો આથમતો સુર્ય જાણે તમને આશ્વસ્ત કરી રહ્યો છે.
This slideshow requires JavaScript.
આ ચિત્ર પર ક્લિક કરી, એ આખી કવિતા વાંચો.
આપણે આવી સરસ , સુભગ કવિતાઓ અને ગુજરાતી સાહિત્યની અન્ય કૃતિઓ ‘વિકિસ્રોત’ પર મુકનાર શ્રી. ધવલ સુધન્વા વ્યાસ અને તેમના સાથીઓનો આભાર માનીએ.
વિજય ભાઈએ તેમની દીકરીની વિદાય વખતે આપેલ ભેટ ચિત્ર ( કવિ – અજ્ઞાત )
નિવૃત્તિ પછીની પ્રવૃત્તિ શું? આ સવાલ આજે ૬૦ વર્ષની આસપાસના ઘણાં લોકોને સતાવી રહ્યો છે. એ સવાલનો જવાબ નહીં મળવાને કારણે એ લોકો કોઈને કોઈ કામમાં જોતરાયેલા રહે છે. ભક્તકવિ નરસિંહ મહેતાના નગર તરીકે જાણીતા એવા જૂનાગઢ શહેર નજીકના એક ગામમાં વસતા ૯૫ વર્ષના વલ્લભભાઈ મારવણિયાને આ કે આવો કોઈ પ્રશ્ર્ન નથી સતાવતો. સાચું પૂછો તો તેમના જીવનમાં આવા કોઈ સવાલનું અસ્તિત્વ જ નથી. નિવૃત્તિ શું છે અને કોને કહેવાય એની એમને ખબર જ નથી. તેમના શબ્દકોશમાં નિવૃત્તિ નામનો શબ્દ જ નથી, પ્રવૃત્તિ નામનો શબ્દ છે. એટલે આજે ૯૫ વર્ષની ઉંમરે પણ કડેધડે છે અને અઠવાડિયામાં બે-ત્રણ વાર પોતાના ખેતરે આંટો મારવા જાય છે. એટલું જ નહીં પણ ત્યાં જઈને પોતાને સૂઝ પડે એવું નાનુંમોટું કામ કરીને પુત્ર અને પૌત્રને મદદરૂપ થઈને સંતોષનો ઓડકાર ખાય છે. આ વર્ષે માર્ચ મહિનામાં (ચોથી માર્ચે) તેમને રાષ્ટ્રપતિના હસ્તે નેશનલ ગ્રાસરુટ્સ ઇનોવેશન અવૉર્ડ એનાયત થયો છે. વલ્લભભાઈ એક એવું વ્યક્તિત્વ છે જે ન કેવળ પ્રેરણાદાયી છે, પણ ઝાઝા ભણતર વિના સમજદારીથી આગળ વધી એક ઊંચાઈ હાંસલ કરતા ગુજરાતીઓનું ગર્વ લઇ શકાય એવું એક વિશિષ્ટ ઉદાહરણ પણ છે. આવો ઓળખીએ ગાજરની ખેતીમાં નામ અનોખી સિદ્ધિ મેળવનાર આ અનોખા દાદાજીને.
