કપડાંના એક રુઆબદાર સ્ટોરના પ્રવેશદ્વારને અડીને મુકેલા બાંકડા પર હું બેઠો છું. મારાથી સહેજ દૂર રસ્તો છે; અને તેની સામેની બાજુ પાર્કિંગ લોટ છે. બેની વચ્ચે રસ્તા પર સફેદ રંગના, ત્રાંસા પાટા ચિતરેલા છે. એની ઉપર પગપાળા ચાલનાર જણ બિન રોકટોક, બિન્ધાસ્ત ચાલી શકે છે. રસ્તાની બન્ને બાજુની પાળીઓ લાલ રંગથી રંગાયેલી છે. ત્યાં કોઈને પાર્કિંગ કરવાની છૂટ નથી. ત્યાં માત્ર સામાજિક સુરક્ષા માટેના વાહનો જ પાર્ક કરવાની છૂટ છે; જેવાંકે, લાયબંબો, પોલિસકાર કે એમ્બ્યુલન્સ વાન.
પાર્કિંન્ગ લોટમાં થોડા થોડા અંતરે સફેદ રંગના પાટા ચિતરેલા છે. વાહનો સુગઠિત રીતે પાર્ક કરવામાં આવે તે માટેનું એમાં આયોજન છે. કોઈક આવા સ્લોટ પર હેન્ડીકેપ માટેનું ચિહ્ન આલેખેલું છે. એ જગ્યા થોડીક પહોળી છે – અપંગ વાહનચાલકોની સવલત માટે. એમને ગાડી પાર્ક કરી, બહાર નીકળતાં સુવિધા રહે, તેવા શુભ હેતુથી એ નિર્માયેલા છે.
બહાર દૂર મુખ્ય રસ્તા પર જાતજાતના સફેદ કે પીળા; આખી, તૂટક, કે બેવડી લીટીઓવાળા પાટાઓ ચિતરેલા જોવા મળે છે. રસ્તા પરનો ટ્રાફિક શિસ્તબધ્ધ રીતે દોડતો રહે; એ માટે એ પાટાઓ માટેના નિયમો નક્કી કરેલા છે.
બધી લક્ષ્મણરેખાઓ..
જાતજાતની અને ભાતભાતની, આધુનિક લક્ષ્મણરેખાઓ. દરેક માટેના નિયમો અલગ અલગ. પણ એ રાખવા પાછળ સંરક્ષણની, શિસ્તની, કુશળ સંચાલનની ભાવના સામાન્ય. એમની મર્યાદા જાળવવી પડે. એનું ઉલ્લંઘન થાય તો ભયજનક પરિસ્થિતિ ઊભી થઈ શકે. જાનહાનિ થઈ શકે. માલ મિલ્કતને નુકશાન થઈ શકે.
અમુક લક્ષ્મણરેખાઓ ભૌતિક રીતે દોરેલી નથી હોતી. એમને માટેની સભાનતા વૈચારિક રીતે કેળવવી પડે છે. તે વધારે પુખ્ત, માનસિક શિસ્ત માંગી લેતી હોય છે.
જમાનાજૂની લક્ષ્મણ રેખાઓ. રામચન્દ્રજીના જમાનાથી ચાલી આવતી સુરક્ષા માટેની પ્રણાણિકાઓ. લક્ષ્મણરેખાનો અનાદર, ઉલ્લંઘન … અને ઝળુમ્બી રહેલા ભયને ત્રાટકવા માટે આમંત્રણ.
એ તો સાચું પણ..
જે ….સાહસિક છે, સાગરખેડુ છે, દુર્ગમ પ્રદેશોનો પ્રવાસી છે; જે વૈજ્ઞાનિક, સંશોધક કે સત્યશોધક છે; જે નવી કેડી પાડનાર છે; જે યુગપરિવર્તક છે…
તેને આ લક્ષ્મણરેખાઓ નડતી નથી- એ તો એને માટે એક પડકાર છે.તે પોતાની લક્ષ્મણરેખાઓ નક્કી કરવા અને તેનો આદર કરવા પોતે જ સક્ષમ છે.
