ગુગમ- એક શક્યતા

કેમ ટાઇપ કરવામાં કાંઈ ભૂલ થઈ લાગે છે?
ના, નેટ સર્ફરને બહુ જાણીતા ગૂગલ મહારાજની આ વાત નથી! કે પછી ગુવાર ગમની પણ આ વાત નથી.
આ એક નવી સંસ્થાના, એક બાળકના, જન્મની કલ્પનાના સમાચાર છે.

॥ ગુજરાતી ગરિમા મંચ  ॥

      આ કાલ્પનિક  બાળક આજે તારીખ ૫, માર્ચ – ૨૦૧૦ ના રોજ જન્મેલું જાહેર થયું છે. બરાબર મારી જ જન્મ તારીખે. આ એનું  પ્રારંભિક નામ છે. શાળાએ જતાં, ઊછરવાની શરૂઆત કરતાં પહેલાં,  ગુજરાતી સમાજને તેનું નામ બદલવાની છૂટ છે!

     આ નવી સંસ્થા મારા મનની પેદાશ છે. તે મારી માનસપુત્રી છે. ‘માતૃભાષાની ચિંતા વિશે ચિંતા’ – એ લેખને મળેલ અભૂતપૂર્વ પ્રતિસાદની ( 1084 મુલાકાતીઓ, 136 પ્રતિભાવ ) આ નિપજ છે.

તે ભણી ગણીને પુખ્ત ઉમ્મરે નામ કાઢે તેવી આશા મને સ્વાભાવિક છે.
એના ઉછેર માટે ૧.૦ લાખ રૂપિયાની જોગવાઈ આ સાથે હું કરું છું.

આ જોગવાઈ એટલા માટે કરી રાખી છે કે, વાચકોને ખાતરી થાય કે, આ ખાલી તુક્કો કે વાણીવિલાસ નથી. ગુજરાતી ભાષાની ગરિમા એક નવી ઊંચાઈ પર પહોંચે, તેવું નક્કર કામ થાય તે માટે અંતરની દાઝથી આ વિચાર નીપજયો છે. નેટ ઉપર અને અન્યત્ર વાંચેલી ‘ગુજરાતી બચાવો’ અંગેની ચર્ચાઓ વાંચ્યા બાદ, અને તેમાં સક્રિય ભાગ લીધા બાદ, અનેક મનોમંથન પછી, એક કલ્પનાએ આકાર લીધો  છે.

એ કલ્પનાનું નામ છે – ગુગમ

ગુજરાતી ભાષા મરવા પડી છે, લુપ્ત થવાની અણી પર છે : એ માન્યતા ખોટી છે.

કારણકે,

• લાખોમાં ફેલાવો ધરાવતાં, ઘણી સારી સંખ્યામાં ગુજરાતી  દૈનિકો છે.
• હજારોમાં ફેલાવો ધરાવતાં નામાંકિત ગુજરાતી સામાયિકો પણ ઘણી સારી સંખ્યામાં છે.
• ગુજરાત વિદ્યાપીઠ, ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ, ગુજરાતી સાહિત્ય અકાદમી, ગુજરાતી ભાષા પરિષદ, ગુજરાતી વિશ્વકોષ સંસ્થા, ગુજરાતી લેક્સિકોન જેવી સંસ્થાઓ ગુજરાતી ભાષાની માવજત ઘણા વર્ષોથી કરી રહી છે.
• સેંકડોની સંખ્યામાં ગુજરાતી વેબ સાઇટો અને બ્લોગો અસ્તિત્વ ધરાવતાં થયા છે.
• અને સૌથી વધારે અગત્યની વાત – છ કરોડ લોકો ગુજરાતીમાં વિચારે છે; એમને ગુજરાતીમાં સપનાં આવે છે: દુનિયાના કોઈ પણ ખૂણે હોય તો પણ.

જે ચિંતા સૌને છે તે,

• બોલાતી ગુજરાતી બદલાઈ રહી છે; તે અગે છે.
• તેનું લેખિત  સ્વરૂપ બદલાઈ રહ્યું છે; અરાકતા ફેલાયેલી છે – તે અગે છે.
• અંગ્રેજી શબ્દોના, અંગ્રેજી શિક્ષણના વધતા જતા પ્રભાવને કારણે છે.
• ગુજરાતમાં જ તેની કિમત  ‘શું શાં પૈસા ચાર’ થઈ ગઈ છે; તે માટે છે.

ઘણા મનોમથન બાદ હું એવા નિર્ણય પર પહોચ્યો છું કે,

આવી ચિંતા કરવાનો પણ કશો જ અર્થ નથી!