ગામનું નામ ખામધ્રોળ. જૂનાગઢથી ફક્ત દોઢ કિલોમીટરનું અંતર. નરસિંહ મહેતા ઉપરાંત ગિરનાર માટે જાણીતા જૂનાગઢના આ નાનકડા ગામને વલ્લભભાઈના ગામ તરીકે પણ ઓળખવું જોઈએ એવી એમની સિદ્ધિઓ છે. આરોગ્ય સ્વસ્થ છે, પણ મોબાઈલમાં વાત કરવાની અને સામે માણહ ન હોય તો વાર્તાલાપ કરવાની ફાવટ ન હોવાથી તેમના પુત્ર અરવિંદભાઈ ‘મુંબઈ સમાચાર’ સાથે તેમના વતી વાત કરે છે. તેઓ વાતચીતનો છેડો છેક ૬૩ વર્ષ પાછળ લઇ જાય છે. ‘૧૫ વર્ષની ઉંમર સુધી બાપુજી રાજકોટ જિલ્લાના ધોરાજી તાલુકાના મોટી મારણ નામના ગામે મોસાળમાં રહેતા હતા,’ અરવિંદ ભાઈ ઉત્સાહથી શરૂઆત કરે છે, ‘પાંચ ધોરણ પાસ કર્યા પછી તેઓ વેકેશનમાં ખામધ્રોળ આવ્યા ત્યારે મારા દાદા એટલે કે એમના બાપુજીએ એમને કહી દીધું કે બસ, હવે આગળ ભણવાની જરૂર નથી. ખેતીવાડીના કામે લાગી જા. આમ ૧૫ વર્ષની ઉંમરે જ બાપુજી પર મોટી જવાબદારી આવી ગઈ. વાત છે ૧૯૩૭ની. મારા દાદા અને એમના ભાઈઓ પાસે વિશાળ જમીન હતી. એમાં શાકભાજી વાવવાની સાથે સાથે ગાજર અને જુવારનો પણ પાક લેવાતો. એ સમયમાં મકાઈ, ગાજર અને જુવાર લોકો ન ખાતા. એ તો કેવળ જનાવરનું ખાણું કહેવાતું. આ સમજણ રૂઢ થઇ ગઈ હતી. બધાની જેમ કુમળી વયે બાપુજીએ પણ આ વાત માની લીધી. ૧૯૪૩માં ૨૧ વર્ષની ઉંમરે એમને એક વિચાર આવ્યો. તમને શહેરના લોકોને કદાચ ખબર નહીં હોય, પણ એ સમયે પશુધાન ગણાતા હોવા છતાં ખેડૂતો જુવાર અને ગાજર નિયમિત ખાતા. એમાંથી બાપુજીને વિચાર આવ્યો કે આ ગાજર તો સ્વાદિષ્ટ લાગે છે એનું વેચાણ લોકોને કરીએ તો? દાદા સમક્ષ રજૂઆત થઇ, પણ ‘તું તો મૂરખ છો. તારામાં અક્કલ જ નથી. આ તો ઢોરનું ધાન છે. માણહને વેચવા ન લઇ જવાય’ એમ કહીને ચૂપ કરી દીધા બાપુજીને.’
એ સમય વડીલોની આમન્યા રાખવાનો અને મર્યાદા જાળવવાનો હતો. એટલે વલ્લભભાઈએ તેમના બાપુજીનો વિરોધ તો ન કર્યો, પણ એક દિવસ તો ગાજર વેચવા લઇ જ જવા છે એવી મનમાં ગાંઠ વાળી લીધી. અને એક દિવસ હિમ્મત કરીને એ વિચાર અમલમાં મૂકી દીધો. કોઈને ખબર ન પડે એમ ૧૦ -૧૦ કિલોની બે પોટલી બનાવી અને શાકભાજીના પોટલામાં સંતાડીને લઇ ગયા બજારમાં. શાકભાજીના કેટલાક કાયમી ગ્રાહકોને એ ગાજર ચખાડ્યા અને એમને એ બહુ ભાવ્યા પણ. વાતનું અનુસંધાન જોડીને અરવિંદ ભાઈ ‘મુંબઈ સમાચાર’ને જણાવે છે કે ‘ગ્રાહકોએ રસ દેખાડ્યો એટલે ૧૦ કિલોના ચાર રૂપિયાના ભાવે વેચી દીધા. લોકોએ પણ રાજીખુશીથી એ રકમ ચૂકવીને ગાજર ખરીદ્યા. જરા વિચાર કરી જુઓ કે જે ગાજર પશુઓના આહાર તરીકે ચાર આને કિલો વેચતા હતા એના ચાર રૂપિયા ઉપજ્યા. ચાર આનાના ચાર રૂપિયા! બાપુજીના આનંદનો કોઈ પર નહોતો. ઘેરે આવીને બાપુના હાથમાં આઠ રૂપિયા મૂક્યા. આટલા બધા પૈસા એક સાથે જોઈને દાદાએ બાપુજીને સવાલ કર્યો કે ‘કેટલા સમયથી ભેગા કરેલા પૈસા તું મને આપી રહ્યો છે? કે કોના બાકી રહી ગયેલી રકમ તું લઇ આવ્યો છે?’ બાપુજી હસી પડ્યા અને બોલ્યા કે આ આઠેઆઠ રૂપિયા માત્ર ગાજરના ઉપજ્યા છે. હોય નહીં એમ કહેતા દાદાએ બાપુજીને બાથમાં લઈને છાતી સરસો ચાંપીને ખૂબ ધન્યવાદ આપ્યા અને દીકરાએે પરિવારનું નામ ઉજાળ્યું એવી પ્રતિક્રિયા આપી.’