મનુ થરથરતો એની ગુફામાં બેઠો હતો અને હાડ સુધી ઊંડે ઊતરી ગયેલી ટાઢને તાપણાંના તાપથી દૂર કરવા વ્યર્થ પ્રયત્ન કરી રહ્યો હતો. હમણાં જ તે હરણનો શિકાર ખભે ચઢાવીને લાવ્યો હતો. હરણની પાછળ દોડતાં છાતી અને પેટ પર બાંધેલા, જીર્ણ શિર્ણ બની ગયેલા ચામડાના બે ય પટ્ટા ટૂટી ગયા હતા. શિયાળાની સૂસવાટા ભરેલા, ઠંડાગાર પવન એને તીરની જેમ ભોંકાઈ રહ્યા હતા. મનુને મનમાં થતું કે, આના કરતાં એના તીરે જેમ હરણને મરણ શરણ કરી દીધું હતું, તેમ પોતે પણ અવલધામ પહોંચી જાય તો વધારે સારું.
મનુ આવો બધો બડબડાટ કરતો તાપણે શેક લઈ રહ્યો હતો. ત્યાં તેની પત્નીને હરણના શબને સાફ કરતાં, એના શિંગડામાં ભરાયેલી ડાળી પરનો લાંબો કાંટો નજરે ચઢ્યો. કાંટાની તીણી અણી જોતાં એકાએક એને મનમાં ઝબકાર થયો. તેણે શિંગડામાંથી એ ડાળી છૂટી કરી અને સાચવીને એ કાંટાને ડાળીના સાવ નાના ભાગની સાથે પથ્થરની છરીથી કાપીને જૂદો કર્યો. બાજુમાં સૂકવેલા આંતરડામાંથી ભેગી કરેલી મજબૂત દોરીઓ લટકી રહી હતી. તેણે કાંટા સાથે કસીને એ દોરી બાંધી દીધી. પછી ચામડાના ઢગલામાંથી એક મોટો ટૂકડો લઈ આઠ દસ જગ્યાએ પથ્થરની છરી વડે કાપા પાડ્યા. એ કાપામાંથી કાંટા વડે તેણે દોરી પરોવીને ગાંઠ મારી દોરીના ટૂકડા બાંધી દીધા.
મૂળ બે જ દોરડાની જગ્યાએ ચામડાને બાંધવાની પાંચ મજબૂત કસો તેણે બનાવી દીધી હતી. મનુ આ જોઈ રહ્યો હતો. હવે તેની ટાઢ પણ ઊડી ગઈ હતી. તેણે ઊભા થઈને વ્હાલસોયી પત્નીને આલિંગનમાં જકડી લીધી.
માનવસમાજનું પહેલું સીવેલું વસ્ત્ર જન્મી ચૂક્યું હતું.
એનાથી સહેજ જ પહેલાં સોય પણ જન્મી ચૂકી હતી.
અને એનાથી અગત્યની અને અપરંપાર ખુશીની વાત તો એ હતી કે, મુશ્કેલીને તકમાં પરિવર્તિત કરવાની માનવની મૂળભૂત ખૂબીમાં યશકલગીનું એક ઓર પીંછું પણ ઉમેરાઈ ગયું હતું .
કળા અને સાહિત્ય – એ અંતરના ભાવની બહારી અભિવ્યક્તિ છે. એ રૂદિયામાં બહાર લાવે છે- એ વસંતની પણ હોય , ગ્રીષ્મની હોય કે ધોધમાર વરસાદની પણ હોય. ઉલ્લાસનો ગુલાલ હોય કે, શોકની કાલિમા પણ હોય. અંતરનો ભાવ સીધો બહાર આવે છે – બોલથી, નૃત્યથી, ગુનગુનાવાથી. એની વધારે ભૌતિક અભિવ્યક્તિ ચિત્ર છે/ શિલ્પ છે. આપણે જેને લેખિત સાહિત્ય તરીકે જાણીએ છીએ – એ બધા કીડી મકોડા ચિત્રો જ છે – માત્ર ચિત્રો! જે લીપી માટે આપણે આટલું બધુ ગૌરવ ધરાવીએ છીએ, એની ગરિમાની સેવા માટે તત્પર છીએ , એની શરૂઆત ચિત્ર થી થઈ હતી – ચિત્ર લીપી . એ ચીજો અને બહુ તકલીફથી ભાવનું પ્રતિનિધિત્વ કરતી હતી.