કારણકે, બદલાવની આ પ્રક્રિયા કુદરતી છે. સમયના બદલાતાં વહેણની સાથે; સતત બદલાતા જતા આર્થિક, રાજકીય અને સામાજિક મૂલ્યોના પરિબળે; અને જ્યારે આખું વિશ્વ એક ગામડાં જેવું બની ચૂક્યું છે – ત્યારે વૈશ્વિક ઘટનાઓ સાથે તાલ મિલાવતાં; બદલાવ તો થવાનો જ. તેને કોઈ અટકાવી ન શકે, કોઈ તે પ્રવાહને ફાંટી ન શકે – એ બદલાવ ગમતીલો હોય કે ન હોય તો પણ.

આદિમ માનવોની ચિચિયારીઓ, લોથલ અને ધોળા વીરામાં બોલાતી, લખાતી અને હજુ ન ઊકેલાઈ શકાયેલી  ભાષા, વૈદિક ભાષા, સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, અપભ્રંશ, દલપત/ નર્મદના કાળની ગુજરાતી, પંડિત અને ગાંધી યુગની ગુજરાતી અને અત્યારે બોલાતી ગુજરાતી – આપણી ભાષા સતત બદલાતી રહી છે.

અરે, બોસ! ઉત્તરથી દક્ષિણ, પૂર્વથી પશ્ચિમ, સૌરાષ્ટ્ર, ચરોતર, મહેસાણા કે સૂરતમાં; આદિવાસીઓમાં, ખારવાઓમાં, વણકરોમાં, હરિજનોમાં, અમેરિકા, આફ્રિકા કે અખાતી દેશોમાં – એ જુદી  જુદી રીતે બોલાય છે! આવતીકાલે કદાચ એનું સ્વરૂપ સાવ કાંઈક જુદું જ હોઈ શકે છે.

આર્થિક વિકાસના રસ્તે અભૂતપૂર્વ પ્રગતિ કરેલ દેશના અને આર્થિક દોડમાં આગળ રહેલા આપણા રાજયના લોકો અંગ્રેજીનો બિનવિકલ્પ સહારો લઈ રહ્યા છે. મધ્યમ વર્ગનો એક સામાન્ય ગુજરાતી તેના જાગૃત સમયના મોટા ભાગમાં અંગ્રેજી વાપરે છે. અરે! રસ્તા પરનો, રેકડી હાંકતો મજૂર પણ ચા, બીડીની દુકાને જઈ, બે ફૂંક મારવા ‘માચિસનું બાકસ’ માંગે છે – દિવાસળીનું ખોખું નહીં !

તો પછી ગુગમ શા માટે?

કારણકે, કશું કર્યા વિના, ખાલી ચર્ચાઓ કર્યે રાખવાનું ઠીક નથી લાગતું. ખાલી લાગણીવેડા કે, ઝનૂનનો પણ કશો અર્થ નથી. વળી સરકાર કશું કરતી નથી; શિક્ષણપ્રથા ખાડે ગઈ છે; શિક્ષણશાસ્ત્રીઓ, સાહિત્યકારો, ભાષા શાસ્ત્રીઓ કશું કરતા નથી – એમ બળાપો કાઢવાથી પરિસ્થિતી લગીરે બદલાવાની નથી.

પણ ગુજરાતની જનતા ખમીરવાન છે. ગુજરાતી ભાયડો અને ગુણિયયલ ગુજરાતણ કશેથી પાછા પડે તેવાં નથી. એમણે સદીઓથી દરિયો ખેડેલો છે; અને આખી દુનિયામાં વસેલાં છે. આ મારો સામાન્ય ગુજરાતી માણસમાં અતૂટ વિશ્વાસ છે.

આ જોઈ લો –
ગુજરાતી ગીતોનો ‘રણકાર’ ક્યાં ક્યાં સંભળાય છે ?
તે જોવા અહીં ‘ ક્લિક’ કરો –

આપણને સૌને આપણી ભાષા વહાલી છે. તળ ગુજરાતમાં તો આ અંગે ઘણી જાગૃતિ આવી છે. પરદેશમાં રહેતા અમારા જેવા લોકોને પણ આ બદલાવ ગમતો તો નથી જ. વતન ઝુરાપો વેઠતા ગુજરાતીઓ ઘણી મોટી સંખ્યામાં વિશ્વમાં ઠેર ઠેર પથરાયેલા છે. એમને ગુજરાતી ભાષા માટે પેટમાં બળે છે. એમનાં સંતાનો કમ સે કમ ગુજરાતી સમજે, એના સાંસ્કૃતિક વારસાને જીવતો રાખે એવી એમની આરજૂ છે. ગુજરાતીની ગરિમા ન વિસારાય; એની ઉપેક્ષા ન થાય તો બસ! આ જ અંતરની ભાવનાથી ગુગમનો વિચાર જન્મ્યો છે.

ચાલો લાગણીવેડા છોડી, કામની વાત કરું –

જે કોઈ સંસ્થા કે સંસ્થાઓ
ભેગાં મળીને આ વિચારને ઊપાડી લે;
નક્કર યોજના બનાવે;
તે માટે જરૂરી તંત્ર ઊભું કરે;
તેમને ઉપરોક્ત ચેક સુપ્રત કરવામાં આવશે.