અને ૨૧ વર્ષના યુવાન વલ્લભદાસને દોડવા માટે ઢાળ મળી ગયો. ૧૯૪૩થી તેમણે અલાયદી જમીનમાં રીતસરની ગાજરની ખેતી શરૂ કરી દીધી. ૧૦ વર્ષ સુધી એકલા હાથે ખેતી કરી. એમને ગાજરનો મબલક પાક લઈને ધૂમ કમાણી કરતા જોઈને ગામના અન્ય ખેડૂતોને પણ પ્રેરણા મળી. કેવળ પોતેે જ નહીં, અન્ય ખેડૂતો પણ ગાજરનો પાક લઈને એમાંથી બે પૈસા કમાય એવી વલ્લભભાઈની ઉદાત્ત ભાવના હતી અને આજે પણ છે. ખેતી વધી હોવાથી એક સમયે ગાજરનું બિયારણ ક્યાંથી લાવવું એની મુશ્કેલી ઊભી થઇ હતી. એમાંથી વલ્લભભાઇને બીજ તૈયાર કરવાની પ્રેરણા મળી. ગાજરનું સારું બીજ દરેક ખેડૂતને મળવું જોઈએ એ નિષ્ઠા સાથે ૧૯૮૫થી તેમણે એનું કામ પણ શરૂ કરી દીધું. સારી ગુણવત્તાવાળાં બીજ તૈયાર કર્યાં જેને કારણે ગાજરનો બહેતર પાક ઊતર્યો. પુત્ર અરવિંદભાઈ પણ નવમું ધોરણ પાસ કર્યા પછી બાપુજી સાથે ખેતીમાં જોડાઈ ગયા.
જોકે, ૧૯૮૩માં તેમની સાથે એક દુર્ઘટના થઇ. એ વિશે અરવિંદ ભાઈ જણાવે છે કે ‘એક દિવસ હું અચાનક કૂવામાં પડી ગયો. મારું થાપાનું હાડકું ભાંગી ગયું. અમે પરિવારમાં બે ભાઈ અને પાંચ બહેનો. મોટા ભાઈ તો શિક્ષક હતા અને તેમને ખેતીમાં રસ નહોતો. મારા દાદા અને એમના ભાઈઓ છૂટા થયા ત્યારે અમારે ભાગે ૩૫ વીઘા જમીન આવી હતી જેમાંથી સંજોગવશાત ૨૫ વીઘા જમીન અમારે વેચી નાખવી પડી. બાકી રહેલી ૧૦ વીઘામાં ખેતી શરૂ કરી. ગાજર અને સાથે શાકભાજી પણ વાવતા. ગાજરની ખેતી ચાર જ મહિના થાય અને એટલે બાકીના સમયમાં બીજો પાક લઇ શકાય. બાપુજીએ સૂઝબૂઝ અને મહેનતથી પ્રયોગો કરીને અઢી ફૂટ સુધીના ગાજરનો પાક લીધો. જૂનાગઢની એક લૅબોરેટરીમાં ગાજરનું ઍનેલિસિસ કરાવ્યું અને એમાં અન્ય ખેતરોમાં પાકતા ગાજરની સરખામણીમાં અમારે ત્યાં પાકતા ગાજરમાં બીટા કેરોટિન નામનું ઉપયોગી ઘટકનું પ્રમાણ વધારે હોવાનું સાબિત થયું. અમે અત્યારે જે ગાજરની જાત વિકસાવીએ છીએ એના માટે રાષ્ટ્રપતિ તરફથી અવૉર્ડ અને એક લાખ રૂપિયાનો ચેક મળ્યો.’