આપણે જે લીપીથી માહિતગાર છીએ – એ અવાજ – ધ્વનિનાં રૂપક ચિત્રો જ છે.
ઇજિપ્તની ચિત્ર લીપી
આપણા ક, ખ , ગ , ઘ ….એ અવાજો ઊભા કરે છે એટલું જ. મૂળ તો અવાજ જ. એક રશિયન કે ચીની માટે એ ક,ખ,ગ, ઘ …. કોઈ અવાજ પેદા કરી શકતા નથી !
આ પ્રક્રિયા સતત ચાલુ. અંતિમ પૂર્ણ વિરામ આવે ત્યાં લગણ.
બસ, આ લેખ શ્રેણીના સમાપનનો આ જ સંદેશ છે !
આનું લાંબું લચક વિશ્લેષણ અને વિવેચન કરી શકાય. પણ અહીં એ એજન્ડા નથી! થોડીક વાત આ ‘હટકે’ શ્રેણી વિશે કરવી છે.
મૂળ
૨૦૦૫ ના જૂન મહિનાથી શરૂ થયેલી લેખનયાત્રાનું વિહંગાવલકોન / કિટક દૃષ્ટિ કે રિયર વ્યૂ મિરરની વાત કરું તો, જાતજાતના પ્રયોગો કરવાની મજા આ ગાળામાં માણી છે – એની વ્યથાઓ પણ ભોગવી છે! પણ એ હકિકત રહી છે કે, એ મજાઓ કે વ્યથાઓ બાજુએ રાખીએ તો, પ્રયોગો કરવાની મજા માણવી એ આ જણનો સ્વભાવ / ધર્મ રહ્યો છે.
છેલ્લા પાંચ મહિનાથી – ( એપ્રિલની ૧ લી તારીખથી! ) કોયડાઓનો ઉકેલ શોધવાનું બહુ જૂનું વળગણ મિત્રોના સહકારથી વકર્યું ! દિલ્હીની નજીક ગાઝિયાબાદમાં રહેતા કોલેજકાળના દિલોજાન દોસ્ત બટુક ઝવેરીનો ન વપરાતો બ્લોગ ‘ગુગમ કોયડા કોર્નર’ નામથી, નવા સ્વરૂપે ધમધમતો થયો. આ સમાપન લખું છું , ત્યારે ત્યાં ૩૪૦ થી વધારે કોયડાઓ અને એમના ઉકેલ વિશ્વભરના ગુજરાતીઓને ચરણે ધરી શકાયા છે.
એ હરખમાં અને આ બ્લોગનો મુલાકાતી આંકડો છ લાખે પહોંચ્યાની જાણ થતાં એવો ચાળો સૂઝ્યો કે, કોયડા અને ઉકેલ ‘? અને @’ ના શિર્ષકથી એક ‘હટકે’ પ્રયોગ કરું. અને હરખ છે કે, એ પ્રયોગ થઈ શક્યો.
ફળશ્રુતિ
કશું સાબિત કરવાનો કે ‘એ સત્ય છે.’ એવું પ્રતિપાદન કરવાનો ધખારો લગીરે નથી પણ જીવન આમ હોય છે – એમ લાગ્યું છે. પ્રશ્નો આવે, ઉકલે, કોઈક કાયમી લાગે તેવા અદ્વિતીય આનંદની ક્ષણ મળી જાય…… પણ ફરી પાછી, એ જ શ્રુંખલા ચાલુ થઈ જાય .
पुनरपि
પૂર્ણ વિરામ આવી જાય ત્યાં સુધી !
.
સતત એ જ મજા – જીવાતા જીવનનો ધબકાર, પડકાર, નિઃશ્વાસ, ઉત્સાહ….