એટલું જ નહીં.

મારા મિત્રો, સંબંધીઓની પાસેથી
આવું અનુદાન મેળવવા પણ હું તૈયાર રહીશ.

શરત એટલી કે,

ગુગમના છત્ર નીચે, નીચેની પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવામાં આવે; એ માટે નક્કર આયોજન કરવામાં આવે –

1. 1. ગુજરાતી ભાષા પ્રવીણતા પરીક્ષા –  ત્રણ સ્તરમાં
      – ૧) પ્રારંભિક( ચોથા ધોરણની સમકક્ષ ) ,  ૨) માધ્યમિક ( આઠમાં ધોરણની સમકક્ષ) ૨) વિશારદ( બારમા ધોરણની સમકક્ષ)- ત્રણેમાં અભ્યાસક્રમ સરકારી ધારાધોરણ કરતાં ઠીક ઠીક ઊંચો હોવો જોઈએ.

 

1. 1. ગુજરાતી શિક્ષક પ્રવીણતા પરીક્ષા-  ગુજરાતી શિક્ષણનું સ્તર સુધરે તે માટે ગુજરાતી શિક્ષકો માટેની પરીક્ષા ( સાહિત્ય, ભાષા શાસ્ત્ર અને શિક્ષણ અગે જાણકારીની કસોટી) –  બે સ્તરમાં. આમાં પણ અભ્યાસક્રમ તેની સમકક્ષ સરકારી ધોરણ કરતાં ઘણો ઊંચો હોવો જોઈએ.
      1) પ્રાથમિક 2) માધ્યમિક

 

1. 1. ગુજરાતી સાહિત્ય સર્જન માટેના પારિતોષિકો ( માત્ર સામાન્ય માણસ માટે) : વાર્ષિક હરીફાઇ, અને વિજેતાઓનું  જાહેર સન્માન-
      ૧) વાર્તા ૨) કવિતા ૩) નિબંધ

 

1. ગુજરાતી વારસા જતન
   – ગુજરાતમાં ઠેર ઠેર જીવી ગયેલી ગુજરાતી પ્રતિભાઓની યાદનો સંગ્રહ અને જતન – ગુજરાતના દરેક મોટા શહેરમાં, તેની આજુબાજુના વિસ્તારમાં જીવી ગયેલી નામી, અનામી વ્યક્તિઓ, જેમણે ગુજરાતનું કે સ્થાનિક જગ્યામાં ઉલ્લેખનીય પ્રદાન કર્યું હોય;  તેમની યાદ તાજી કરી આપતાં, અને પ્રજાને એવા જીવન જીવી જવાની પ્રેરણા આપતાં સ્મારકો, માહિતી વિ. – દરેક શહેરમાં આવું એક સ્થળ વિકસાવવામાં આવે જ્યા સામૂહિક રીતે આવા સંગ્રહ પ્રદર્શિત કરી શકાય.
   –  ગુજરાતમાં ઠેર ઠેર, જાહેર સ્થળોએ,  વિના મૂલ્યે, ધાર્મિક કથાઓના મોડલ પર, લોકપ્રિય લેખકોનાં પ્રવચનોનું  ( ખાસ કરીને હાસ્યલેખકોનાં) આયોજન.

મારો નાનકડો ફાળો આ પુણ્યકાર્યમાં પાશેરામાં પહેલી પૂણી બરાબર પણ નથી. પણ દેશ વિદેશમાં હરણફાળ ભરી રહેલી, ‘ ગુજરાતી મહાજાતિ’ માટે દસ કરોડ રૂપિયા કે, તેથી વધારે રકમ આ કામ માટે ભેગી કરવી; એ બહુ મોટી વાત નથી. મને શ્રદ્ધા છે કે, ગુજરાતની નામી સંસ્થાઓ, ખમતીધર વ્યક્તિઓ, અમીરો, સાહિત્ય અને કલા રસિકો, આ બીડું જરૂર ઝડપી લેશે; અને આ કલ્પનાના બાળકનો વાસ્તવિક પ્રસવ કરાવશે. જો પ્રજા ઉમળકાથી આ કામ ઊપાડી લે તો, ગુજરાત સરકાર પણ હુંફાળો અને મજબૂત હાથ લાંબો કરવા સક્ષમ અને વ્યવહારુ છે જ – કરશે જ.

મારા કુટુમ્બ, મિત્રો અને મારા પોતાના માટે શુભ એવા આજના દિવસે આ સંકલ્પ જાહેર કર્યો છે. એને પૂરો પાડવાની આ ટહેલમાં સાથ પૂરાવશો તો આનંદ થશે જ; પણ વધારે અગત્યની વાત એ છે કે,

ગુજરાતી ગરિમા જરૂર પોરસાશે.