સમગ્ર જમીનના વાવેતરમાં માત્ર અરવિંદભાઈ, તેમના પત્ની અને પુત્ર જ કામ કરે છે. કાયમી ધોરણે કોઈ માણસ નથી રાખ્યો. હા, ક્યારેક જરૂર પડે તો મદદ લઇ લેવાય છે. વલ્લભદાદા નાની મોટી મદદ તો કરતા જ રહે છે. જે જમીનમાં લોહી રેડીને પોતે મોટા થયા છે એ જમીનથી સાવ અલગ તેઓ નથી રહી શકતા અને ખેતરે આંટો મારવાથી પ્રફુલ્લિત રહી શકાય છે. સિવાય ગાજરની ખેતીમાં પ્રયોગો પણ કરતા રહે છે. ભણતર ન હોવા છતાં માત્ર આવડતના જોરે ગાજરની ખેતીમાંથી એના હલવા જેવું વળતર મેળવનાર વલ્લભભાઈ મારવણિયા આપણા ગુજરાતનું જ નહીં બલકે દેશનું ગૌરવ છે.
—————————–
નવાબના૪૨રૂપિયાબાકી
યુવાન વલ્લભના ગાજરની લોકપ્રિયતા ૧૯૪૩માં એ સમયના જૂનાગઢના નવાબના કાને જઈ પહોંચી. તેઓ પણ ગાજર મગાવતા. રકમ મોટી થાય એટલે એક સાથે પૈસા ચૂકવી દેતા. ૧૯૪૭માં દેશ આઝાદ થયો. ભારતના ભાગલા પડ્યા અને નવાબ રાતોરાત જૂનાગઢ છોડીને પાકિસ્તાન નાસી ગયા. એ દિવસ યાદ કરીને મલકાતા મલકાતા વલ્લભદાદા જણાવે છે ‘મારે નવાબ પાસેથી ૪૨ રૂપિયા લેવાના નીકળે છે.’
બરેલી્માં મિલ્કતની લે-વેચનો ધંધો કરતા વેપારીના મોટા દીકરાએ એક ડેરી ફાર્મ શરૂ કર્યું હતું. તેમાં આધુનિક વિજ્ઞાન વાપરવાનું શીખવા તે ઇજ્જતનગરમાં આવેલી પશુ-સંવર્ધનની શોધખોળ કરતી સંસ્થામાં (IVRI) તાલીમ લેવાનું વિચારતો હતો. બી.કોમ.નું ભણતો ૧૯ વર્ષનો તેનો નાનો ભાઈ પ્રતીક પણ તેની સાથે ખાલી ફરવા જ ઇજ્જતનગર ગયો હતો. આમ તો તે સી.એ. થવા તલપાપડ હતો. તે માટેની પ્રારંભિક યોગ્યતા મેળવવાની પરીક્ષા પણ તેણે પસાર કરી દીધી હતી.
તેના ભાઈના ડેરી ફાર્મમાં છાણ અને ખાણનો કચરો બને તેટલી જલદીથી મામૂલી ભાએ વેચીને દૂર કરાતાં હતા. પણ પ્રતીકને ઇજ્જત નગરમાં એક વ્યાખ્યાનમાંથી જાણવા મળ્યું કે, આ બધાંમાંથી સેન્દ્રિય ખાતર બનાવી શકાય અને તે વાપરીને બનતી ખેત પેદાશો બજારમાં ઊંચો ભાવ કમાઈ આપે.
આ સાથે પ્રતીકના જીવનની દિશા બદલાઈ ગઈ. તેણે આ બાબત ઊંડા ઉતરવાનું નક્કી કર્યું. તે પણ એ સંસ્થાના એક ટ્રેનિંગ કોર્સમાં જોડાઈ ગયો. છ મહિના આ જ લગન, આ જ વિષયનું વાંચન, અને અવનવા પ્રયોગો. છેવટે તેણે બાપુને કહી દીધું કે, તે સી.એ. થવાનો નથી. બાપુને આ પસંદ તો ન જ પડ્યું, પણ પ્રતીકની મા એના દીકરાની અવનવું કરવાની લગન સમજી ગઈ અને તેમણે બાપુને સમજાવી દીધા. પ્રતીકે જ્યારે તેની પહેલી પેદાશમાંથી મળેલ મોટી રકમનો ચેક બાપુના હાથમાં મુક્યો, ત્યારે એ વેપારી માણસને સમજતાં વાર ન લાગી કે,
પ્રતીકને છાણમાંથી સોનાની ખાણ મળી ગઈ છે!