પણ આપણે જીવનમાં કદી એકલા નથી હોતા. મિત્રો, દુશ્મનો, અસૂયા ધરાવનારા, ઇર્ષ્યા રાખનારા, અવગણનારા… એ સૌ આપણા જીવનનો એક ભાગ હોય છે. એમના વિનાનું જીવન એટલે …
રોબિન્સન ક્રુઝો જેવું એકલતાના ટાપુ પર રૂદન કરતું જીવન.
આથી પહેલો લેખ લખ્યો ત્યારે આશરે ૨૦૦ મિત્રોને બ્લોગ પોસ્ટ પર પ્રતિભાવ આપવા ઈજન કર્યું હતું.
દસ પંદરે પડઘો પાડ્યો – એ આનંદ એ પડઘો પ્રશંસાનો, ટીકાનો કે ઉપદેશનો પડ્યો – એ વાત ફોકસમાં નથી. પણ આપણે એકલા નથી – એ હરખ.
સાચું કહું? કોઈ બે શબ્દ સારા કહે તો ગમે જ. પણ અનુભવે એ સમજાયું છે કે, જે કડવી દવા આપે છે, એ સાચા મિત્રો છે. પાછળના અરીસામાં (Rear view mirror ) નિહાળતાં એમના પ્રતાપે જ બહારની તેમ જ અંદરની દિશામાં આગળ વધાયું છે.
આનંદની વાત એ છે કે, સુરેંદ્રનગરથી પ્રસિદ્ધ થતા ‘વતનની વાત’ દૈનિકમાં તે છપાયો છે. એના તંત્રીમંડળનો અને ત્યાં સુધી પહોંચાડનાર પ્રીતિ બહેન ભટટનો ખુબ ખુબ આભાર .
થોડાંક વર્ષો પહેલાં, અંતરયાત્રાના એક તબક્કે લખ’વા’ પર નિયમન મૂકવાનો ધખારો જાગ્યો હતો. માત્ર ધ્યાન , ધ્યાન અને ધ્યાન જ. પછી એ સમજાયું કે, આપણે ચોવીસ કલાક ધ્યાનમુદ્રામાં રહી નથી શકતા! કદાચ કોઈક વીરલા , વિતરાગ અવસ્થાએ પહોંચે ત્યારે એમ થતું હશે. પણ આપણે તો સામાન્ય માણસ. એ ધખારા આપણને ન પોસાય . આપણે તો જીવનની ઘણી બધી પ્રવૃત્તિઓ કરવી પડે! પછી એ પણ સમજાયું કે, ‘જીવવું પડે છે! ‘ એમાં મજબુરીનો ભાવ છે – એમાં જીવવાનો આનંદ લવલેશ નથી – કોરોકર નિર્વેદ છે. આથી નેટમિત્ર શ્રી, વિનોદ પટેલના બ્લોગ પર મજાની, ગમતીલી ગઝલો અને ગીતો સાંભળતાં આવતા વિચારો લખવાની શરૂઆત કરી.
આ ચિત્ર પર ક્લિક કરી એ પહેલા લેખ પર પહોંચી જાઓ
એને રૂપકડું નામ પણ આપ્યું….
ગઝલાવલોકન
પછી તો એ રવાડો ઠીક ઠીક ચગ્યો અને નિજ બ્લોગ કે મિત્ર બ્લોગના સીમાડા ઓળંગી વેબ – ગુર્જરી ના ગુબ્બારે પણ ચઢી ગયો ! નવી એક શૈલી પણ ઉમેરાઈ – એક સરખા અલંકારોનો ઉપયોગ કરતી રચનાઓ.
હવે એ ચંચળતા ફરી ઓસરી ગઈ છે – સન્યાસ માટે નહીં પણ બીજી એક નવી નક્કોર દિશામાં પ્રસ્થાન તરફ . ત્યારે એ બધા ધખારા એક જગ્યાએ સમાવી લેવાનો આ પ્રયાસ છે – નીચેની ‘ઈબુક’થી
આજનો સુવિચાર( લેખકના નામ પર ‘ક્લિક’ કરી; આવા બીજા સુવિચાર મમળાવો.
વાચકોના પ્રતિભાવ