બાપુએ પ્રતીકને પરઢોળી ગામમાં સાત વીંઘા જમીન ખરીદી આપી. પ્રતીકની ગાડી હવે ધમધમાટ દોડવા લાગી. તેણે સેન્દ્રીય ખાતરનું ઉત્પાદન મોટા પાયે શરૂ કરી દીધું.
૨૦૧૭
પ્રતીક તેને મળેલી તાલીમ પરથી અવનવા કચરા વાપરી જુએ છે અને તેમને કહોવાવાની અવનવી રીતો શોધી કાઢે છે. એમાં મંદીરોમાંથી કચરા ભેગા થતાં ફૂલોનો પણ સમાવેશ થાય છે ! તેમાં લીમડાનાં પાન અને ગૌમૂત્ર વાપરીને આ ખાતરમાં જંતુનાશક તત્વ પણ પ્રતીકે ઉમેર્યું છે. બે જ વર્ષમાં તે પોતાના પગ પર ઊભો થઈ ગયો, એટલું જ નહીં; તેણે બીજી થોડીક જમીન પણ ખરીદી લીધી અને જાતે ખેતી કરવા લાગી ગયો.
પોતાની ઉન્નતિની સાથે સાથે પ્રતીકે બીજા ખેડુતોને પણ આ રીત અપનાવવા પ્રેર્યા છે, અને તેની દોરવણી હેઠળ ૪૨ ખેડુતો પણ સેન્દ્રીય ખાતર વાપરતા થઈ ગયા છે. રાસાયણિક ખાતર માટે એક એકરે ૪૫૦૦ ₹ જેટલો ખર્ચ આવતો હોય છે, જ્યારે આ ખાતર માટે માત્ર ૧૦૦૦ ₹. જ ખર્ચ આવે છે. આ ખાતર વાપરીને રાસાયણિક ખાતર કરતાં મોટા દાણા વાળા ઘઉં પકવી શકાય છે, અને બજારમાં તેના વધારે ભાવ પણ મળે છે. બાવીસ જ વર્ષના આ તરવરતા તોખારની સહયોગી બાયોટેક નામની કમ્પનીનું ખાતર બરેલી ઉપરાંત નોઈડા, ગાઝિયાબાદ અને શાહજહાંપુરમાં વેચાતું થઈ ગયું છે. પ્રતીક ‘ये लो खाद ‘ ના નામથી સેન્દ્રીય ખાતર વેચે છે અને વર્ષે બાર લાખ રૂપિયા રળી લે છે.
પ્રતીકના જ શબ્દોમાં
“હું રોજ દસ કલાક સતત વાંચીને કદાચ સી.એ. થયો હોત પણ એનાથી મને એટલો આનંદ ન થયો હોત જેટલું આ કામમાં અટક્યા વિના, રચ્યા પચ્યા રહેવામાંથી મળે છે. દરેકે પોતાનો જુસ્સો શેમાં સૌથી વિશેષ છે, તે જાણી લેવું જોઈએ. તો જ કામમાં મજા આવે.”
જયારે Lizzie Velasquez હાઈસ્કૂલ માં હતી ત્યારે તેને યુ ટ્યુબ ના એક વિડીઓમાં વિશ્વની સૌથી કદરૂપી સ્ત્રી તરીકે ઓળખાવવામાં આવી હતી. તે એક વિચિત્ર પ્રકારની બીમારી સાથે જન્મી છે કે સમગ્ર વિશ્વમાં તેના સિવાય માત્ર ૨ વ્યક્તિઓજ આ પ્રકારની બીમારી થી પીડાય છે તેના શરીરમાં એડીપોઝ ટીસ્યુઝ (Adipose tissues) ની હાજરી નથી જેના કારણે સ્નાયુઓનું નિર્માણ થતું નથી, શક્તિનો સંગ્રહ થઇ શકતો નથી અને વજન પણ વધતું નથી. તેના શરીરમાં ફેટ-ચરબીની માત્રા ૦ છે અને વજન લગભગ ૩૦ કિલો જેટલુંજ છે.
એની આ સત્યકથા વાંચીને આ અદભૂત જીવનકથા મિત્રોને વહેંચ્યા વગર ન જ રહેવાયું.
આ ચિત્ર પર ક્લિક કરો…
માનવજીવનનાં જાતજાતનાં પાસાંઓ જોઈ આપણે હેરત પામી જઈએ, અને એ માન્યતા દૃઢ બની જાય કે…
કોઈ પણ અવસ્થામાં આપણે હોઈએ,
જીવન એ આપણને મળેલી મહામૂલ્યવાન ભેટ છે.
આપણા સીમિત જીવન કાળમાં …
સંધ્યા કાળનો સમય હતો. ચાલતાં ચાલતાં ડાબી બાજુ આવતી મસ્જિદ તરફ સહેજ ડોકું નમાવીને તેણે કહ્યું, ‘જય શ્રી કૃષ્ણ’. થોડે આગળ જતાં મંદિર આવ્યું, મનોમન બોલ્યો, ‘અલ્લા અકબર.’
– ડો. હાર્દિક યાજ્ઞિક
આવી ઘણી બધી માઇક્રો ફિક્શન વાર્તાઓ અને માઇક્રો ફિક્શન વાર્તા વિશે અહીં….
આ મુખડા પર ક્લિક કરો…
અને એવી ટચૂકડી વાર્તાઓનો મોટ્ટો ખજાનો આ રહ્યો….
આ મુખપૃષ્ઠના આ ચિત્ર પર ક્લિક કરો
સાથે સાથે …
૨૦૧૧ માં અમદાવાદની મારી ઝુંપડી ખાતે યોજેલ શ્રીમતિ મીનાબેન ઠક્કર ના ભજન વખતે ભાવપૂર્વક હાજર રહેલ બંધુ સમાન મિત્ર વલીદા તેમના કુટુમ્બના થોડાક સભ્યો સાથે ( ત્રણ પેઢી … શ્રીમાન અને શ્રીમતિ વલીભાઈ મુસા અને તેમના પુત્ર અકબર ભાઈનું કુટુમ્બ ) પધાર્યા હતા અને પ્રેમપૂર્વક પ્રસાદ સ્વીકાર્યો હતો – તે યાદ તાજી થઈ ગઈ.
તે લોકો ઘણા મોડા આવ્યા હતા, અને મેં કહ્યું હતું ,” વહેલા ન આવ્યા તે સારું જ થયું , નહીં તો અમારાં ભજનોથી તમે કંટાળી જાત.”
અને વલીદાએ આપેલ જવાબ હજુ ગઈકાલે જ સાંભળ્યો હોય તેવો તાજો છે …
આપણી નાની નાની મુશ્કેલીઓ પણ આપણે સહન કરી શકતા નથી. પણ કોઈકના માથે હિમાયલ ટૂટી પડે, તો પણ તેઓ તેને સ્વીકારી શકે છે; આફતમાંથી આવડત કેળવી શકે છે.
આનું સરસ ઉદાહરણ વિનોદ ભાઈએ આપેલ આ સુ – સમાચારમાં છે.
આજની પોસ્ટમાં પ્રસ્તુત નામ પ્રમાણે જ ગુણ ધરાવનાર દિવ્યાંગ બાળક ઉત્તમ મારૂની સત્ય કથા અન્ય દિવ્યાંગ કે સબળ બાળકો માટે ખુબ જ પ્રેરણારૂપ છે.
બે આંખે અંધ ઉત્તમ મારૂને શ્રીમદ ભગવદ ગીતાના ૭૦૦ શ્લોક કંઠસ્થ છે.એ એક સારો ગાયક, તબલાવાદક અને સંગીતના બધા રાગોનો જાણકાર છે.
ભારત સરકાર તરફથી એને એની આશ્ચર્યજનક સિધ્ધિઓ માટે રાષ્ટ્રપતીના હસ્તે ”બાલશ્રી એવોર્ડ ” આપવામાં આવ્યો છે.
આજે ૫મી સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૭ એ શિક્ષક દિવસ છે.બાળકોને જો બાળપણથી જ કુટુંબીજનો અને શિક્ષકો તરફથી પ્રેમ અને માર્ગ દર્શન મળે તો તેઓ કેવી પ્રગતિ સાધી શકે એને માટે બાળક ઉત્તમના વિકાસનો ગ્રાફ એક ઉત્તમ ઉદાહરણ છે.
દિવ્યાંગ ઉત્તમ મારૂની આ સત્ય કથા વાંચ્યા પછી ઈશ્વર કૃપાનો આ જાણીતો સંસ્કૃત પ્રાર્થનાનો શ્લોક યાદ આવી ગયો.
મારું નહીં, પ્રિય મિત્ર વલીદાનું, અને એનો પૂર્વ રંગ…
જૂના સમયે લોકોમાં કહેવાતું હતું કે ‘ભાઈ, ઘરનો રોટલો બહાર ખાવાનો છે.’ આજે દૂર-દરાજનાં ગામોમાં જ્યાં હોટલો નથી હોતી, ત્યાં અતિથિસત્કારની ભાવના એવી પ્રબળ હોય છે કે અજાણ્યા પરદેશીની કોઈકના ઘરે જમવાની વ્યવસ્થા થઈ જતી હોય છે. આજનો યજમાન એ આવતી કાલે કોઈકનો મહેમાન બનવાનો જ અને આમ પરોક્ષ રીતે જોવા જઈએ તો કોઈકને ખવડાવેલું આપણને કોઈ ત્રીજી જ વ્યક્તિ તરફથી અથવા સામેની જ વ્યક્તિ તરફથી જ પાછું ખાવા મળી જતું હોય છે. આ છે ઉપરોક્ત મુહાવરાનો ગુઢાર્થ.
સુરેશભાઈ જાની કૃત ‘અવલોકનો’ ઈ-બુકની પ્રસ્તાવના હું જ્યારે લખી રહ્યો છું, ત્યારે આ પ્રસ્તાવનાની પ્રસ્તાવના રૂપે લખાએલા ઉપરોક્ત ફકરા દ્વારા હું એ કહેવા માગું છું કે તમે કોઈકને પ્રસ્તાવના લખી આપો અને તમારી જ કૃતિ ઉપરની પ્રસ્તાવના લખી આપનાર અન્ય કોઈ ત્રાહિત વ્યક્તિ કે સામેની જ વ્યક્તિ તમને મળી આવે. હમણાં તાજેતરમાં જ મારી પોતાની ઈ-બુક્સ માટે કેટલાંક જાણીતાં કે અજનબી મહાનુભાવોએ મને સહૃદયતાપૂર્વક તેમની પ્રસ્તાવનાઓ લખી આપી, તો આજે હું સુરેશભાઈના પુસ્તક માટે પ્રસ્તાવના લખી રહ્યો છું. આમ માનવ જીવનનાં સઘળાં ક્ષેત્રોમા આપસઆપસ કે પરસ્પરના સહકાર થકી જ દુનિયાના વ્યવહારો સ્વયંસંચાલિત યંત્રની જેમ ચાલ્યા કરતા હોય છે.
સુરેશભાઈના બ્લોગ ઉપર જ્યારે ભૂતકાળમાં તેમનાં ‘અવલોકનો’ પ્રસિદ્ધ થઈ રહ્યાં હતાં ત્યારે મેં તેમના ‘કેલેન્ડર’ અવલોકન ઉપર મારો પ્રતિભાવ આપેલો હતો, જેને પછીથી મેં મારા પોતાના બ્લોગ ઉપર પણ પસિદ્ધ કર્યો હતો. મારો એ પ્રતિભાવ એ ખાસ વિષય પૂરતો સીમિત હતો, અહીં મારે સમગ્ર પુસ્તક ઉપર પ્રસ્તાવના લખવાની કામગીરી બજાવવાની છે. આમ છતાંય મારી એ પ્રસ્તાવનાનો કેટલોક અંશ વિશાળ અર્થમાં લઈ શકાય તેમ હોઈ તેને અત્રે પ્રસ્તુત કરીશ.
એના ઉત્તરાર્ધ માટે નીચેના ચિત્ર પર ક્લિક કરો.
મિલિમિટર લાંબી (!) નોંધ –
ઈ-બુક ‘૨૦૦ અવલોકનો’ માં આ ‘અવલોકન’ પ્રસ્તાવના રૂપે પ્રસિદ્ધ થયું હતું. એ બધાં અવલોકનો તો આ બ્લોગ પર છે જ, પણ એ પ્રસ્તાવના અહીં પોસ્ટાકારે નહોતી !
આજનો સુવિચાર( લેખકના નામ પર ‘ક્લિક’ કરી; આવા બીજા સુવિચાર મમળાવો.
વાચકોના પ્રતિભાવ